بخشی از مقاله
خلاصه
تاخیر در پروژههای عمرانی به دلیل پیچیدگیهای خاص آنها امری غیرقابل انکار است. بررسی علل تاخیر در پروژههای ساخت، و اندیشیدن تدابیری در جهت کاهش آنها مسئلهای جدی می باشد که در تمام دنیا مورد توجه قرار گرفته است. هرگونه تاخیر در اجرای برنامه توسعه و عدم بهره برداری از پروژه های عمرانی دقیقا مصداق اتلاف منابع است. مهمترین منبع ملی که در این راستا از دست می رود، عامل زمان است
لذا، هدف از انجام پژوهش حاضر بررسی علل تاخیر در پروژه های عمرانی مازندران - پروژه چهار بانده کردن جاده هراز و پل کابلی پیاده رو بابلسر - می باشد. جامعه آماری این تحقیق کارفرمایان و پیمانکاران پروژه چهار بانده کردن جاده هراز و پل کابلی پیاده رو بابلسر مشتمل بر 100 نفر می باشد که با استفاده از فرمول تعیین حجم نمونه برای جوامع محدود تعداد 82 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی و آمار استنباطی - آزمون کلموگروف اسمیرنوف و آزمون تی - استفاده شده است.
نتایج تحقیق حاکی از آن است که نقش کارفرما، پیمانکار و عوامل محیطی در تاخیر پروژه های عمرانی تاثیرگذار است ولی نقش مشاور در این تاخیرها اثرگذار نمی باشد. یافته ها نشان داد بین عوامل مختلف تاثیرگذار در تاخیر پروژههای عمرانی - کارفرما، مشاور، پیمانکار و محیطی - تفاوت معنیداری وجود دارد و نقش کارفرما به عنوان مهمترین عامل و نقش پیمانکار به عنوان کم اهمیتترین عامل تاثیرگذار در تاخیر پروژههای عمرانی محسوب میشوند.
.1 مقدمه
تاخیر در پروژههای عمرانی به دلیل پیچیدگیهای خاص آنها امری غیرقابل انکار است. مطالعات انجام گرفته نشان میدهد که اغلب پروژههای بزرگ ساخت در دنیا با حدود بیش از 50 درصد افزایش زمان مواجه میشوند. همچنین به دلیل رابطه مستقیم میان زمان و هزینه اجرای پروژه، افزایش زمان اجرا اغلب منجر به افزایش هزینهها میشود. بررسی علل تاخیر در پروژههای ساخت و اندیشیدن تدابیری در جهت کاهش آنها مسئلهای جدی است که در تمام دنیا مورد توجه است .در کشورهای مختلف بسته به مسائل اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، مدیریتی و ...دلایل تاخیر متفاوت و متنوعند. پس از شناسایی تاخیرات، بهکارگیری روشی مناسب برای تحلیل تاخیرات لازم و ضروری است.
در مقاله حاضر انواع تاخیرات و روشهای تحلیل آنها معرفی و مطالعات صورت گرفته بر روی دلایل تاخیر در پروژههای ساخت برخی از کشورها آورده شده است. کلمات کلیدی: دلایل تاخیر، تحلیل تاخیرات پروژه، پروژههای ساخت مقدمه تاخیر، عمل یا رویدادی است که زمان مورد اشاره در قرارداد برای انجام عملی خاص را طولانیتر کند. به طور کلی تاخیرات ناشی از علل مختلفی هستند که از عملکرد گروههای درگیر پروژه ایجاد میشوند. موفقیت پروژه رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده تعریف میشود.
در یک پروژه موفق، اجرای فنی پروژه به خوبی صورت گرفته، زمانبندی حفظ شده و هزینههای بودجهبندی شده نیز حفظ شدهاند. با ارزیابی و تحلیل سه گانههای مدیریت پروژه - زمان، کیفیت و هزینه - و بررسی عوامل مختلف موثر بر حصول نتیجه یک پروژه، این امر که عملکرد زمانبندی بهترین شاخص موفقیت پروژه محسوب میشود، اثبات میشود .ابزار و فنون مدیریت پروژه نقش مهمی در مدیریت موثر یک پروژه ایفا میکنند .مدیریت پروژه شامل مدیریت منابع، کارکنان، ماشینآلات، پول و سرمایه، مواد و روشهای به کار گرفته شده است
هر پروژه ساخت شامل دو فاز مجزا است. فاز پیش از ساخت که دورهای میان آغاز درک پروژه و امضای قرارداد است و فاز ساخت که پس از قرارداد شروع میشود و دوره ساخت اصلی آغاز میشود .تاخیر و افزایش هزینه در هر دو دوره ممکن است رخ دهد. اما دلایل اصلی تاخیر و افزایش هزینه معمولا در دوره ساخت اتفاق میافتد. دلایل زیادی برای تاخیر وافزایش هزینهها در پروژههای ساخت وجود دارد. این دلایل از پارامترهای اصلی چون مدیریت و تکنولوژی تا مسائل فیزیکی، اجتماعی و مالی هستند. تحقیقات نشان میدهد تاخیر و افزایش هزینه درپروژههای طولانی در اغلب کشورهای در حال توسعه رخ میدهد در این پژوهش هدف بررسی نحوه حل و فصل اختلافات پیمانکاران و کارفرمایان موضوع شرایط عمومی پیمان از طریق داوری است
.2 اهمیت شناسی تاخیرات در پروژه های عمرانی
کلیه امروزه اکثرکشورهای پیشرفته و در حال توسعه با علم به محدود بودن منابع و بازار رقابتی شدید، جهت استفاده بیشتر از منابع و کسب سود بیشتر، بدنبال ریشه یابی علل تاخیر در پروژه ها هستند تا با ارائه راهکارهایی از میزان تاخیر در پروژه های آتی بکاهند. تاخیر در اتمام و بهره برداری از پروژهها زیان های متعددی را در پی دارد که برخی ازآن ها عبارتند از:
افزایش هزینه کل - هزینههای مستقیم و غیر مستقیم - ، راکد ماندن سرمایه و تعویق افتادن و بازگشت آن، از بین رفتن موضوعیت پروژه به دلیل طولانی شدن زمان اجرای آن، کاهش قدرت بودجه پروژه به دلیل افزایش نرخ تورم و کاهش ارزش زمانی پول، معطل ماندن منابع و عدم به کارگیری آن ها در پروژه های مرتبط، به هدر رفتن هزینه هایی همچون انرژی، بیمه، اجاره و ... کاهش کیفیت و افزایش هزینه اجرا به دلیل افزایش حجم عملیات برای رسیدن به اهداف پروژه و نارضایتی مردم، مشتری و خدشه دار شدن اعتبار عوامل پروژه.
