بخشی از مقاله
چکیده
امروزه اینترنت و دنیای مجازی فضای جدید و متفاوتی را در ارتباطات افراد بهوجود آورده است و بهگونهای در زندگی انسانها نفوذ کرده که زندگی بدون آن بسیار دشوار مینماید. اما همین فضا با وجود مزایا و امکانات فراوانی که در اختیار افراد قرار میدهد آسیبهای متعددی را نیز به همراه داشته است. یکی از این آسیبها دوگانگی رفتار در فضای حقیقی و مجازی است.
در فضای مجازی افراد از راه دور و نزدیک با یکدیگر در ارتباط هستند. در این فضا ممکن است افراد بهگونهایکاملاً متضاد و متفاوت از آنچه که در فضای حقیقی هستند عمل کرده و رفتاری متمایز از رفتار زندگی حقیقی داشته و دوگانه عمل کنند. این دوگانگی در رفتار علل مختلف معرفتی و غیرمعرفتی میتواند داشته باشد. در این مقاله با رویکرد اخلاقی به بررسی برخی علل دوگانگی رفتار در فضای حقیقی و مجازی پرداخته میشود.
مقدمه
امروزه تعاملات و ارتباطات افراد در فضای حقیقی به دلیل محدودیتهایی از قبیل محدودیت زمانی و مکانی مشکلاتی را بهوجود آورده است که افراد ناگزیر برای رفع این مشکلات به فضای مجازی روی آوردهاند بهگونهای که میتوان گفت فضای مجازی جزء لاینفک زندگی اشخاص شده است. این فضا بهدلیل ویژگیهایی مانند سرعت، همیشه حاضر بودن، نداشتن محدودیت جغرافیایی و مرزی و... زمینههای جدیدی را برای رفتارهای خوب و بد و درست و نادرست فراهم کردهاست.
فضای مجازی بهرغم مزایا و فرصتهایی که برای افراد ایجاد کرده است، آسیبها و نگرانیهایی نیز به همراه داشته است که در صورت غافل بودن از این آسیبها، صدمات جبران ناپذیری متوجه افراد و جوامع خواهد شد. اگرچه هم اکنون نیز بهدلیل عدم آگاهی در استفاده صحیح از این موقعیت و بهدلیل سوء استفاده برخی افراد، آسیبهایی از جمله دوگانگی رفتار فرد در فضای حقیقی و مجازی بهوجود آمده است.
در فضای مجازی تعامل و ارتباطات یا بهگونه انسان-انسان و یا انسان-رایانه است. ممکن است افراد با هویت واقعی یا با هویتی به فعالیت بپردازند که با هویت آنها در فضای حقیقی متفاوت و گاهی متضاد است و یا بهصورت گمنام و بدون هویت در این فضا ظاهر شوند. هنگامی که شخص با هویت واقعی فعالیت میکند، معمولا تغییری در شخصیت و رفتار وی در دو فضای حقیقی و مجازی بهوجود نمیآید. اما زمانی که با هویت مجازی و غیرواقعی و یا به- صورت ناشناس و گمنام ظاهر میشود ممکن است بهگونهای عمل کند که با شخصیت واقعی او در فضای حقیقی فرسنگها فاصله داشته باشد و در این فضا مرتکب اعمالی شود که شاید برخی از آنها را هیچگاه در زندگی حقیقی انجام ندهد.
برای مثال، افرادی هستند که از طریق اینترنت به اطلاعات بانکی افراد دستیافته و از حساب آنها پول برداشت میکنند، و با این حال اذعان دارند که در فضای حقیقی شاید بارها زمینه سرقت و دزدی برایشان فراهم شده است اما هرگز مرتکب آن نشده اند. یا ممکن است فردی در فضای حقیقی برای حریم خصوصی افراد اهمیت ویژهای قائل بوده و آن را محترم بشمارد اما در فضای مجازی بهراحتی و بدون کمترین دغدغهای حریم دیگران را نقض کند.
اکنون این سؤال مطرح است که چرا برخی افراد در فضای حقیقی و مجازی متناقض و متضاد رفتار میکنند؟ این دوگانگی رفتار چه عللی میتواند داشته باشد؟ به نظر میرسد علل معرفتی و غیرمعرفتی زیادی میتواند موجب دوگانگی رفتار شود. از اینرو، بهدلیل اهمیت بحث و وجود این واقعیت که امروزه فضای مجازی به سبب ویژگیهای خاص خود، بخشی از زندگی افراد را تشکیل میدهد، و با توجه به اینکه بسیاری از افراد و جوامع به دوگانگی رفتار در دو فضای حقیقی و مجازی مبتلا هستند هر کدام از علل، نیاز به تحقیق و بررسی جداگانهای دارد تا با شناخت آنها، بتوان راهکارهایی را ارائه کرد.
لذا در جهت تحقق این هدف، در مقاله حاضر ابتدا با تبیین ماهیت فضای مجازی، به بیان منشأ رفتارها پرداخته و در ادامه ضمن توضیح دوگانگی رفتار فرد در فضای حقیقی و مجازی، برخی از علل معرفتی و غیرمعرفتیموضوعِ مورد بحث، مورد بررسی قرار میگیرد. و در مقاله دیگری راهکارهای اخلاقی برای برون- رفت از این دوگانگی ارائه خواهد شد..
ماهیّت فضای مجازی
فضای مجازی اصطلاحی است که در مقابل فضای حقیقی به کار میرود. مجاز معنایی است که از حقیقیت خود تجاوز کرده باشد. به کار بردن واژه مجاز در مورد یک معنا به سبب وجود مناسبتی است که بین آن معنا و حقیقت آن وجود دارد. 1 مناسبت موجود میان فضای حقیقی و مجازی به نحوه ارتباطات و تعاملات برمیگردد. فضای مجازی که ماهیت و ساختار بنیادین آن مبتنی بر تعامل و ارتباطات غیرحضوری است، در واقع رونوشتی از اطلاعات و ارتباطات حقیقی میباشد، چون در فضای حقیقی، ارتباط افراد به صورت حضوری، ملموس و محسوس است، برخلاف فضای مجازی که غیر حضوری، غیرملموس و فاقد عینیت میباشد.
در واقع میتوان گفت فضای مجازی شکل دیگری از دنیای واقعی است که دارای عناصر اولیه مشترکی هستند و هر دو به یک معنا واقعیت خارجی دارند. فضای مجازی بهدلیل تأثیرگذار بودن و اثر خارجی داشتن، به یک معنا، از مجاز بودن خارج شده و حقیقت است، زیرا یکی از منابع معرفتی انسان است که با فکر و اندیشه ارتباط مستقیم دارد و پیامی را به ذهن منتقل کرده، خصوصیتی را در نفس ایجاد میکند.
اگر معتقد باشیم که فضای مجازی - البته به حمل شایع - دارای ماهیتی صرفاً مجازی است و از هیچ واقعیتی حکایت نمیکند، در آن صورت باید بتوان آن را کنار گذاشت، چون مجاز امری اعتباری است و هر امر اعتباری را میتوان کنار گذاشت.2 بنابراین، مجاز خواندن این فضا به حمل اولی و از حیث مقایسه با فضای حقیقی است الّوا، بدون مقایسه، فضای مجازی مرتبهای از واقعیت است، مانند وجود ذهنی و وجود خارجی.3 برای1 مطالعه بیشتر درباره معنای مجاز و انواع آن به کتب ادبیِ معانی و بیان ازقبیل: جواهرالبلاغه، تهذیب البلاغه و ... رجوع کنید.
