بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه گردشگری و اکوتوریسم در سراسر جهان به عنوان صنعتی که باعث رشد اقتصادی جوامع و آشنایی مردم با آداب و رسوم و فرهنگ جوامع مختلف می شود، شناخته شده است؛ اما در جریان گسترش روز افزون گردشگری، مسائلی وجود دارد، که اگر به آنها توجه نشود، می تواند آسیب های جبران ناپذیری به جوامع وارد سازد. در این زمینه می توان به آلودگی و تخریب محیط زیست گردشگاه ها ناشی از استفادهی نادرست و بی رویه از آن ها و تغییر ارزش های فرهنگی و اجتماعی و از بین رفتن ویژگی های خاص جوامع بومی در اثر تعامل گردشگران و بومیان اشاره کرد.
هدف مقالهی پیش رو، پیدا کردن راه حلی است، که بتواند آثار مخرب توریسم را به حداقل برساند، و منابع تفرجگاهی و محیط زیست را برای نسل های آینده حفظ کند، همچنین موجب تقویت ارزش های فرهنگی و اجتماعی جامعهی میزبان و بهبود روابط گردشگران و بومیان گردد. در این پژوهش، گردشگری ساحلی که یکی از شاخه های اکوتوریسم محسوب می شود، به عنوان نمونهی موردی انتخاب و روی آن تمرکز شده است. روش تحقیق توصیفی و تحلیلی بوده، و برای جمع آوری اطلاعات از شیوهی مطالعات کتابخانه ای شامل کتب، مجلات و مقالات استفاده شده است.
نتیجه این که بنا بر نظریات اندیشمندان، تنها راه حل پیشگیری از آثار مخرب گردشگری، در پیش گرفتن اصول توسعهی پایدار در برنامه ریزی های خرد تا کلان این صنعت است، و فقط گردشگری پایدار که حفاظت از منابع طبیعی و ارزش های فرهنگی و اجتماعی را سرلوحهی خود قرار دهد، می تواند توسعهی روز افزون و بقای خود را در آینده تضمین کند.
-1 مقدمه:
امروزه صنعت توریسم به عنوان یکی از محورهای مهم توسعهی همه جانبهی بسیاری از کشورهای جهان به شمار می آید، و اکوتوریسم که زیر مجموعهای است از صنعت زنده و پویای توریسم، در عین بازدهی و سودآوری چشمگیر اقتصادی، متضمن لایههای عمیق تر توسعه است.
در جهان معاصر، رویکرد دوباره به جهانگردی به عنوان صنعت و شاخصی در امر توسعه، در اغلب کشورها از جمله ایران، امری طبیعی و عاملی مهم و تعیین کننده تلقی می شود. به گونهای که هم از نظر اقتصادی و هم از دیدگاه فرهنگی طیف گستردهای از صاحب نظران را به تأمل واداشته است.
چنین مینماید که یکی از اهرمهای مؤثر در این رویکرد چشمگیر، کاهش منابع انرژی ارز آور در غالب کشورها و سوددهی بسیار بالا و آسان این صنعت است. چنان که در کشور ما نیز، عامل نخست گوشزد میکند، که نفت به عنوان اصلی ترین منبع درآمد انرژی کشور در سالهای نه چندان دور رو به کاستی و اتمام است، و سایر منابع نیز - گاز، معادن کانی و ... - ضمن اینکه به سالهای آینده تعلق دارد، محدود و تمام شدنی است. بنابراین برای دستیابی به هدفهای توسعهی جامع بایستی در جستجوی منابع تازهی اقتصادی برآمد اما توسعهی سریع و عنان گسیختهی گردشگری به عنوان مبنایی برای توسعهی اقتصادی موجب شده، که خطرات زیادی محیط زیست
جوامع میزبان را تهدید کند. تاکنون فعالیتهای گردشگری با شرایط اصلی پایداری منطبق نبوده اند، و اثرات منفی زیست محیطی گردشگری تاکنون صدمات فراوانی بر منابع طبیعی در سراسر جهان وارد آورده است. با توجه به این که گسترهی فیزیکی و زیست محیطی صنعت گردشگری همچنان در حال افزایش است، انتظار می رود، در آینده با عدم تعادل اکولوژیکی بیشتری نیز مواجه شویم.
یکی دیگر از مسائل مهم، اثرات اجتماعی- فرهنگی گردشگری است، که در جامعهی میزبان و جوامعی که با صنعت گردشگری رویاروست رخ می دهد. این تأثیرات هنگامی رخ می دهد، که گردشگری سبب وقوع تحولاتی در سیستم های ارزشی و رفتاری شود.
