بخشی از مقاله
چکیده
امروزه توسعه ورشد شهرها، بخش مهمی از مرغوبترین اراضی بلافصل شهرها را جذب نموده واین موجب نابودی اراضی کشاورزی و منابع طبیعی شده ومحیط را از توسعه پایدار دورمی کند. از آنجا که گسترش فیزیکی شهرها برامده از مردم ساکن در شهرهاست بر این اساس مطالعه حاضر بر آن است تا عوامل انسانی تاثیر گذار برتوسعه فیزیکی شهربوکان را بررسی کند.
روش مورد استفاده در این پژوهش توصیفی-تحلیلی می باشد. شهر بوکان با رشد شدید جمعیتی خود طی نیم قرن اخیر و بخصوص در دهه 55- 65 و نیز گسترش سریع و بدون برنامه کالبدی در 30 سال اخیر به سومین شهر پرجمعیت استان آذربایجان غربی تبدیل شده است. این رشد سریع باعث مشکلاتی نظیر تخریب شدید محیط زیست، سیر نزولی اقتصادی، از بین رفتن زمین های مرغوب کشاورزی و...شده است.
در نتیجه شناخت عوامل موثر در توسعه و گسترش شهر برای کمک به برنامه ریزان شهری جهت تعین جهات توسعه آتی شهر ضرورت دارد. نتایج نشان می دهدکه عوامل انسانی در توسعه شهر بوکان موثر اند.از سوی دیگر برخی عوامل انسانی گسترش شهری را مانع می شوند.
مقدمه
انسان در مواجهه با طبیعت ومحیط زیست که بقای وی به طور اجتناب ناپذیری بدان وابسته است، شیوه معقولی را اتخاذ ننموده است و به جای جامع نگری و برنامه ریزی برای بهره برداری پایدار از محیط و منابع محدود پیرامونش ، به بهره گیری و منفعت جویی ناپایدار از سرزمین پرداخته است.
الگوی نامناسب استفاده از سرزمین و تغییرات شدید در کاربری زمین باعث پیدایش بحرانهای زیست محیطی از جمله تخریب و آلودگی منابع آب و خاک، پیشروی رو به گسترش بیابانها، فرسایش و تهی شدن منابع و کاهش تنوع زیستی و استعداد و قابلیت بهره وری سرزمین گردیده که با خروج از مدار توسعه پایدار، فعالیت های تولیدی نه تنها نسل های آینده بلکه نسل فعلی را نیز به شدت تحت تاثیر قرار خواهد داد
ویژگی های عصرما شهرنشین شدن جمعیت، افزایش جمعیت شهرها و در پی آن توسعه ی شهرهای کوچک و بزرگ است
از مهمترین دلایل رشد سریع این گونه شهرها، تمرکز خدمات، صنایع و تسهیلات در آنها بوده که منجر به مهاجرپذیری شدید گردیده، افزایش جمعیت به نوبه ی خود باعث توسعه فیزیکی و کالبدی بدون برنامه و لجام گسیخته، افزایش حاشیه نشینی و ایجاد شهرک ها در پیرامون کلانشهرها وشهرهای بزرگ می شود بنابراین با توجه به توسعه ی روزافزون شهرها، مشکلات بیشتری نیز به وجود می آید و به صورت مسایل بسیار جدی در زندگی روزمره بشر ظاهر می شوند. از سویی، نمی توان توسعه شهرها را که از جنبه های ضروری برای ادامه حیات و فعالیت های انسانی است محدود ساخت، بلکه باید آنها را متناسب با نیازهای امروز و فردای بشر آماده نمود
شناخت شهر و تحولاتش جهت تامین تداوم رشد و توسعه امری ضروری است برای اینکه در گذشته روند رشد شهری به گونه ای بوده است که این رشد مسائل ومشکلات خاص امروز را برای شهرنشینان به ارمغان نمی آورد و امروزه گسترش فیزیکی شهرها پیامدهای زیست محیطی را در ابعاد منفی به وجود آورده است
