بخشی از مقاله
چکیده
شهر بدون حضور پیاده و مردم ارزش نداشته و هویتی پیدا نمی کند و این عابرین پیاده هستند که سرزندگی، حیات و پویایی را به داخل شهرها هدایت می کنند. مسیر پیاده تجلی گاه حیات مدنی شهر و محل رخداد وقایع و فعالیت هاي اجتماعی شهروندان در زندگی و حیات شهري می باشد. فضاهاى پیاده روى شهرى، ساختارها، فضاها و مردمان شهر را به یکدیگر پیوند می دهد .
افزایش کیفیت پیاده راه ها، عابران را قادر می سازد تا به صورتی حقیقی با محیط شهرى خود تعامل داشته باشند و آن را تجربه کنند .از این رو بررسی عوامل مؤثر بر کیفیات فضایی پیاده راه ها و یافتن معیارها و شاخص هاي تأثیرگذار دراین زمینه و بهبود این عوامل باعث غنی تر شدن زندگی اجتماعی و فرهنگی می شود و می تواند در افزایش حس سرزندگی مؤثر واقع شود .
هدف این پژوهش بررسی و تحلیل مؤلفه هاي تأثیر گذار بر روند کیفیت فضایی محور پیاده روها، بارویکرد حس سرزندگی فضاي شهري می باشد. این پژوهش سعی دارد با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی به این پرسش پاسخ بدهدکه چه معیارهایی براي ارتقاي کیفیت پیاده راه هاي شهري می بایست در نظر گرفته شود و کدام یک از این معیارها و شاخص ها از اولویت بیشتري برخوردار می باشند و چگونه می توان با ارتقاي کیفیات فضایی پیاده راه ها موجب افزایش حس سرزندگی در عابران پیاده شد.
.1 مقدمه
امروزه تأکید بیش از حد بر حرکت سواره و حل مسایل مختلف آن و غفلت از ساماندهی و برنامه ریزي براي حرکت پیاده، یکی از نقایص شهرسازي معاصر محسوب می شود که در دو سه دهه اخیر، در نتیجه اوج گیري و حاد شدن مشکلات شهري مانند آلودگی محیط، دشواري رفت و آمد، ناامنی راه ها، انحطاط مراکز تاریخی شهرها، افت کیفیت فضاهاي شهري، افول ارزش هاي بصري و ... واکنش گسترده اي علیه کاهش تحرکات پیاده در جهان به وجود آمده است و تلاش چشمگیري براي افزایش سهم پیاده روي در نظم حمل و نقل شهري شده است.
.2 ضرورت موضوع
تداوم رشد انسان در گروي زندگی و تعاملات اجتماعی است و موجودیت شهر با حضور انسان ها در آن، معنا پیدا می کند. یکی از فضاهاي جمعی که می تواند نقش حائز اهمیتی در ارتقاي فعالیت هاي اجتماعی - فرهنگی جامعه ایفا کند، پیاده راه است .حرکت عابر پیاده در پیاده راه ها، به واسطه طراحی مناسب و شناخت مبتنی بر جنبه هاي منظرین موجب افزایش ادراك، ارتقاي هویت و احساس تعلق به محیط و زیبایی می شود.
همان طور که می دانیم پیاده راه ها، محل حضور همه شهروندان و مشارکت آنان در زندگی جمعی می باشد به همین دلیل وجود آنها در شهر به ارتقاء تصویر ذهنی افراد از شهر کمک می کند.
حرکت پیاده طبیعی ترین، قدیمی ترین و ضروري ترین شکل جابجایی انسان در محیط است و پیاده روي مهمترین امکان براي مشاهده مکان ها، فعالیت ها و احساس شور و تحرك زندگی و کشف ارزش ها و جاذبه هاي نهفته در محیط است و داراي اهمیت اساسی در ادراك هویت فضایی، احساس تعلق به محیط و دریافت کیفیت هاي محیطی است.
.3 مفهوم توسعه پیاده محور بعنوان یکی از اصول نوشهرگرایی
نوشهرگرایی بر پیاده مداري، ساختمان هاي مسکونی محصور شده در پیاده روها و با فاصله 5 دقیقه پیاده روي در مدرسه، فروشگاه ها و سایر نقاط کانونی واحدهاي همسایگی تأکید می کند. مرکز شهر یک پارچه و جذاب با کافه ها و فروشگاه هاي جذاب و نمایش پنجره هایی که براي ارتقاء رفت و آمد پیاده ها به کار گرفته می شود. ایوان خانه ها که کمک می کند به احیاي نگاه هایی که تمام خیابان را می نگرد. که به سالم ماندن و آزاد ماندن آنها از جرم و جنایت کمک می کند .
