بخشی از مقاله
چکیده
فرهنگ سازمانی به عنوان یک موضوع با اهمیت روزافزون، میتواند شخصیت متمایزی به سازمان داده، بر ادامه حیات و موفقیت آن تأثیر به سزایی بگذارد. هدف از انجام پژوهش حاضر بررسی رابطه مولفه های فرهنگ سازمانی - فرهنگ سلسله مراتبی، فرهنگ بازار، فرهنگ قبیلهای، فرهنگ ادهوکراسی - با فناوری اطلاعات در آموزش و پرورش شهرستان رفسنجان در سال 1395-94 بوده است. روش پژوهش توصیفی از نوع همبستگی بوده و جامعه آماری شامل کلیه مدیران و کارشناسان مسئول اداره آموزش و پرورش شهرستان رفسنجان در سال 94 که تعداد آنها 89 نفر میباشد. روش نمونهگیری تمامشماری استفاده شد. برای جمعآوری دادهها از دو پرسشنامه فرهنگ سازمانی و پرسشنامه بکارگیری فناوری اطلاعات استفاده شده است. تجزیه و تحلیل دادهها یا استفاده از ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون انجام شد. نتایج حاصل از تحلیل روابط بین متغیرها نشان داد که بین فرهنگ سلسله مراتبی، فرهنگ قبیلهای، فرهنگ ادهوکراسی با بکارگیری فناوری اطلاعات رابطه معنیداری وجود دارد. اما بین فرهنگ بازار و بکارگیری فناوری اطلاعات رابطه معنیداری وجود ندارد.
کلیدواژهها: فرهنگ سلسله مراتبی؛ فرهنگ بازار؛ فرهنگ قبیلهای؛ فرهنگ ادهوکراسی؛ فناوری اطلاعات؛ آموزش و پرورش.
.1 مقدمه و بیان مسئله
سازمانها باید جهت به کارگیری و استفاده بهینه از تکنولوژی فناوری اطلاعات زمینهسازی لازم و مطلوب را داشته باشند تا بتوانند در این راه گامهای مهم و صحیح را در عرصه سازمان بردارند. یکی از مهمترین عوامل موفقیت و شکست در این حرکت »فرهنگ سازمانی« است. به عبارتی استفاده از فناوری اطلاعات در سازمان، فرهنگ مناسبی را میطلبد تا بتواند از فناوری اطلاعات به بهترین نحو استفاده نماید. همچنین جریان عظیم اطلاعات، مدیران را نیازمند استفاده صحیح و آشنایی کامل با فناوری اطلاعات نموده است - سعادتمندی، . - 1383 مقوله فرهنگ سازمانی اولین بار در دهه 1980 میلادی توسط اوچی، واترمن و دیگران مطرح شد و بهدلیل ارتباط فرهنگ سازمانی با عملکرد، مدیران اجرایی نیز به آن علاقه نشان دادند - کردنائیچ و همکاران، . - 1392
فرهنگ سازمانی به عنوان مجموعهای از باورها و ارزشهای مشترک، بر رفتار و اندیشه اعضای سازمان اثر میگذارد و میتوان نقطه شروعی برای حرکت و پویایی و یا مانعی در راه پیشرفت به شمار آید. فرهنگ سازمانی از اساسیترین زمینههای تغییر و تحول در سازمان است - ایرانزاده و محمودی، . - 1389 فرهنگ سازمانی ادراکی است که افراد از سازمان خود دارند و چیزی است که نه در سازمان وجود دارد و نه در فرد و ویژگیهای خاصی که در یک سازمان وجود دارد، نمایانگر خصوصیات معمول و ثابتی است که سازمانها را از یکدیگر متمایز میکند - مشبکی، . - 1380 فرهنگ سازمانی تقریباً همه چیز را در سازمان شامل مفروضات و اعتقادات اساسی، نگرشها، ارزشها، هنجارها، اخلاق، الگوی رفتار و آداب و رسوم، زبان خاص، شیوهها، عادات، ایدهها و نمادها، قهرمانان، هنر، مصنوعات، دانش و فناوری پوشش میدهد، لذا قابل قبول است که تفسیرهای مختلف و متنوعی داشته باشد - لیواری1، . - 2010
شاین فرهنگ سازمان را نظامی از ارزشها و باورهای مشترک افراد سازمان تعریف کرده است که به هنجارهای رفتاری منجر میشود و این هنجارها و ارزشها، همه چیز حتی رفتارهای مورد انتظار از افراد را تعیین میکند و از این طریق، به درک افراد از عملکرد سازمان کمک میکند - جینگ2، . - 2008 در واقع، در هر سازمانی فرهنگ منحصر به فرد آن سازمان وجود دارد که به افراد شیوه فهم و معنی بخشیدن به رویدادها را نشان میدهد. فرهنگ سازمانی ضعیف مانع میشود افراد در تلاش برای نگهداشت پایگاه قدرت شخصی و کارایی خویش، دانستههای خویش را تسهیم کرده و منتشر کنند - دادزی3، . - 2012
