بخشی از مقاله
چکیده
دین اسلام برای بشر و هر کس که خود را همراه و تسلیم آموزههای آن نماید احکام و دستورالعملهایی دارد که رعایت آنها به یقین، نقش کاربردی خود را در پایداری و مطلوبیت زندگی خانواده خواهند داشت. این مقاله به این سؤال پاسخ داد که چه عواملی از منظر قرآن و روایات معصومین - عَلَهِمُالسﱠلام - در پایداری و مطلوبیت زندگی انسانها نقش اساسی دارند.
با بررسی قرآن، تفاسیر، روایات و نظرات اندیشمندان این نتیجه حاصل شد که اگر هر خانوادهای به اموری چوناحترام متقابل، بینش و آگاهیحُسن، خُلق،تفاهم اخلاقی،سازگاری و مدارا با همسر،آرامش درونی،احساس مسئولیت،و ... پایبند باشد زندگی آن خانواده بدون تردید در حد یک زندگی سالم و آرام و مطلوب خواهد بود که چنین خانوادهای به فضل و رحمت الهی از پایداری و استحکام لازم برخوردار خواهد بود.
.1 مقدمه و بیان مسئله
نهاد خانواده و عوامل مؤثر بر ساختار خانواده مطلوب از مباحثی است که در آموزههای دینی - قرآن و روایات - مورد توجه جدی قرار گرفته است. در متون دینی توصیههای اخلاقی و اعتقادی زیادی وجود دارد که التزام به آنها باعث مطلوبیت ساختار خانواده و تقویت بنیانهای آن و تربیت صحیح افراد آن میشود. بیگانگی و بیتوجهی آنها به اعتقادات و باورهای مذهبی و دینی، باعث مشکلات جدی در زندگی خواهد شد. قرآنکریم میفرماید: هر کس از یاد و ذکر من رویگردان شود در زندگیِ سختی قرار خواهد گرفت. - طه - 124/
زیر بنای همه جهتگیریهای انسان در زندگی نگرش اوست. بنابراین نگرش فکری، بالاترین نقش را در زندگی فردی و اجتماعی انسان دارد. اگر باورهای انسان در زندگی و به ویژه در خانواده صحیح و مطابق با خواستههای خالق هستی باشد، زندگی او هم در مسیر صحیح و مطلوب قرار خواهد گرفت و اگر باورهای نادرست، جهت دهنده فرد باشد، زندگی را به بیراهه برده، آن را نامطلوب میسازد.
بنابراین بنیادیترین مسئله در نهاد خانواده که سبب آرامش و جلب اعضای آن میشود اصل همتایی در نگرش فکری اعضای خانواده، به ویژه همسران است. در تعالیم اسلامی هنگام گزینش همسر بر اصل »کفو« به معنای همتایی و همانندی تأکید شده است، بدین معنا که زن و مرد در افکار و باورها و ویژگیهای رشدی همتا باشند. همسویی والدین در فکر و اندیشه، افزون بر اینکه سبب گرمی خانواده،به خصوص تحکیم روابط عاطفی خودشان است، در تربیت مطلوبِ فرزندان نیز مؤثر است و در نتیجه زندگی مطلوبی خواهند داشت.
لذا هدف از این پژوهش شناسایی و استخراج عوامل مؤثر بر مطلوبیت خانواده بر اساس آیات و روایات استالبتّه، در این پژوهش به مهمترین عوامل اشاره میشود که بر روابط و رفتارهای خانواده اثر میگذارد و آن را به خانوادهای مطلوب تبدیل می-کند؛ چنان که نبود چنین عواملی سبب ناکارآمدی خانواده و شکلگیری روابط نامناسب خواهد شد. بنابراین بلکه عوامل دیگری نیز وجود داشته باشد که به احصاء نگارندگان در نیامده باشد.
2.واکاوی عوامل مؤثّر بر پایداری و مطلوبیت خانواده
آنچه دغدغده هر زن و شوهری است تا به واسطه آن به زندگی مطلوب و قابل استفاده دست پیدا کنند عواملی است که باید کالبدشکافی شود و میزان کارآمدی و استفاده آن برای دستیابی به خانواده پایدار و مطلوب مورد ارزیابی قرار گیرد تا اعتماد همسران برای بکارگیری آنها مورد تأیید باشد. با بررسیهای به عمل آمده از قرآن، روایات، تفاسیر و نظر اندیشمندان، موارد ذیل ارائه میگردد:
-1-2 بینش و آگاهی
پیش از هر چیز، سلامت و پایداری خانواده، در گرو برخورداری اعضا از بصیرت و بینش اجتماعی و نیز آگاهیهای لازم برای سازندگی و پیشگیری از اختلاف و تضادهاست. بیتردید، خانوادهی لجام گسیخته، محصول ناآگاهی اعضای آن از اهمیّت خانواده و نقش آن در سرنوشت افراد آن است. ناآگاهی در این زمینه سبب میشود همسران تلاش لازم را برای حفظ زندگی مشترک نداشته باشند.