اقدامات آرام سازیترافیک مثل محدودیت سرعت کم - سرعت کمتر - سرعت گیر، خیابان با پارکینگ موازي همه و همه حامی پیاده ها هستند و میزان پیاده مداري را بالا می برد. پیاده روهاي پوشیده شده با درخت و مساکن و فروشگاه ها در جهت کاهش مسیر پیاده روي در مجاورت یکدیگر قرار گرفته شده اند. هر جایی که تسهیلات مرکزي نیاز به دسترسی با اتومبیل داشته باشد. پارکینگ ها به پشت گاراژها انتقال یافته است بنابراین محیط خرید مخصوص پیاده روي حفظ می شود
بعلاوه الگو توسعه حمل و نقل عمومی گرا که به مجموعه هاي مسکون یپاده نیز مشهور می باشد که توسط کالتورب در مدرسه شهرسازي معماري سانفرانسیکو مطرح شده است که به طور کلی اصول و آموزهاي مطروحه در الگوي مجموعه هاي مسکونی پیاده را می توان به شرح زیر طبقه بندي کرد:
- تجمع ساده از واحدهاي مسکونی، خرده فروشی و دفاتر اداري در یک چهارم مایلی ایستگاه حمل ونقل
- مسکن با تراکم زیاد و ارتفاع کم، خیابان اصلی چندمنظوره، حمل و نقل متکی بر راه آهن سبک، مرکز تجاري منطقه اي
- محله بر اساس تمرکز در ایستگاه هاي حمل نقل بجاي پراکندگی واحدهاي مسکونی واستفاده از ماشین
- اهمیت به زندگی واجتماعات محلی، هماهنگ با راهبردهاي منطقه اي
- صرفه جویی در مصرف انرژي، تقلیل ترافیک سواره، دسترسی به خدمات شهري
- الگویی براي گسترش هاي جدید و بازسازي بافت هاي خالی درون شهري
- فضاهاي عمومی مشترك محلی عاملی براي زنده شدن دوباره حس زندگی در اجتماع محلی
.4 تعریف پیاده مداري
امروزه پیاده مداري تبدیل به یک شعار در برنامه ریزي شده است که بعنوان یکی از ایده هاي نوشهر سازي در سراسر دنیاي حرفه اي شهر سازي گسترش یافته است. بسیاري از جوامع امروز به توسعه وابسته به اتومبیل مبتلا هستند که آن را به عنوان مدل اصلی حمل ونقل که منجر به توسعه با تراکم پایین و الگوي توسعه پراکنده شده اند، پیاده مداري را میتوان با این عنوان تعریف کرد که تا چه حد ساخت محیط براي حضور مردم جهت زندگی کردن، خرید کردن، ملاقات ها و تفریحات و گذران اوقات به صورت دوستانه تعریف شده است
حمل و نقل لندن - 2004 - قابلیت پیاده روي را اینگونه تعریف کرده »که تا چه حد پیاده روي براي مصرف کنندگان به صورت ایمن و پیوسته، قابل دسترس و دلپذیر؛ در دسترس است
.5 اهمیت موضوع
در آستانه هزاره سوم بسیاري از کشورهاي توسعه یافته، پیاده مداري را در حد چشم انداز توسعه شهري ارتقاء داده و به گسترش پیاده راه ها پرداخته اند . امروزه، محدوده هاى پیاده یکی از مهم ترین فضاهاى شهرى و عرصه هاى عمومی در شهرها هستند که به ویژه به دلیل شاخصه مقیاس انسانی، ایجاد پویایی و افزایش تعاملات اجتماع در عصر ارتباطات مجازى، بسیار مورد توجه صاحب نظران هستند .هم چنین، پهنه هاى پیاده داراى عملکردهاى فراوان و متنوع گذران اوقات فراغت، مانند استراحت، بازى و سرگرمی، فضاى سبز، خرید و عرضه آثار فرهنگی و هنرى هستند که بر جذابیت آنها به عنوان یک فضاى تفریحی بیش از پیش می افزاید.