اساساً فرهنگ میتواند به گونههای متعددی بر فناوری اطلاعات تأثیر بگذارد - کینگ4، . - 2007 فناوری اصلیترین عامل تولید ثروت است و میتوان مواردی چون ارتقای دانش، سرمایه فکری، استفاده مؤثر از منابع، حفظ و صیانت از منابع طبیعی و سایر عوامل مؤثر در ارتقای استانداردها و کیفیت زندگی نوع بشر را شامل شود - گرکن و مولر5، . - 2010 فناوری اطلاعات، فناوری است که امکانات لازم را برای جمعآوری، انباشتن، پردازش و توزیع اطلاعات فراهم می کند - عزیزی و مهرابیکوشکی، . - 1391فناوری اطلاعات به اشکال مختلف تکنولوژی اطلاعات اطلاق میشود که به پردازش، نگهداری و ارسال اطلاعات به شکل الکترونیکی میپردازد. - لوکاس6، . - 2009
تحقیقات نشان میدهد که بسیاری از عدم کارآیی که در یک سازمان پیش میآید ناشی از عدم بکارگیری فناوری اطلاعات است - لوپز و مرونو7، . - 2009 فرهنگ دو نقش عمده در سازمانها ایفا میکند: -1متعهد یا یکپارچه کردن اعضاء به گونهای که آنها شیوهی رفتار و برقرار کردن ارتباط با یکدیگر را بدانند و -2به سازمان کمک می-کند تا خود را با عوامل محیط خارجی وفق دهد. مقصود از اتحاد یا یکپارچکی داخلی سازمان این است که اعضاء دارای هویت مشترک گردند و شیوهی همکاری مؤثر را یاد بگیرند. مقصود از سازشکاری خارجی شیوهای است که سازمان هدفها را تأمین میکند و با عوامل خارج از سازمان رفتار مینماید - قلتاش، . - 1393
کامرون و کوئین - 2006 - فرهنگ سازمانی را ارزشهای بنیادین، فرضیات، تفاسیر و نگرشهایی میدانند که یک سازمان را توصیف میکنند. این دو صاحبنظر چهار نوع فرهنگ سازمانی را با نامهای فرهنگ سلسله مراتبی، فرهنگ بازاری، فرهنگ قبیلهای و فرهنگ ادهوکراسی را معرفی میکنند. سازمانی که فرهنگ سلسله مراتبی دارد در جستجوی ثبات، حفظ کردن، کنترل بوده و تمرکزی داخلی دارد. فرهنگ بازار در جستجو کنترل و ثبات است اما بر روی محیط خارجی خود تمرکز دارد. فرهنگی قبیلهای در جستجو انعطافپذیری است و بر محیط داخلی خود متمرکز است و فرهنگ ادهوکراسی به دنبال انعطاف پذیری است و بر محیط خارجی خود متمرکز است.
فرهنگ سازمانی به دلیل ماهیت اثرگذاری قوی که میتواند بر رفتار و عملکرد اعضای سازمان داشته، نقش مهمی را در بکارگیری فناوری اطلاعات ایفا میکند. بنابراین فناوری اطلاعات یکی از مهمترین مسائل عصر حاضر در تمام جوامع میباشد پس بکارگیری آن در سازمانها جهت هماهنگی با جامعه بینالملل لازم و ضروری به نظر میرسد ولی متأسفانه هنوز شرایط و فرهنگ مناسب جهت استفاده مؤثر به جا و ماهرانه از این فناوری در سازمانها بخصوص سازمانهای آموزشی بوجود نیامده است. با توجه به جایگاه آموزش و پرورش به دلیل ارتباط با اقشار مختلف مردم از یک سو و ارتباط با سازمانهای مختلف، از سوی دیگر، بسیار حائز اهمیت است که اداره آموزش و پرورش خود را با فناوری و ضرورتهای روز دنیا هماهنگ کند و فناوری اطلاعات را همانند فرصتی ارزشمند، به منظور پاسخگویی به تحولات سریع محیطی و افزایش کارایی به کار گیرد. لذا این پژوهش به دنبال پاسخ به این سؤال است که چه ارتباطی بین فرهنگ سلسله مراتبی، فرهنگ بازار، فرهنگ قبیلهای، فرهنگ ادهوکراسی با فناوری اطلاعات در آموزش و پرورش شهر رفسنجان وجود دارد؟ با این هدف که با روشن شدن رابطه مولفه های فرهنگ سازمانی با فناوری اطلاعات در آموزش و پرورش شهر رفسنجان زمینه لازم برای توجه و اقدام جدی مسئولین جهت بالابردن فرهنگ سازمانی فراهم آید تا از آن طریق بکارگیری فناوری اطلاعات در اداره آموزش و پرورش افزایش یابد.
.2 مبانی نظری و پیشینه پژوهش
فرهنگ سازمانی عبارت است از ارزشهای اصلی، مفروضات، تفسیرات در رویکردهایی که ویژگیهای یک سازمان را مشخص میکند که در 4 گونه فرهنگ سازمانی نمایان میشود. این چهار گونه شامل قومی، ویژه سالاری و بازار، سلسله مراتب میباشند - کوئین، . - 1999 در کل فرهنگ سازمانی دارای ویژگیهایی است که آن را از دیگر عناصر سازمان جدا میسازد. کامرون و کوئین - 2006 - ادعا کردند که این لیست میتواند ابعاد را در چهار ربع گروهبندی کند. بعد اول، معیار اثربخشی که بر روی انعطافپذیری، آزادی عمل و پویایی تأکید دارد را از معیاری که بر روی ثبات، سفارش و کنترل تأکید دارد، متمایز میکند. بعد
