بخشی از مقاله
چکیده
اشتغال برای ادامه زندگی و بقای جامعه ضرورتی اجتنابناپذیر است و زندگی هر کس از طریق کار کردن تأمین میشود و خودکفایی هر کشور به میزان و نوع عملکرد شاغلین ان بستگی دارد تحقیقات مختلف بیانگر این واقعیت است که شادابی نیروی کار هنگامی حاصل میگردد که محیطی خالی از استرس داشته باشند و شغل عامل نشاط و رضایت شغلی باشد. کار از یک سو میتواند شماری از نیازهای اساسی انسان همچون پرورش روح و جسم ، برقراری ارتباط اجتماعی، ایجاد حس ارزشمندی، اعتمادبهنفس و شایستگی را ارضا نماید اما از سوی دیگر میتواند منبع استرس نیز باشد.
در این راستا هدف از مقاله حاضر بررسی مفهوم استرس و عوامل موثر بر آن در بین معلمان میباشد که در ابتدا به مفهوم استرس و در بخش بعدی به ادبیات نظری و پژوهشی آن پرداخته شده است. همچنین عوامل موثر بر استرس شامل موقعیت شغل ، تعارض نقش ، و ابهام نقش ، سطح مسئولیت و حجم کار، منزلت اجتماعی و روابط بین کارکنان میباشد مورد بررسی قرارگرفته که در رابطه با این موارد پیشنهاد میگردد که معلمان در نحوه اداره کلاس بیشتر به مشارکت و کار گروهی بپردازند و فرصت بروز خلاقیت و انعطافپذیری در امور را فراهم نمایند.
از سوی دیگر مدیران میتوانند در ایجاد مهارت و علاقه در زیردستان برای قبول مسئولیتها نقش موثری ایفا نمایند. بنابراین پیشنهاد میگردد که مدیران مدارس ، آزادی عمل بیشتری در امور حرفه ایی به دبیران اعطا نمایند تا بتوانند از دانش و تجارب خود برای حل مسائل دانشآموزان و کمک به یکدیگر استفاده کنند و همچنین به جنبه مثبت استرس جهت افزایش بهره وری در سازمان و تعهد و مسئولیت معلمان توجه نمایند .
مقدمه
استرس یکی از مشکلات اساسی انسان در جوامع صنعتی و شهری است . سلیه - 1975 - استرس را پاسخ بدن به هرگونه تقاضا و تعریف و از ان به عنوان درجه فرسودگی بدن انسان یاد میکند.
استرس شغلی را میتوان روی هم جمع شدن عامل های استرس زا و آن گونه وضعیت های مرتبط با شغل دانست که بیشتر افراد نسبت به استرس زا بودن آن اتفاق نظر دارند ، به عبارت دیگر استرس ناشی از شغل ، استرسی است که فرد معینی بر سر شغل معینی دچار آن میشود.
نخستین گام برای مقابله با استرس، شناسایی عوامل و زمینههای استرس زا است. درعینحال باید توجه داشت که نشانهها و آثار استرس برای همه یکسان نیست و واکنش افراد در برابر عوامل استرس زا با یکدیگر متفاوت است . این تفاوت به اختلالات فردی ، شخصیتی ، تجارب زندگی و نحوه تعامل فرد با عامل و منبع فشار یا استرس مربوط میشود
موضوع استرس وارد بر معلمان تا سالهای دهه هفتاد ، موضوعی فراموش شده بود . یکی از علل کم توجهی به این موضوع در گذشته ، آن بود که تا سالهای قبل از دهه هفتاد ، تحقیقات علوم تربیتی بیشتر بر یادگیری و خصوصیات دانشآموزان معطوف بود ؛ به همین دلیل حتی تحقیقات مربوط به استرس و اضطراب ، بیشتر تأثیر آن را بر یادگیری و کارایی دانشآموزان مورد اهتمام و تاکید قرار میداد و کمتر به استرس و اضطراب معلمان توجه میکرد.
