بخشی از مقاله
چکیده
مولانا کمالالدّین وحشی بافقی شاعر نامدار سده دهم هجری است که مهمترین ویژگی سبکی در محور ادبی اشعارش، سادگی و اجتناب از کاربرد صنایع پیچیده شعری است. از جمله صنایعی که در غزلیّات اوقابل توجّه میباشد، صنعت تلمیح است. صنعتی که در عین سادگی و عمومیت، ژرف-ساختی تشبیهی دارد و میتوان برای تصویرسازی از آن بهره گرفت.
در این نوشتار در پی آنیم تا دریابیم میزان استفاده از تلمیح در غزلیّات وحشی به چه میزان بوده و چه داستانهایی در آنها بازتاب بیشتری یافته است؟ ضمن آنکه بررسی و طبقهبندی تلمیحات موجود در غزلیّات وحشی، تصویری دقیقتر از شعر او ارائه خواهد داد و سبک شعری وی را نیز به ویژه در محور ادبی روشنتر خواهد ساختوحشی. بافقی در غزلیّات خود به ترتیب بسامد به داستانهای پیامبران، داستانهای عاشقانه، تلمیحات مربوط به عرفا و داستانهای تاریخی اشاره دارد. از میان قصص پیامبران نیز داستان حضرت یوسف - ع - بیشتر مورد توجّه شاعر قرار گرفته است.
-1مقدّمه
صنعت تلمیح از جملهصنایع عمومی مورد توجّه شاعران است.توانمی ادّعا کرد که در تاریخ ادبیّات فارسی دیوان شعری وجود ندارد که از این صنعت خالی باشد. شاعران پارسیگوی برای القای مفاهیم ذهنی خود در لباس تخیّل، گاه از داستانهای تاریخی، ملّی و اساطیری، دینی و قرآنی و... بهره بردهاند و تشابه مطلب مورد نظر شاعر با نتیجهای که از آن داستان مستفاد میگردد، سبب انتقال بهتر جهان-بینی و معانی ذهنی وی شده است. وحشی بافقی در شمار سادهگویان سده دهم هجری محسوب می-گردد؛ امّا از آنجا که انواع داستانها همواره در طول تاریخ سینه به سینه نقل شدهاند و جزئی جدایی-ناپذیر از اندیشه و ذهن و ضمیر ایرانیان بودهاند، وحشی نیز نتوانسته از اشاره به آنها در خلال ابیاتش اجتناب ورزد. او با بهرهگیری از صنعت تلمیح بسیاری از مفاهیم بلند غنایی را به گونهای زیبا به مخاطب انتقال داده است.
-1-1 بیان مسئله
در این نوشتار در پی آنیم تا دریابیم صنعت تلمیح به عنوان یکی از رایجترین صنایع شعری به چه مقدار در غزلیّات وحشی بافقی به کار رفته است و از میان خیل عظیم داستانها و تلمیحات تاریخی و دینی و اساطیری و... کدام داستانها بیشتر توجّه شاعر را به خود جلب نموده است؟
-2-1 پیشینه پژوهش
تاکنون درباره تلمیحات به کار رفته در اشعار وحشی بافقی پژوهشی انجام نیافته است.
-3-1اهمّیّت و ضرورت پژوهش
بررسی هر یک از کاربردهای دستوری، واژگانی، مضمونی و آرایهای در کلام شاعران خواهد توانست مختصّات سبکی شعر ایشان را به طور دقیق تبیین کند. شعر وحشی بافقی به عنوان یکی از شاعران سرآمد پارسیگوی در قرن دهم و عصر صفوی که از نظر سبکی در شمار شاعران مکتب وقوع و واسوخت محسوب میشود، قابلیّت آن را دارد تا از زوایای گوناگون در هر یک از محورهای صوری، محتوایی و ادبی سبکشناسی مورد بررسی قرار گیرد تا از رهگذر این بررسیها شناختی دقیقتر و کاملتر از سبک شعری این شاعر توانا حاصل گردد.
-2 بحث -1-2 شرح احوال و آثار وحشی بافقی الف - شرح احوال
مولانا کمالالدّین - شمسالدّین - محمّد وحشی بافقی،شاعر معاصر شاه طهماسب و شاه عبّاس اوّل صفوی، بنا به اعدادیکه از سنّ و تاریخ درگذشت او به تصریحمؤلّف تذکره میخانه حاصل میشود، ظاهراً در سال 939ه .ق یعنی نیمه نخست سده دهم در بافق - بر سر راه یزد و کرمان - متولّد شده است.
وحشی را گاه کرمانی و گاه یزدی خواندهاند - نفیسی،. مقدّمه دیوان وحشی، - 24-5 :1392مؤلّف »ریحانهالادب« با نقل قولهایی از مؤلّفان »تاریخ یزد « و »تذکره عرفاتعلّت« این موضوع را خلط شدن نام دو شهر که یکی در کرمان و موسوم به بافت است و دیگری متعلّق به یزد و بافق نام دارد، میداند و سرمنشأ این اشتباه را قول آذر در »آتشکده« میداند که به سبب بدبینی نسبت به یزد، وحشی را به کرمان منسوب داشته است
حال آنکه در تقسیمات حکومتی ایران قصبه بافق گاهی جزو قلمرو کرمان و اغلب جزو قلمرو یزد به شمار میرفته و کرمانی و یزدی گفتن وحشی از این روست
وحشی کودکی خود را در زادگاهش سپری نمود و در محضر برادرش، مرادی بافقی، و نیز شرفالدّین علی بافقی مقدّمات علوم را فراگرفت. آنگاه به یزد و از آنجا به کاشان سفر نمود و مدّتی در کاشان به مکتبداری پرداخت.
سپس به یزد بازگشت و تا پایان عمر در این شهر زندگی کرد و به مدح امرا مشغول بود. - صفا، 1387، ج - 291 :4 وحشی به سال 992ه .ق در یزد درگذشت و در محلّه پیر برج به خاک سپرده شد.
ب - آثار
کلّیّات وحشی مشتمل بر بیش از نه هزار بیت در قالبهای غزل، قصیده،ترکیببند، ترجیعبند، قطعه، رباعی و مثنوی میباشد. »وحشی دو مثنوی به استقبال از خسرو و شیرین نظامی دارد؛ یکی به نام ناظر و منظور و دیگری به نام فرهاد و شیرین« که منظومه اخیر را وصال شیرازی شاعر سده سیزدهم هجری تکمیل نمود. منظومه خلد برین نیز به پیروی از مخزنالأسرار نظامی در هشت روضه به نظم درآمده است
ج - شیوه شاعری:
سخن وحشی به سادگی شهرت دارد. به طوری که دکتر صفا در توصیف شیوه شاعری وحشی چنین گفتهاند: »ارزش وحشی در آن است که مضمونها و نکتههای شاعرانه دقیق و همچنین احساسها و عاطفههای رقیق و نازکخیالیها و نازکدلیهای خود را که بدانها شهرت یافته، با زبانی بسیار ساده بیان میکند.
