بخشی از مقاله
چکیده
گردشگری با خواسته ها، نیازها و آرزوهای انسان و فرهنگ جامعه ای که در آن رشد می کند مرتبط است . یکی از اصلی ترین محرک های گردشگری که می تواند ساختار و کارکرد آن را نیز توجیه نماید، اختلاف فرهنگ ها است. گردشگر و میزبان از اقوام متفاوت و دارای الگوهای فرهنگی و اجتماعی مختلفی هستند و در طول دوره گردشگری و تعاملاتی که با یکدیگر دارند، تأثیرات فرهنگی و اجتماعی بسیاری بر هم می گذارند. که ممکن است این تاثیرات ، سبب تقویت عناصر فرهنگی مثبت شود و یا تاثیرات منفی و ناهنجاری اجتماعی رادر یک فرهنگ ایجاد نماید .
در مقاله حاضر با استناد به مطالعات مختلف با روش شناختی تحلیلی به بررسی اثرات فرهنگی و اجتماعی گردشگری پرداخته شده است تا اثرات گردشگری را بر فرهنگ و اجتماع نشان دهیم. نتایج تحلیل نشان می دهد، گردشگری نقش مهمی در ایجاد تغییرات فرهنگی مثبت و منفی بر جامعه میزبان دارد.
مقدمه
گردشگری متأثر از عوامل اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی است. گردشگری علاوه بر اینکه یک صنعت و فعالیت اقتصادی است، مجموعه ای پیچیده و متشکل از پدیده های اجتماعی است که به صورت مستقیم و غیرمستقیم فرهنگ و اجتماع را تحت تأثیر قرار می دهد.
پیتر م برنز در کتاب “درآمدی بر مردم شناسی گردشگری ” در خصوص فرهنگ و گردشگری از مک کانل چنین نقل می کند: “ گردشگری زمینه اصلی تولید اشکال جدید فرهنگی است، گردشگری آمیزه ای از فعالیت های صرفاً اقتصادی نیست، بلکه همچنین بیان ایدئولوژیک تاریخ، طبیعت و سنت است؛ بیانی که قدرت آرایش دوباره ی فرهنگ و طبیعت را بر اساس نیازهای خود دارد.
اختلاف فرهنگ ها، از اصلی ترین انگیزه های گردشگری است. فرهنگ عاملی است برای ایجاد میل یا نیاز به سفر و سیاحت، و از سوی دیگر نقشی اساسی در تعیین رفتارها، نگرش ها، ارزش ها و شیوه های زندگی مردم دارد. بدین ترتیب گردشگری و فرهنگ رابطه لاینفکی دارند و انسان به عنوان خالق و حامل فرهنگ، ماهیت و جهت گردشگری را تعیین می کند و باید در محور تحلیل و بررسی گردشگری قرار بگیرد. به عبارتی گردشگری "وابسته به انسان" و "انسان محور" است.
ورود گردشگران به یک جامعه روابط و تعاملاتی بین آنان و میزبانان ایجاد می نماید که یک بعد این رابطه، فرهنگی است.گردشگران هنگام عزیمت به یک مقصد، ابتدا با فرهنگ آن مقصد روبرو می شوند و سپس رفتار و سیره فرهنگی خود را به میزبان معرفی می کنند . بدین ترتیب گردشگری به عنوان پدیده ای فرهنگی نقش مهمی در ایجاد تغییرات فرهنگی بر عهده دارد.
گردشگری تعاملاتی بین جامعه میزبان و میهمان پدید می آورد که ازپیامد های آن می توان تغییر و تحول در کیفیت و سطح زندگی،الگوهای فرهنگی- رفتاری و نظام ارزشی، روابط خانوادگی، نگرش ها، آداب و سنن، ساختار جامعه و به طور کلی تأثیر بر فرهنگ ساکنان محلی و یا گردشگران را نام برد. حتی رشد اقتصادی ناشی از درآمدهای گردشگری نیز باعث تغییر در فرهنگ و رفتار جامعه میزبان می شود.
نکته مهم در بررسی اثرات گردشگری توجه به تمام متغیرها و عواملی از قبیل : انگیزه ی گردشگری ، میزان و تفاوت کمی جمعیت میزبان و گردشگر، نگرش های گردشگران و میزبانان نسبت به یکدیگر، نوع تعامل بین گردشگران و میزبانان، تفاوت فرهنگی بین توریست و میزبان، بافت فرهنگی و اجتماعی دو طرف، موقعیت اقتصادی نسبی میزبان و میهمان، نوع سوژه مورد علاقه گردشگران، میزان ماندگاری در محل و ... می باشد که میزان و کیفیت اثرگذاری را مشخص می کند.
