بخشی از مقاله
چکیده
زلزله یکی از مخرب ترین پدیدههایی است که به طور ناگهانی در طبیعت صورت میگیرد. همیشه دغدغهی بشر بوده است تا بتواند وقوع چنین حادثهای را پیشبینی کند و یا حتی بتواند با آن مقابله نماید. در این مقاله، بررسی مناطق زلزلهخیز در جهان و ایران، واکنش بناهای تاریخی نسبت به زمینلرزه و همچنین روشهای مقاومسازی و بهسازی آنها در برابر زلزله بیان میشود .
آثار تاریخی بسیاری در اثر زمینلرزه از بین میروند. تعداد زیادی از بناهای تاریخی تخریب میشوند تا فرصتی را برای فکر کردن در مورد مقاومسازی آنها ایجاد کنند. با توجه به این که ایران کشوری زلزلهخیز محسوب میشود و تقریباً همهی شهرهای ایران تاریخی هستند، قبل از این که بناهای تاریخی زیادی بر اثر زمینلرزههای متوسط یا نسبتاً شدید تخریب شوند، باید اقداماتی اساسی برای مقاومسازی و استحکام بناهای تاریخی در برابر زلزله صورت بگیرد. ما باید تلاش کنیم تا با روشهای صحیح مقاومسازی، این میراث عظیم تاریخی را زنده نگه داریم.
مقدمه
زمینلرزه یکی از عجیبترین پدیدههایی است که در طبیعت صورت میگیرد. اغلب، زمینی را که روی آن ایستادهایم، به صورت تختهسنگهای صلب و محکمی تصور میکنیم که از استحکام زیادی برخوردار است. هنگامی که زمینلرزهای روی میدهد، برای لحظهای این تصور به هم میریزد، اما طی همان لحظهی کوتاه، خسارتهای شدیدی وارد میشود. این خسارات میتوانند تاثیر زیادی بر زندگی مردم داشته باشند.
از مهمترین مواردی که بر اثر زلزله تخریب میشوند، بناهای تاریخی هستند. آثار باستانی هر کشور پیشینهی تاریخی آن کشور محسوب میشود. بناهای تاریخی سازههایی هستند که به سبب سبکخاصّ معماری، ماندگاری و قدمت قابل توجه و یا وقوع وقایعخاصّ تاریخی و اجتماعی، بسیار ارزشمند تلقی میشوند و در حقیقت همین ارزشهاست که ما را به سمت حفاظت از آنها سوق میدهد.
روش تحقیق
تحقیق این مطالب به طور کامل به روش کتابخانهای و استفاده از منابع اطلاعاتی از اینترنت بوده است. مناطق زلزلهخیز در جهان و رفتار بناهای تاریخی نسبت به زمینلرزه مناطق زلزلهخیز در جهان، موقعیت جغرافیایی محدودی روی کرهی زمین دارند. به طور کلی، این مناطق را به سه دسته تقسیم کردهاند - شکل : - 1 الف - کمربند پیرامون اقیانوس آرام؛ ب - کمربند آلپاید یا آلپ هیمالیا؛ پ - کمربند میانی اقیانوس اطلس. در این قسمت، به بررسی هر یک از این مناطق و هم چنین رفتار سازهها، به خصوص بناهای تاریخی، میپردازیم.
الف - کمربند پیرامون اقیانوس آرام: بیشترین تعداد زمینلرزه به کمربند پیرامون اقیانوس آرام تعلق دارد که طبق گزارشات، بیش از دوسوم زمینلرزههای جهان در این منطقه رخ میدهد. این کمربند بخش شرقی و غربی اقیانوس آرام را در بر میگیرد، به صورتی که سواحل غربی آمریکای شمالی و جنوبی و سواحل شرقی کشورهای چین، روسیه و ژاپن و بخش شرقی قارهی استرالیا روی این کمربند زلزلهخیز واقع شدهاند.
زلزلههای کوچک و بزرگ بسیار زیادی، بخش شرقی اقیانوس آرام، تمام ساحل غربی آمریکای مرکزی و جنوبی را به لرزه در میآورند. در همین منطقه، در زمینلرزهای 7/8 ریشتری در شمال غرب آکوادور دست کم 370 ساختمان تخریب شدند و 151 ساختمان دیگر با 26 مدرسه تحت تاثیر این زمینلرزه قرار گرفتند. از آن جایی که حدود 67 درصد از زمینلرزهها پیرامون این اقیانوس بزرگ روی میدهد، احتمال بروز خسارتهای جانی و مالی در آسیای شرقی، بخش غربی آمریکای شمالی و جنوبی و همچنین شرق استرالیا بسیار زیاد است. با این حال، احتمال تخریب بناهای تاریخی یا حتی ساختمانهای مسکونی در کشورهای واقع بر این منطقه بسیار کم است، چراکه این کشورها، روشهای مقاومسازی را تا حدی به کار بردهاند.
