بخشی از مقاله
چکیده
علم دینی، چیستی، امکان و چگونگی راهیابی به آن یکی از مباحثی است که بهخصوص در دهههاي اخیر بسیار مطرح گردیده است. در این مقاله، به مقایسهي نظریهي آیتاالله جواديآملی و دکتر گلشنی پرداخته شده است. آیتاالله جوادي آملی ابتدا جایگاه عقل و علم یقینآور را بهعنوان محصول عقل، در هندسهي معرفت دینی تبیین میکنند و چنین علمی را چون پرده از فعل خداوند برمیدارد، الهی میشمارند. بدینصورت میان علم و دین از اساس تعارضی باقی نمیماند، مگر اینکه دانشمندان ملحد بخواهند نتایج غیرتجربی از آن بگیرند.
مقدمه
در زمینهي ارتباط علم و دین، مسألهي علم دینی یکی از مسائل مهم مورد بررسی متفکرین موافق و مخالف با آن در دهههاي اخیر است و رسیدن به یک نظریهي جامع حول چیستی، امکان و راهبردهاي دستیابی به علم دینی میتواند در این زمینه راهگشا باشد. بناي این مقاله به بازخوانی، بررسی و مقایسه-ي نظریهي علم دینی آیتاالله جوادي آملی و دکتر گلشنی است.
آیتاالله جوادي آملی علم را کشف واقعیت و محصول عقل بشر میداند و پس از تبیین جایگاه ویژه-ي عقل در هندسهي معرفت دینی بشر، توضیح میدهد که چگونه چنین علمی نیز وجهی دینی مییابد. دکتر گلشنی نیز که با موفقیتها و شکستهاي علم بهخوبی آشناست، تحلیل را از ظواهر امر، به پایههاي بنیادین علم میبرد و تلاش میکند تا نشان دهد، برخلاف تصور اکثریت، علم آغشته به پیش-فرضهایی فراتجربی است که از نظر تجربی غیرقابل اثباتاند؛ پیشفرضهایی که میتوانند تأثیر به-سزایی در سرنوشت علوم داشته باشند و ایجاد علم دینی را ممکن کنند. در این مقاله، ابتدا به تبیین این دو نظریه، بیان نقدها و پاسخ به برخی از آنها با ادبیات خود نظریه و سپس به مقایسهاي میان دو نظریه خواهیم پرداخت.
تبیین نظریهي آیتاالله جوادي آملی
1-2 مفاهیم اولیه
همانطور که اشاره شد اساس این نظریه بر تبیین جایگاه عقل در معرفت دینی بنا نهاده شده است. در این نظریه مراد از دین مجموعهاي از عقاید، اخلاق، قوانین فقهی و حقوقی است که خداوند آن را براي هدایت و سعادت بشر، جعل و تشریع کرده است که در این بحث، دین اسلام، نه سایر ادیان اعم از حق یا باطل، خواهد بود. - جوادي آملی، 1386، ص 19 و - 25-24 مقصود از عقل نیز در این مبحث به معنی نیروي ادراکی نابی است که از گزند وهم و قیاس و خیال و گمان مصون است و پیش از هر چیز اصل تناقض و در سایهي آن گزارههاي بدیهی3 را به خوبی درك و سپس سایر مطالب نظري را با ارجاع به بدیهیات تبیین میکند. - همان، ص - 31 گسترهي عقل شامل موارد ذیل است:
عقل تجربی: مورد استفادهي علوم تجربی و نظري عقل نیمه تجریدي: عهده دار ریاضیات
عقل تجریدي محض: ظاهر شده در براهین فلسفی و کلامی.
عقل ناب: کاربردي در عرفان نظري همچنین باید توجه داشت که محصول معرفتی هر یک از مراتب نامبرده از عقل، یا همان علم، در صورتی منظور نظر خواهد بود که از سنخ قطع و یقین و یا مفید اطمینان عقلایی باشد. بنابراین فرضیهي صرف، وهم، گمان، قیاس و ظن از چارچوب بحث خارج است.