فشار عصبی یا استرس آثار مخربی بر عملکرد و کارایی مدیران و کارکنان سازمان میگذارد و موجب کاهش بازده کاری آنان میشود با شناخت استرس شغلی میتوان در جهت رفع ، کاهش یا اعتدال آن قدم برداشت . موضوع شناخت استرس شغلی درون سازمانی و برونسازمانی به دلیل نقش مهم سازمان آموزش و پرورش به خصوص نقش مدیران در رسیدن به این اهداف و گستره وسیع معلمان و کارکنان مدارس از اهمیتی ویژه برخوردار است . عدم توجه صحیح به استرس وارده به کارکنان مدارس میتواند بر نگرش و عملکرد نیروی انسانی موجود در مدرسه اثر گذاشته و خسارت جبرانناپذیری را به سازمان تحمیل نماید.
بعدی که باعث علاقه مندی بشر به مطالعه بشر شده است ارتباط بین استرس و عملکرد است ؛ اگر چهعموماً از استرس تصویری منفی در ذهن مردم وجود دارد ، اما برای انجام بهینه فعالیتها ، انسان به سطح متعادلی از استرس نیاز دارد ، زیرا بدون استرس ،افراد تلاش لازم را به منظور انجام امور از خود نشان نخواهند داد ، اما استرس زیادتر از حد باعث اختلال در عملکرد و کاهش بهره وری کارکنان در سازمان میشود
نظریههای استرس
نظریه وقایع زندگی : این نظریه توسط هلمز و راهه - - 1967 ارائه شده است . در این نظریه استرس هنگامی واقع میشود که میزان تقاضای شرایط ، بالاتر از منابع و توانایی های فرد باشد. نظریه سخت رویی: گروهی از پژوهشگران ، برای مثال کوباسا و همکاران - - 1985 ، استرس را به گونهای متفاوت بررسی کردهاند . آنها به جای توجه به وقایع استرس زا ، به نگرش افراد نسبت به آن وقایع تاکید کردهاند. نظریه حمایت اجتماعی : به نظر پیروان نظریه حمایت اجتماعی ، استرس هنگامی واقع میشود که حمایت اجتماعی کافی در پاسخ به الزامات وقایع زندگی وجود نداشته باشد - اورهولسر ، نورمن و میلر ، - . - 1990 شکوهی یکتا و همکاران ، . - 1392 تحقیقات زیادی شیوع عوامل استرس زا را در میان معلمان نشان دادهاند .
یافتههای تحقیق کرامتی - 1391 - تحت عنوان رابطه جو سازمانی با استرس شغلی معلمان نشان داد بین جو سازمانی و استرس شغلی معلمان رابطه معناداری وجود دارد . از بین مؤلفههای جو سازمانی ،متغیر صمیمیت و دوستی در سازمان، پاداش در سازمان ، ساختار سازمانی ، حمایت و پشتیبانی مدیران از معلمان و استاندارد سازمانی پیشبینی کننده استرس شغلی معلمان بود. یافتههای تحقیق برزگر و خضری - - 1388 تحت عنوان رابطه بین رفتار تیپ الف ، شخصیت نوروتیک ، منبع کنترل بیرونی ، و جو حاکم بر مدرسه با استرس شغلی معلمان استثنایی در یزد نشان داد میتوان با ایجاد جوی مثبت در مدارس استثنایی و آموزش راهبردها و روش های مقابله با ویژگی های شخصیتی ناسالم میزان استرس معلمان استثنایی را تا حدودی کاهش داد.