با نگاهی به روند توسعه فیزیکی شهرها، به ویژه در نیمه دوم قرن حاضر معلوم می شود که زمین قابل سکونت تحت تاثیر عواملی چون ازدیاد جمعیت - رشد طبیعی و مهاجرت از روستا به شهر - ، ادغام روستاها در بافت فیزیکی شهرها، گستردگی و پرشماری واحد های تولیدی، خدماتی و مسکونی، تغییر الگوی مصرف زمین، زمین خواری و سوء مدیریت شهری با آهنگی سرسام آور کاهش می یابد در نتیجه ایجاد هماهنگی بین رابطه ی انسان و محیط به شناخت محدودیت ها و توان های اکولوژیک وارزیابی آنها نیاز دارد تا بتوان افزون بر تعیین انواع کاربری های مناسب، مطلوب ترین آنها را در نظر گرفت
علاوه بر اینکه عوارض طبیعی در شکل گیری و مدیریت توسعه کالبدی-فضایی شهر اهمیت بالایی دارند، به همان اندازه، عوارض انسانی نیز در ساخت فیزیکی شهرها نقش شایان توجهی ایفا میکنند. به همین دلیل، توجه به این دو عامل در مطالعه های شهری، ما راد رمدیریت بهتر شهر یاری می دهد وزمینه رسیدن به توسعه پایدار شهری ، که مهمترین هدف برنامه ریزی و مدیریت شهری است را فراهم میکند
شناخت عوامل انسانی موثر در توسعه شهربوکان باعث سنجش توانهای نهفته سرزمین و برنامه ریزی جهت توسعه پایدار با توجه به این توانها می شود. بنابراین بررسی عوامل انسانی موثربرتوسعه شهر بوکان ومحدودیتهای حاصل از ان ضروریست.
تحقیق وراثی وعلی نژاد طیبی - - 1390در مقاله ای با عنوان"تحلیل تناسب زمین برای توسعه شهری با استفاده از مدلANP مطالعه موردی شهر فیروزآباد" با بررسی عوامل طبیعی و انسانی موثر در توسعه شهری به این نتیجه رسیدند که توسعه شهر به صورت خطی و نامنظم بوده و لزوم مکانیابی اراضی مناسب برای توسعه آتی شهر، شروری به نظر می رسد. بر این اساس و با توجه به مکانیابی صورت گرفته، این اراضی عمدتا در جهات جنوب، جنوب شرق و شرق قرار گرفته اند و این اراضی از موقعیت بهتری برای گسترش آینده شهر برخوردارند.
خاکپور و همکاران در مقاله ای باعنوان"ارزیابی و مکانیابی بهینه جهت های توسعه فضایی-کالبدی شهر بوکان" با بررسی عوامل طبیعی و انسانی تاثیرگذار در توسعه شهر، به این نتایج دست یافتند که رشدکالبدی -فضایی بوکان در چند دهه گذشته برنامه ریزی شده نبوده شهر رشد پراکنده ای را تجربه کرده است. از سویی این نوع رشد، مشکل های اقتصادی وزیست محیطی زیادی را برای شهر بوکان ایجاد کرده است.
جوزی و حسینی - - 1394، در مقاله ای با عنوان "ارزیابی توان اکولوژیکی یاسوج به منظور استقرار کاربری توسعه شهری" با هدف تحلیل تناسب سرزمین از روش ترکیب خطی وزن دار استفاده کردند وبا تلفیق لایه های اطلاعاتی، نقشه فازی ارزیابی توان اکولوژیکی تهیه گردید. نقشه نهایی نشان دادکه 27/8 رصد از منطقه مورد مطالعه دارای توان عالی، 40/46 درصد از منطقه دارای توان خوب، 13/17 درصد از منطقه دارای توان متوسط برای استقرار کاربری توسعه شهری است.