ب - کمربند آلپاید یا آلپ هیمالیا: در بخش مرکزی آسیا، کمربند زلزلهخیز دیگری به نام آلپاید - آلپ-هیمالیا - قرار دارد که از منطقهی کوهستانی آلپ در اروپا تا رشته کوههای هیمالیا در شمال کشور هند تا جزایر اندونزی ادامه دارد. کشورهای اندونزی، هند، نپال، افغانستان، پاکستان، ایران، ارمنستان، ترکیه و جنوب ایتالیا روی این کمربند قرار دارند. حدود 20 تا 30 درصد از زمینلرزهها در این منطقهی نسبتاً کوهستانی روی میدهند. زلزلههای مخرب زیادی را میتوان برشمرد که در این منطقهی زلزلهخیز روی داده است. به طور مثال، زلزلهی ویرانکنندهی 28 دسامبر 1908 در مسینای ایتالیا باعث مرگ 120000 نفر و ایجاد خسارتهای هنگفت شد.
با این که این زمین لرزه بسیار مورد بررسی قرار گرفت، اما زلزلهای که اخیراً در شهر لاکیلا واقع در این کشور رخ داد، بیشتر مورد بحث است. چرا که علاوه بر تعداد زیادی تلفات جانی، منجر به تخریب چندین اثر تاریخی شهر لاکیلا شد. یکی از سالمترین قلعههای به جامانده از قرن 16 میلادی به نام »قلعهی اسپانیولو« و بنای تاریخی مهم دیگری به نام »کلیسای باسیلیکا سانتا ماریا دی کوله ماجو«، متعلق به قرن 13، در این حادثه آسیب دیدند.
همچنین حمامهای کاراکالا آثار قرن سوم میلادی، از آسیب این زمینلرزه بینصیب نماندند. روی این کمربند زلزلهخیز، در کشور افغانستان، زلزلهای 7/7 ریشتری موجب تخریب بسیاری از ساختمانها، به خصوص یکی از بناهای تاریخی آن کشور شد. بر اثر این زلزله، دروازهی تاریخی غزنی - مشهور به دروازهی بلخ - به طور کامل از بین رفت، در حالی که قدمت این دروازه به 2000 سال میرسید.
کوههای هیمالیا منطقهای به شدت لرزهخیز محسوب میشوند، مسلماً کشورهای واقع بر این منطقه - نظیر هند و نپال - خود به طور جدی تحت تاثیر زمینلرزه قرار میگیرند. برای مثال، بناهای تاریخی کاتماندو - پایتخت کشور نپال - ، بر اثر زلزلهای 7/9 ریشتری، تخریب شد و منارههای تاریخی »داراره« با 240 سال قدمت ویران شد، و اکنون تنها پایهای از آن منارهی بلند 55 متری باقی مانده است.
میتوان گفت از بین رفتن سازهای با ارتفاع چند متری بر اثر زمینلرزه، نتیجهی لرزش شدید سازه تحت اثر نیروهای افقی میباشد. بیشتر بناهای تاریخی از لحاظ اعمال نیروهای افقی بر اثر زلزله، مقاومت نمیکنند. همچنین دربار »اسکوئر« شامل سه بنای تاریخی و یک معبد بر اثر این زلزله فروریخت؛ دیوارها، سقفها و ستونهای قدیمی این مجموعهی تاریخی آسیبی جدی را متحمل شدند. این بناهای تاریخی هیچ کدام بر اساس و مبنای "مقاومسازی در برابر زمینلرزه" ساخته نشدهاند و رفتار این بناها در برابر زلزله تقویت نشده است. همچنین دلایل بسیار دیگری باعث آسیب دیدن بناهای تاریخی و یا حتی از بین رفتن آنها - به طور کامل - میشود.
پ - کمربند میانی اقیانوس اطلس: در ناحیهای که صفحهی اقیانوس اطلس در حال گسترش است، سومین کمربند زلزلهخیز جهان کشیده شده است. حدود 10 درصد از زمینلرزهها روی این کمربند رخ میدهند. کانون این زمینلرزهها در عمق 50 کیلومتری پوستهی زمین است. البته در گودالهای عمیق اقیانوس اطلس، زمینلرزههای بسیار عمیق به عمق 300 تا 700 کیلومتر روی میدهد. این منطقهی زلزلهخیز، نسبت به کمربند پیرامون اقیانوس آرام و کمربند آلپاید، آرامتر است و آثار مخرب نسبتاً کمتری در این منطقه مشاهده میشود.