مفهوم استرس
استرس به معنای فشار ، واژه ایی است که از فیزیک به عاریت گرفتهشده و برای بیان فشار روان B تنی کاربرد عام یافته است. به عبارت بسیار کلی و ساده استرس حالتی است در روان و تن که ناشی از وارد شدن فشار است نه خود فشار ، اما با اندکی اغماض میتوان استرس را همان فشار عصبی معنی کرد و آن را حالتی دانست که انسان در مقابل محرک های ناسازگار بیرونی از خود بروز میدهد - قاسمی ، : 1390 ص 653 - .سلیه1 در سال 1991 استرس را پیامد فشارهای وارد بر بدن که موجب تغییراتی برای سازگار شدن و تداوم زندگی است معرفی میکند . به طور کلی استرس اجتنابناپذیر است والزاماً مضر نیست . به اعتقاد سلیه استرس شامل استرس ناخوشایند و استرس مفید است
در دیدگاه شناختی، استرس تمرکز بر مفهوم گسیختگی است. بنا بر تئوری گسیختگی، هر گاه در جریان رفتار یا تفکر سازمانیافته، وقفه ایجاد شود، استرس یا اضطراب در شکل پاسخی خود به خودی به وجود میآید. این پاسخ به مانند سیستمی هشداردهنده که بیانگر عدم تأثیر یک انتظار یا نقص برخی اعمال است . عمل میکند
مدل استرس - تجربه استرس منفی -
ارزیابی فرد از موقعیت ، به شکلگیری استرس منفی میانجامد . سپس برانگیختگی هیجانی ، نظیر ترس ، خشم ، احساس ناامنی ، ناکامی یا درماندگی رخ میدهد. این احساسات به بر انگیختی فیزیولوژیک مانند افزایش کلسترول ، افزایش ضربان قلب و تنفس ، و افزایش تنش عضلانی ، فشارخون و قند خون میانجامد. در صورتی که برانگیختگی فیزیولوژیک تداوم پیدا کند و مزمن شود اختلال یا بیماری های مرتبط با استرس شروع به تظاهر می کند که شامل بیماری های جسمانی و اختلال های روانشناختی است. علاوه ، بر این ، استرس پیامدهای دیگری نیز دارد که از آن جمله میتوان به افت عملکرد تحصیلی و شغلی و مختل شدن روابط بین فردی اشاره کرد .
مدل استرس - تجربه استرس مثبت -
استرس گاه میتواند برای انسان مفید بوده و پیامدهای مثبت نیز به دنبال داشته باشد
نشانههای استرس در معلمان
غیبت کردن ، دیر آمدن و میل به ترک سریع تر مدرسه.
کاهش بهره وری در امر تدریس به ویژه برای معلمانی که در گذشته به شدت کارامد بودهاند.
بهکارگیری عبارات منفی علیه خود.
نشانههای جسمانی مانند سردرد و بروز مشکلات در صدا.
رعایت نکردن قوانین و مقررات در مدرسه.
احساس از دست دادن کنترل شغلی یا زندگی شخصی.
منابع استرس
استرس را میتوان برحسب عوامل به وجود آورنده آن دسته بندی کرد. در پژوهشهای مختلف دسته بندی های مختلفی با توجه به اهداف در نظر گرفته شده است . برخی بر اساس عوامل بیرونی B درونی و برخی بر اساس عوامل فردی ، محیطی و سازمانی دسته بندی شده اند عوامل ایجاد استرس را می توان به سه دسته عوامل فردی ، سازمانی و برون سازمانی تقسیم کرد.
ماریون - 2003 - در تحقیق خود عوامل استرس را به دو نوع بیرونی و درونی تقسیم کرده است.
عوامل موثر بر استرس معلمان
از نتایج حاصل از بررسی های زیاد یکه در باره استرس معلم انجام شده ، همواره 10 حیطه به عنوان پربسامدترین منبع استرس مشخص شده اند که معلمان آنها را گزارش کردهاند:
تدریس به دانشآموزانی که فاقد انگیزه هستند حفظ نظم ، فشار زمانی و کار زیاد ، مدارا با تغییر ، ارزشیابی شدن توسط دیگران، ارتباط با همکاران، عزت نفس و موقعیت فردی، سر پرستی و مدیریت، تعارض نقش و ابهام، شرایط کاری بد