اهمیت وضرورت تحقیق
افزایش روزافزون جمعیت شهرنشین ورشد و توسعه فیزیکی شهرها توجه به کنترل توسعه شهرها و حرکت در راستای توسعه پایدار را الزامی می کند از این رو شناخت محیط طبیعی وعوامل و عناصر انسانی موثر در این توسعه منجر به ایجاد تعادل میان توسعه مراکز و کانونهای جمعیتی و عرصه های طبیعی می شود. از سویی رشد وتوسعه ناپایدار شهری، پیامدهای منفی زیادی در بخش های مختلف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی از جمله از بین رفتن زمین های کشاورزی پیرامون و تخریب و آلودگی منابع آب و خاک، آلودگی هوا، افزایش هزینه ارائه خدمات شهری و...را به دنبال خواهد داشت. با توجه به رشد سریع شهر بوکان از لحاظ جمعیتی و فیزیکی در دهه های اخیر، شناخت عوامل موثر در توسعه و گسترش شهر جهت کمک به تصمیم گیران و برنامه ریزان شهری آینده ضرورت دارد.
پرسش های پژوهش
-1عوامل انسانی موثر در توسعه شهر بوکان کدامند؟
-2آیا عوامل انسانی در توسعه شهربوکان تاثیر گذارند؟
فرضیه های پژوهش
با توجه به پرسش های مطرح شده فرضیه های پژوهش به شکل زیر خواهند بود:
-1به نظر می رسد عوامل انسانی زیادی در توسعه فیزیکی شهربوکان دخیل باشند.
2 -به نظر می رسد عوامل و عوارض انسانی در گسترش و توسعه فیزیکی شهربوکان تاثیرگذارند.
محدوده مورد مطالعه
شهر بوکان مرکز شهرستان بوکان و مرکز اداری - سیاسی بخش مرکزی این شهرستان می باشد که در استان آذربایجان غربی واقع شده است. شهر بوکان را می توان به عنوان مرکز منطقه جنوب دریاچه ارومیه فرض کرد که با قرار گیری بر سر راههای ارتباطی و ارتباط مادر شهرهای شمال غرب و غرب کشور از طریق آن جایگاه مهمی را در منطقه برای خود به دست آورده است
شهرستان بوکان دارای دو شهر، 2 بخش، 7 دهستان،189 آبادی دارای سکنه و 19 آبادی خالی از سکنه می باشد و با وجود 2529 کیلومتر مربع وسعت تقریبا 6/8 درصد از کل مساحت استان را شامل می شود. طبق نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 1385 شهرستان بوکان با 74 25 درصد جمعیت شهرنشین، رتبه نخست شهرنشینی رادراستان آذربایجانغربی به خوداختصاص داده است . در سال 1392 جمعیت شهربوکان 170600نفر بوده است. بوکان با 1846/35 هکتار وسعت در سال 1380 به صورت خطی در امتداد شمالی- جنوبی به موازات جاده میاندوآب- سقز قرار گرفته است
شکل :1 نقشه موقعیت جغرافیایی شهر بوکان
توسعه پایدار شهری
پیتر هال معتقداست توسعه پایدار شهری"شکلی از توسعه امروزی است که توان توسعه مداوم شهرها و جوامع شهری نسل های آینده را تضمین کند" - . - hall,1993,22 از نظر کالبدی، توسعه پایدار شهری یعین، تغییراتی که در کاربری زمین و سطوح تراکم جهت رفع نیاز های ساکنان شهر در زمینه مسکن، حمل ونقل، اوقات فراغت و غذا به عمل می آید تا در طول زمان شهر را از نظر زیست محیطی قابل سکونت نگه دارد
توسعه پایدار شهری شهرها را تنها برای لذت بردن شهرنشینان میداند و راه رسیدن به پایداری شهری را در توجه به برنامه ریزی شهری، منطقه ای، و ساماندهی قانون می داند
توسعه پایدار شهری کاربری های شهری را متنوع می سازد و به ایجاد برابری در شهر کمک می کند، عوامل تخریب خاک وآلودگی آب و خاک را برطرف می سازد، ایجاد ضایعات کمتر و مصرف انرژی کمتر و بازیافت ضایعات و بسیاری دیگر از نارسایی ها را مرتفع سازد
