بخشی از مقاله
چکیده
در عصر حاضر با توجه به توسعه صنعت حمل و نقل به ویژه حمل و نقل جاده ای و گسترش فناوری ساخت وسایل نقلیه و توسعه و تنوع راه های ارتباطی، موضوع ارائه خدمات در طول راه ها به مسافران و رانندگان دچار دگرگونی اساسی شده و همچنین خدمات موردنیاز آنان از نظر تنوع،کمیّت و کیفیت نیز تغییر کرده است.
از این رو چند سالی است که احداث مجتمع های خدماتی- رفاهی بین راهی در جاده های کشور به منظور ساماندهی خدمات بین راهی جاده ای و افزایش رفاه رهگذران جاده ها مورد توجه قرار گرفته است، قابلیت های بالقوه بسیاری در این مجتمع ها نهفته هست که می توان از آنها در جهت نیل به اهداف بزرگتری همچون توسعه و توازن منطقه ای بهره برد.
از سوی دیگر، در نظر گرفتن نقش های جدید برای این مجتمع ها، ضمن آنکه می تواند گام مهمی در جهت توسعه پایدار مناطق تلقی شود، باعث می شود که ادامه فعالیت مجتمع های خدماتی- رفاهی بین راهی و گسترش دامنه فعایت آنها از نظر اقتصادی توجیه پذیر باشد. تبعات مثبت احداث این مجتمع ها به ویژه از جنبه گردشگری و نقش ارزنده آن در توسعه پایدار منطقه، همراه با تأثیرات مستقیم آن بر مردم منطقه و رهگذران جاده ها تا حدی است که گاهی نیاز است تا نهادهای اجرایی برای احداث مجتمع ها و کمک به استقرار فعالیت آن ها پیشقدم شوند، به طوری که دولت در بند - د - ماده 163 قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی وجوهی را برای کمک به احداث مجتمع های خدماتی رفاهی بین راهی و پایانه های مسافری اختصاص داده است. از اینرو مقاله حاضر به بررسی کاربست اجتماع پذیری و مردم مداری در طراحی مجتمع خدمات رفاهی بین راهی با رویکرد رضایتمندی می پردازد.
-1 مقدمه B Nazanin 14pt - پررنگ -
مجتمع های خدماتی - رفاهی، یک نوع خدمات عمومی هستند که در مجاورت جاده ها احداث می شوند و رانندگان و مسافران می توانند به منظور استراحت، صرف غذا و سوخت گیری مجدد، تعمیر وسایل نقلیه و ... از آنها استفاده کنند. مجتمع های خدماتی- رفاهی در خارج از کشور با نامهای متفاوت وجود دارند: نواحی استراحتگاهی - Rest Area - ، ایستگاه خدمات - Service Station - ، بازار خدمات - Service Plaza - ، مرکز خدمات - Service Center - و خدمات جاده های اتومبیل رو - Motorway Service - نمونه ای از عناوین خدمات بین راهی هستند.
تأسیسات و عناصر مجتمع های خدماتی- رفاهی بین راهی ممکن است شامل توقفگاه، جایگاه سوخت، اتاق های استراحت و رستوران باشند. یک مجتمع خدماتی- رفاهی یا استراحتگاه با امکانات محدود یا غیر عمومی پارکینگ یا ناحیه خوش منظر نامیده می شود. در برخی از بزرگراه ها و جاده ها نقاط استراحتگاهی به عنوان توقفگاه حاشیه جاده یا مناطق پیک نیک شناخته می شوند. - سبحانی و همکاران، - 1392
مجتمع های خدماتی- رفاهی در ایالات متحده آمریکا، کانادا، استرالیا و بخش هایی از اروپا و آسیا متداول هستند. استانداردها و هزینه های تعمیر و نگهداری مجتمع های خدماتی- رفاهی متفاوت است. برخی از مجتمع ها دارای پارکینگ اتوبوس، تراکتور، تریلی، کامیون و وسایل نقلیه تفریحی هستند. در بسیاری از کشورها مجتمع های خدماتی- رفاهی در نواحی روستایی و دور از مراکز مهم شهری و جمعیتی که خدمات غذای آماده - fast food - و رستوران کامل، جایگاه سوخت، هتل و سایر خدمات مورد نیاز گردشگران و مسافران وجود ندارد ؛ ایجاد می شوند. - دفتر برنامه ریزی و آموزش، - 1388
اطلاعات رانندگی نظیر نقشه و سایر اطلاعات محلی معمولاً در مجتمع ها به مشتریان و استفاده کنندگان ارائه می شود. در تعدادی از مجتمع های خدماتی- رفاهی بین راهی، مراکز کنترل و بازرسی نظیر گشت های بزرگراهی یا ایستگاه های پلیس وجود دارد. در برخی از مجتمع های بین راهی امکاناتی چون محل آب آشامیدنی عمومی، ماشین های خودکار - که با انداختن سکه در آن کالای مورد نیاز دریافت می شود - تلفن کارتی، جایگاه سوخت، رستوران یا فروشگاه رفاه وجود داشته باشد. مجتمع های خدماتی - بین راهی در ایالت تگزاس آمریکا از طریق بی سیم با یکدیگر ارتباط دارند.