.6 تعاریف
.1.6 پیاده راه
پیاده راه ها یا خیابان هاي پیاده، خیابان هاي منفرد و مجزایی هستند که آمد و شد خودرو از آنها حذف شده است .به عبارت بهتر در این خیابان ها ترافیک غیر موتوري اولویت مطلق دارد .البته خودروهاي خاص - خودروهاي آتش نشانی و اورژانس و پلیس - در مواقع اضطراري امکان دسترسی به آن را دارند و وسایل نقلیه خدماتی و حمل بار نیز طی ساعات خاصی مجاز به تردد در آن ها هستند.
.2.6 کیفیت فضایی
کیفیت ناشی از سازگاري میان مولفه هاي کیفیت هر چه تعلق خاطر بیشتري در انسان نسبت به یک فضا وجود داشته باشد آن فضا واجد کیفیت بالاتري است . این امر مستلزم آن است که فضا بیشتر انسان را مخاطب قرارداده و با او در تعاملی سهل تر قرار گیرد، نیازهاي وي را برطرف کند ظرفی مناسب براي الگوهاي رفتاري اش باشد . به عبارتی معناي بیشتري براي بیننده و استفاده کننده داشته باشد تا ادراك، راحت تر و سریع تر انجام شود.
.3.6 فضاي شهري
فضاي شهري چیزي نیست جز فضاي زندگی روزمره ي شهروندان که هرروز به صورت آگاهانه یا نا آگاهانه در طول راه، از منزل تا محل کار ادراك می شود.[5] فضاي شهري به عنوان یکی از زیرمجموعه هاي مفهوم فضا، از مقوله ي فضا مستثنی نیست .بدین معنی که ابعاد اجتماعی و فیزیکی شهر رابطه اي پویا با یکدیگر دارند.در واقع فضاي شهري مشتمل دو فضاي اجتماعی و فیزیکی می شود
.4.6 سرزندگی
در لغتنامه دهخدا لغت " سرزندگی " این گونه آمده است " : با نشاط بودن، سرزنده داشتن . " رابرت کوان در دیکشنري شهرسازي، سرزندگی - Livability - را " مناسب براي زندگی و فراهم آورنده کیفیت زندگی مطلوب " تعریف می کند .جان روس - رئیس کمیسیون معماري و محیط مصنوع انگلستان - معتقد است براي ارجاع به " سرزندگی " ، باید به جاي استفاده از واژه - Livability - از واژه " کیفیت زندگی " - Quality of life - استفاده نمود .وي سرزندگی را " کیفیت زندگی بدان گونه که توسط مردم در فضاي شهري ادراك و تجربه می شود " تعریف می کند.
در لغتنامه شهرسازي رابرت کوان سرزندگی و زیست پذیري در کنار هم آمده و این گونه معنی شده است : "Vitality and Viability"سرزندگی شهر بازتاب سطح شلوغی آن در اوقات مختلف روز و در بخش هاي مختلف است؛ در صورتی که زیست پذیري میزانی براي سنجش ظرفیت آن براي جذب سرمایه براي بقاء بهبود و تطابق نیازهاي متغیر است.
7. پیشینه تحقیق:
7.1. بررسی تحقیق هاي انجام شده پیشین
نزدیک به سی سال است که مفهوم سرزندگی از علوم انسانی و اجتماعی وارد ادبیات طراحی شهري شده است .در این مدت، علاوه بر تدوین و تعریف سرزندگی شهري و ابعاد گوناگون آن، شاخص هاي فنی بسیاري توسط متخصصان شناسایی و تدوین شده است. در سطوح داخلی، کارشناسان شهرسازي، با ترجمه و تألیف یافته هاي خود، به شناخت هر چه بیشتر سرزندگی همت گمارده اند . صاحب نظران معماري و شهرسازي اسلامی نیز، با استخراج مؤلفه هاي نشاط بخش در شهرنشینی هاي گذشته، رنگ و بویی بومی به این مفهوم داده است.
دکتر کوروش گلکار، شهرساز و عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی، از محققین برجسته در این زمینه، سرزندگی شهري را مفهومی در حیطه طراحی شهري میداند و اعتقاد دارد که سرزندگی یکی از شانزده کیفیت طراحی شهري تلقی میشود .کیفیتهاي دیگر مفاهیمی نظیر خوانایی و انعطاف پذیري، تشکیل می دهند .البته بسیاري از عناوینی که گلکار به عنوان بدنه طراحی شهري معرفی میکند، در برنامه ریزي براي شهر و یا دانش اجتماعی که مستقیما با حقوق شهري مرتبط هستند، جایگاه به خصوص خود را دارا هستند.