در این صورت، عواملی همچون غرورهای کاذب، توقعهای نابجا، نداری، خودپسندی، بدگمانی و بی-توجهی به موقعیت همسر، به زودی بنیان خانواده را متزلزل میکند و چون انگیزههای لازم برای تداوم و پاسداری از آن وجود ندارد، راهی جز طلاق و جدایی باقی نمیماند، در حالیکه ریشهی بسیاری از مشکلات خانوادگی، در نشناختن وظایف و راههای برقراری رابطه و روش حل مسایل است.
خوشبختانه و البته برخلاف تصور موجود، دین آموزههای فراوانی در حوزهی مهارتهای زندگی دارد؛ آموزههایی که دیده و یا به درستی فهمیده نشدهاند. بهدلیل جایگاه مهمّی که خانواده و رضایتمندی از زندگی در تکامل معنوی انسان دارد، اولیای دین آموزههای فراوانی به پیروان خود آموختهاند.
مهارتهای زندگی شامل مجموعهای از تواناییها هستند که قدرت سازگاری و رفتار مثبت و کارآمد را افزایش میدهند. در نتیجه، شخص در زندگی مشترک قادر میشود بدون اینکه به خود یا طرف مقابل صدمه بزند، مسئولیتهای مربوط به نقش خانوادگی خود را بپذیرد و با چالشها و مشکلات روزانهی زندگی به شکلی مؤثّر روبهرو شود. این امر زمانی کارآمد است که شخص، در مدار دین و آموزههای دینی باشد.
-2-2حُسنخُلق
گرچه همه انسانها اعم از زن و مرد باید خوش اخلاق باشند، لکن باتوجّه به اینکه در زندگی مشترک، مرد بیشتر در معرض تندخویی قرار دارد، به او سفارش بیشتری برای خوش اخلاقیمخصوصاً در محیط خانواده شده است. انسان با ایمان باید بداند و بدان پایبند باشد که اسلام به شوهر دستور میدهد که هیچگاه با همسرش با ترشرویی و بداخلاقی برخورد نکند، بلکه باید همواره گشادهرو، خوشچهره ومتبّسم باشد، اگر از مردم کوچه و بازار یا همکاران و ارباب رجوع در محل کار ناراحت شده است، نباید تلافی آن را بر سر همسر بیگناهش درآورد. رسول خدا - صلی - فرمود:
» برادرم جبرئیل پیوسته سفارش زنان را به من می-نمود، تا جایی که گمان بردم مرد حق ندارد به همسرشحتِّی اُف«» هم بگوید، آنگاه به من گفت: ایمحمّد! در رفتار با زنان از خدا بترسید...، زیرا آنان به خاطر اینکه خود را در اختیار شما قرار میدهند و فرزندان شما را در رحمشان حمل نموده و دشواری وضع حمل راتحمّل میکنند،حقِّ بزرگی برگردن شما دارند، پس با آنان مهربان باشید و دلهای آنان را با رفتار خوبتان پاکیزه کنید تاتحمّل زندگی کردن در کنار شما را داشته باشند
و فرمود: » کاملترین مردها از نظر ایمان، خوش اخلاقترین آنها است - .« مجلسی، 1403، - 226 :103 علامه طباطبایی ذیل آیهیوَ»قُولُوالِلنﱠاسِحُسْناً « مینویسد: »منظور ]حسن معاشرت با مردم[ است، چه کافرشان، و چه مؤمنشان
اگر فردی صرفاً مسلمان باشد و دین را فقط در انجام عبادات خلاصه کند و انتظار هیچ نتیجهای از آن نداشته باشد به یقین پایبند رعایت اخلاق اسلامی نخواهد بود.
-3-2 تفاهم اخلاقی
سومین عامل از عوامل پایداری و مطلوبیت خانواده تفاهم اخلاقی است. اگر زن و شوهری که باید یک عمر با هم به سر برند، خوش اخلاق باشند زندگی آنها شیرین و دلپذیر و گرم و باصفا خواهد بود و با تفاهم اخلاقی مشکلات زندگی را حل و فصل خواهند کرد. و برعکس اگر هر دو یا یکی از آنها بداخلاق باشد زندگی بر هر دو نفر و اهل خانه سخت خواهد بود و چیزی نمیتواند تلخی آن را شیرین سازد.
اخلاق نیک یکی از بهترین عوامل پایداری و مطلوبیت خانواده محسوب میشود مانند: تقوا، راستگویی، امانتداری، خوشاخلاقی، خوشزبانی، خیرخواهی، پاکیزگی، باادبی، گذشت، بردباری، عفت، کمتوقعی، نرم-خویی، رعایت اقتصاد در زندگی و ایثار و ... این قبیل صفات از مکارم اخلاق و مزایای واقعی هر انسان محسوب میشود.