بسیاری از مجتمع ها مکان هایی برای پیک نیک دارند. در مجتمع ها، اطلاعات سفر ارائه می شود که اغلب حاوی نقشه های بسیار اساسی و تبلیغات درباره هتل ها و جاذبه های توریستی هستند. مجتمع های خدماتی- رفاهی دارای امکاناتی نظیر توقفگاه کامیون، پمپ سوخت، بازی های کامپیوتری، مرکز سرگرمی، تسهیلات دوش گرفتن، رستوران غذاهای آماده و کافه تریا یا سلف سرویس هستند. برخی از مجتمع ها خدمات تجاری نظیر خودپرداز، فکس یا اتاق کاری با امکان دسترسی به اینترنت دارند.
-2مبانی نظری
محققان متعددی درصدد کشف عوامل تأثیرگذار بر ارزیابی کاربران از رضایت محیط های پیرامونی خویش هستند. در این راستا متغیرهای متعدد موثر بر ارزیابی کاربران، مورد بررسی قرار گرفته است. متغیرهای زیبایی - Amole, 2009b; Hur et - al., 2010 ، وسعت و ناحیه طبیعی - Amole, 2009b; Hur et al., 2010 - ، تعامل اجتماعی - Amérigo & Aragonés, - 1990; Ge, Hokao, 2006; Amole, 2009b ، ایمنی خدمات و تسهیلات - Amérigo & Aragonés , 1990; Ge, - Hokao, 2006; Amole, 2009b ، نگهداری - Amérigo & Aragonés, 1990 - و آسایش محیطی - Thorsson et al., - 2004; Gaitani et al ., 2007 از جمله مهمترین این متغیرها هستند.
علاوه بر متغیرهای مذکور مشخصات جامعه آماری نیز در رضایت آنها از محیط تأثیرگذار است. مطالعات تجربی دیگر نشان داده است که سن، صاحب خانه بودن و سطح درآمد بالا، تأثیر معناداری در افزایش رضایت از مکان دارد. اگر چه متغیرهای وابسته به محیط فیزیکی و جامعه آماری تأثیر غیر قابل انکاری بر حس رضایت دارند، اما درجه اهمیت هر متغیر به صورت دقیق مشخص نبوده و تابع بستر طرح می باشند.
-1-2الگوهای رضایت از محیط
صفات عینی محیط تبدیل به صفات ذهنی شده و در حس رضایت تأثیر می گذارند. صفات ذهنی نیز متأثر از ویژگی ها و خصوصیات شخصی افراد استفاده کننده از فضا است. رضایت از محیط تأثیر مستقیم و مثبت بر روی رفتار متجانس با محیط دارد و در نهایت رضایت از محیط مسکونی منجر به رضایت نسبی از کل زندگی می گردد.
- الگویآرَگونزٌِ آمرِیگوٍ - - 1997 - رضایت محیط را منوط به متغیرهای سازگاری، نگهداری، ظاهر بصری مطبوع، رضایت از مدیریت، حضور همسایگان همگن، درک ارزش اقتصادی و رضایت از سایر همجواران می دانند. سازگاری استفاده کنندگان با تأثیر بر ارزش اقتصادی، مطبوعیت ظاهر و همچنین نگهداری در رضایت از محیط تأثیرگذار است.