به نظر دیویسون - “ - 1996 به دلیل فصلی بودن فعالیت های گردشگری، اثرات گردشگری در زمان های خاصی از شدت بیشتری برخوردارهستند .فصلی بودن به طور عمده نتیجه ی دو عامل مهم است:
اقلیم و دوره ی تعطیلات”
تعطیلات و اوقات فراغت از جمله محدوده های زمانی است که می توان به آن بسیار توجه کرداین حوزه از لحاظ فرهنگی، هم پتانسیل بسیار قدرتمندی دارد که بشود از آن برای پیشبرد فرهنگ استفاده کرد، و هم حوزه ای خطرناک است که پتانسیل آن را دارد که مخرب فرهنگ بوده و به عنوان مرحله ای برای تخریب و یورش بردن به فرهنگ ها و از بین بردن تنوع فرهنگی و به وجود آوردن رفتارهای فرهنگی غیرمناسب در جامعه از آن نام برد.
اماکن توریستی فضاهای مرزی یا - - بینابینی - - هستند که گردشگران می توانند مدتی از هویت های عادی تر و بهنجارتر روزمره ی خود دست بکشند و خویشتن های تازه و شیوه های وجودی تازه ای را آزمایش کنند و به قول چنی - - قرارگاه جمع آمدن اعمال، رفتارها و الگوهایی از تعامل - - است که - - بیرون از حیطه ی هنجارهای رفتار، پوشاک و فعالیت روزمره است - -
اثرات گردشگری بر فرهنگ و اجتماع در روندی طولانی رخ می دهد و ممکن است به صورت ناخواسته و ناخودآگاه صورت گیرد. گردشگری دارای آثار فرهنگی و اجتماعی متعددی است که بی توجهی به آن می تواند پیامدهای نامطلوبی در پی داشته باشد. منظور از اثرات اجتماعی گردشگری تغییراتی است که در زندگی مردم جامعه ی میزبان به وجود می آید و این تغییر به دلیل تماس مستقیم میزبانان و گردشگران با یکدیگر است و منظور از اثرات فرهنگی تغییراتی است که در هنر ، آداب و رسوم و معماری و سایر ابعاد فرهنگ مردم ساکن در جامعه میزبان رخ می دهد.
گردشگری نقش مهمی در ایجاد تغییرات فرهنگی دارد هم باعث رواج و تقویت عناصر فرهنگی مثبت می شود و هم ناهنجاری اجتماعی در یک فرهنگ را ایجاد می کند.
گردشگر ، هم می تواند بر مقصد تاثیر بگذارد هم می تواند از آن تاثیر بگیرد اما در مقاله حاضر اثرات مثبت و منفی گردشگری بر فرهنگ و اجتماع میزبان مدنظر است . ظواهر، رفتارها، برخوردها و تقاضاهای گردشگران تأثیراتی بر جامعه میزبان می گذارد که با رهیافتی سیستمی در دو دسته اثرات مثبت و منفی فرهنگی و اجتماعی گردشگری بر فرهنگ و اجتماع میزبان، مورد بررسی قرار می گیرد.
عوامل عمده ی موثر بر اثرات گردشگری
عوامل زیادی بر میزان اثرگذاری اجتماعی ، فرهنگی و حتی اقتصادی گردشگری موثر است ، که دولتمردان و مسئولین محلی با برنامه ریزی صحیح و کنترل این عوامل می توانند اثرات گردشگری را به نحو احسن و به نفع جامعه میزبان درآورند. ازجمله این عوامل می توان به نکات زیر اشاره کرد:
گردشگری در کجا صورت می گیرد ؟ آیا این مکان شهری است یا روستایی؟ساحلی است یا غیر ساحلی ؟ گردشگری در چه میزان و مقیاسی شکل گرفته است ؟ برای مثال چه تعداد گردشگر از یک مکان بازدید می کنند؟ گردشگران چه کسانی هستند ؟ مبدا حرکت آن ها کجاست؟ آیا بومی اند یا بین المللی ؟ آیا از کشورهای توسعه یافته اند یا درحال توسعه ؟