بنابراین توسعهی گردشگری مزایای فراوانی دارد، اما اگر به محیط زیست، اقتصاد و فرهنگ جامعهی میزبان آسیب برساند، و بومیان نتوانند با گردشگران تعامل سازنده برقرار کنند، دوام چندانی نخواهد داشت. حال پرسش اینجاست که چگونه می توان آثار مخرب گردشگری را به حداقل رساند و از گردشگری به عنوان صنعتی برای رشد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جوامع بهره جست؛ به گونه ای که گردشگری موجب شود، مناطق با ارزش طبیعی که در معرض آسیب قرار دارند، مورد توجه و حفاظت قرار بگیرند، و ارزشهای فرهنگی- اجتماعی که به دست فراموشی سپرده شده اند، دوباره احیا شوند.
در مقالهی پیش رو ابتدا برای شناخت بیشتر موضوع، تعاریف سازمان جهانی گردشگری از گردشگری و اکوتوریسم آورده شده است. همچنین دربارهی منابع تفرجگاهی توضیحاتی ارائه شده است. سپس گردشگری ساحلی و فعالیت های وابسته به آن که یکی از شاخههای اکوتوریسم محسوب می شود، به عنوان یک نمونه موردی آورده شده است.
پس از آن، به بررسی آثار گردشگری بر اشتغال، اقتصاد، فرهنگ، اجتماع و محیط زیست و همچنین روابط گردشگران و بومیان پرداخته شده، و دیدگاه های موجود دربارهی توسعه پایدار و گردشگری پایدار آورده شده است؛ و در پایان به عواملی که می تواند موجب تحقق گردشگری پایدار در نواحی ساحلی و پیوند دهندهی گردشگران و بومیان باشد، اشاره شده است.
-2 تعاریف:
-1-2 گردشگری : - Tourism -
بر مبنای تعاریف سازمان جهانی گردشگری، فعالیتهای افرادی که به محلهایی خارج از محیط معمول خود و برای کمتر از یک سال متوالی به منظور تفریح، تجارت و دیگر اهداف سفر، و یا در آن محلها اقامت می کنند، گردشگری نامیده می شود.
-2-2 گردشگر:
بر مبنای تعاریف سازمان جهانی گردشگری، گردشگر کسی است، که به سرزمین یا کشوری غیر از محل اقامت دائمی خود مسافرت میکند، و دست کم یک شب و حداکثر یک سال در آنجا میماند، و دلایل عمدهی مسافرت او، تفریح، استراحت، دیدار بستگان، درمان، زیارت اماکن مقدس، بازدید از آثار تاریخی و مراکز فرهنگی و هنری، شرکت در مسابقات ورزشی یا تماشای آن، دیدار از نمایشگاههای بازرگانی یا مراکز فعالیت اقتصادی، شرکت در همایشها و نشستها و ... است
-3-2 اکوتوریسم : - Ecotourism -
بر مبنای تعاریف سازمان جهانی گردشگری، اکوتوریسم مخفف کلمهی Ecological Tourism است، که در زبان فارسی »طبیعت گردی« نام گرفته، و گرایش نو و پدیدهای تازه در صنعت گردشگری محسوب میشود. کشور ایران از نظر جاذبهی طبیعی در جهان رتبهی پنجم را دارد، و امروزه اکوتوریسم مهم ترین بخش صنعت گردشگری به شمار میآید
-4-2 اکوتوریست:
بر مبنای تعاریف سازمان جهانی گردشگری، اکوتوریست ها افرادی هستند که به محیطهای طبیعی نسبتاً آسیب ندیده یا آلوده نشده با هدف ویژهی مطالعه، تحسین و لذت از مناظر و گیاهان و جانوران وحشی و نیز هر گونه جلوهی فرهنگی موجود در آن محیط ها سفر میکنند.
-5-2 گردشگاه ها یا منابع تفرجگاهی:
یک منبع طبیعی برای تفرج عبارت است از هر گونه سیستم طبیعی اعم از آب یا خشکی - همراه درخت یا بدون درخت - که برای استفادهی تفرجگاهی کنار گذارده می شود. تفرج شامل کلیهی تفریحاتی است که خارج از محیط های بسته و محدود انجام میگیرد
تفرج به طور عمده با فراغت فعال و فضاهای پر تحرک سر و کار دارد، و سه رکن عمده ی آن عبارتند از:
الف- منابع تفرجی یا گردشگاه ها
ب- طیف گردشگران
ج- فعالیت های تفرجی منابع تفرجی یا گردشگاه ها خود بر اساس دسترسی