همگنی استفاده کنندگان و نگهداری با واسطه رضایت از همجواری بر رضایت از محیط موثر است. - مارکوسَ وسِرکیسیان ُ . - 1986 - رضایت را به عنوان عامل ارزیابی محیط کالبدی و اجتماعی به صورت توأمان ذکر کرده اند. رضایت زیاد ساکنان را ترغیب به سکونت طولانی مدت در مکان و رضایت کم آنان را مجبور به مهاجرت می نماید. عامل های مثبت طول مدت اقامت، همجنسی نژادی، نرخ کم جرم و عامل های منفی ترافیک مهمترین موضوعات مورد بحث در ادبیات موضوع است . - Huret al., 2008 -
برای ارزیابی حس رضایت در خانه های عمومی مادرید اسپانیا به مطالعه معیارهای عینی و ذهنی در دو سطح کالبدی و روانشناسی پرداخته اند. نتایج پژوهش آنان حاکی از آن است که دلبستگی به همسایگی و رابطه با همسایگان بیشترین تأثیر را بر رضایت از محیط دارد. هفت معیار مساحت فضا، تعاملات اجتماعی، امنیت، تأسیسات زیربنایی، ارتباط با دنیای اطراف، فعالیت های شهری، فضای باز طبیعی بیشترین تأثیر را در شکل گیری حس رضایت به مکان در پژوهش وی داشتند . - Amerigo & Argones, 1990 -
در مطالعات متعددی که در خصوص رضایت از محیط همسایگی شهروندانرُمی انجام داده اند، رضایت را وابسته به جنبه های کالبدی - ظاهر توده و فضا، کارایی محیط و حضور طبیعت - ، جنبه های اجتماعی - مردم و تعاملات اجتماعی - ، جنبه های عملکردی - خدمات عمومی، خدمات تفریحی، خدمات تجاری، خدمات حمل و نقل - ، جنبه های زمینه ای - سلامتی و بهداشت و نگهداری - می دانند.
او و همکارانش در قالب یک پژوهش جهانی در خصوص کیفیت ادراک شده محیطِ در ایتالیا یازده معیار در چهار گروه شامل سه واحد در ارتباط با جنبه های فضایی - فضای برنامه ریزی- طراحی شده، چیدمان و دسترسی فضا، مناطق سبز - یک واحد متوجه جنبه های انسانی - مردم و روابط اجتماعی - ، چهار واحد مربوط جنبه های عملکردی - بیمه، خدمات تفریحی، اقتصادی و حمل و نقل - ، سه واحد در ارتباط با جنبه های زمینه ای - نحوه زندگی، بهداشت محیط و نگهداری - - 1997 - را در نظر گرفتند - Bonaiuto et al., 1999; 2006 -
-2-2 مقیاس حس رضایت
تعامل افراد با محیط در سطوح متفاوتی صورت می گیرد - از اتاق خواب تا سطح همسایگی و کل شهر - . برای الگوی ارزیابی رضایت از خانه، از این سطوح به عنوان سطوح تعامل محیط استفاده کردند. آنها سطوح متفاوت از آنچه که مردم ممکن است از آن تجربه ی رضایت بخش داشته باشند، تعیینکرده اند. - کَنترِ و ریسّ . - - 1982 - بر ارزیابی سایر تعاملات انسان و محیط همچون تجربه فضا و حسمحرّمیت در لایه هایی متفاوت از سطح خانه، مشابه لایه هایکَنترِ تاکید کرده است. هر چند که تعریف سطوح و مقیاس بر اساس نوع پژوهش و خواسته های پژوهشگر متغیر است، بیشتر مطالعات در دو سطح واحد مسکونی و واحد همسایگی صورت پذیرفته اند. - Amole, 2009a: 864 -
میزان. محرّمیت اصل یترین مؤلفه در تدقیق سطوح خانگی و همسایگی است. جهت اندازه گیری حس رضایت در محیط مسکونی دانشجویی در نیجریه، سه دستاورد عمده را در پی داشت: برداشت تجربی از سطوح محیط در بین دانشجویان، وجود رابطه ی معنادار بین ماهیت رضایت در سطوح مختلف وجود تفاو تها و شباه تهایی بین ابعاد رضایت در سطوح مختلف. نتایج بخش دیگر از پژوهش دیگر آمول - 2009b - نشان داد که رضایت در سطوح و ابعاد مختلف، تفاوت معناداری با یکدیگر دارند. در این راستا ارزیابی حس رضایت در این پایان نامه در سه مقیاس صورت گرفته است. با توجه به ماهیت مجتمع های خدمات رفاهی مورد مطالعه، این سه مقیاس شامل فضای داخلی، فضای باز و در سطح منطقه قرارگیری است.