لذا شناسایی علل تاخیرات و ریشه یابی آنها در پروژه ها امری ضروری میباشد تا بتوان تاثیرات منفی آنرا به حداقل رساند. همچنین شناسایی علل تاخیرات برای هرکدام از نهاد های درگیر در پروژه دارای منافعی به صورت زیر است: بررسی تاخیرات پروژه توسط کارفرما یا پیمانکار به منظور استفاده از تجربه و دانشی که در طول اجرای پروژه حاصل می شود، می تواند در پروژه های مشابه بعدی مورد استفاده قرار گیرد
به ویژه به این دلیل که در پروژه هایی که در نقاط مختلف اجرا می شود بسیاری از عوامل اجرای پروژه در سطوح مختلف عوض می شود و باید دانش و تجربه ای که در طول پروژه در قسمت های مختلف توسط عوامل اجرایی در همه سطوح حاصل شده است، مستند و مدیریت شود. در این صورت است که می توان با استفاده از تجربیات گذشته از رخ دادن موارد مشابه در آینده جلوگیری کرد.کارفرمایان بدنبال علت یابی تاخیرات هستند، تا بتوانند تسویه خسارت ها و جریمه تاخیرات پیمانکاران را محاسبه نمایند و همچنین تخمین های مناسبی ازحجم هزینه های اضافی تحمیل شده به پیمانکار را در دست داشته باشند.
پیمانکاران نیز درصدد توجیه تاخیرات خود و فرار از پرداخت خسارت هستند و یا در مواقعی که عدم انجام به موقع تعهدات توسط پیمانکار موجب زیان به پیمانکار شده است، برای تدوین ادعای خسارت تاخیر از کارفرمایان نیاز به آنالیز تاخیرات دارند. شرکت های تامین کننده ضمانتها و اعتبارات پروژهها نیز باید جهت کنترل عملکرد دریافت کنندگان این تسهیلات مالی از علت و مسئولیت تاخیرات اطلاع دقیق داشته باشند
.3 تبیین روش تحقیق
برای جمع آوری اطلاعات ابتدا منابع مربوط به ادبیات موضوع مورد مطالعه قرار می گیرد. مطالعه منابع یک بخش عمده از روش علمی است که در کلیه پژوهشها به کار برده می شود و چنین مطالعه ای مبنای بسیاری از تحقیقات میباشد. پژوهش ژورنالهای علمی معتبر، مجلات علمی پژوهشی داخلی، پایان نامه های مرتبط دانشجویان داخل کشور از منابع کتابخانه ای جمع آوری اطلاعات به شمار می آیند. استفاده از پرسشنامه ابزاری برای گردآوری اطلاعات به روش میدانی به شمار می آید، با توجه به اینکه پژوهش حاضر یک پژوهش میدانی و کاربردی است؛ لذا، برای جمع آوری اطلاعات از دو روش کتابخانه ای و میدانی - پرسشنامه - استفاده شده است. این تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نظر روش شناسی پیمایشی میباشد. برای تجزیه و تحلیل داده های گردآوری شده از آمار توصیفی و آمار استنباطی - تی تک نمونه ای - استفاده خواهد شد. در پردازش دادهها و بررسی فرضیهها از نرم افزار آماری Spss استفاده شده است
از بین 82 نفر از پاسخ دهندگان، 49 نفر 59/8 - درصد - پاسخ گویان پیمانکار و 20 نفر - 24/4 درصد - پاسخ گویان مشاور و 13 نفر - 15/9 درصد - کارفرما هستند مطابق جدول 1 و شکل .1 بنابراین اکثر پاسخ گویان مورد مطالعه پیمانکار می باشند.
جدول -1 توزیع پاسخگویان بر حسب سمت
