بخشی از مقاله
چکیده
امروزه بازي هاي رایانه اي به بخشی جدا نشدنی از زندگی روزمره بسیاري از کودکان در سرتاسر دنیا تبدیل شده اند. علیرغم اینکه بخش عمده اي از مطالعات در زمینه این بازي ها به جنبه هاي منفی آنها نظیر افسردگی، خشونت و اعتیاد به بازي ها پرداختهاند. با این حال این بازي ها فوایدي را براي کودکان به دنبال دارند که کمتر به آنها پرداخته شده است. این امر در مورد بازي هاي مربوط به سال هاي اخیر که ماهیتی متفاوت نسبت به اسلاف خود دارند، بیشتر صدق می کند.
در این مقاله ما به بررسی تاثیرات مثبت و فواید بازي هاي رایانه اي براي کودکان از چهار منظر شناختی، انگیزشی، احساسی و اجتماعی پرداخته و مهمترین نتایج تحقیقات مرتبط در این زمینه را دسته بندي و جمع بندي کرده ایم. هم چنین مکانیزمهایی براي بهبود و تقویت این فواید در زندگی روزمره واقعی کودکان ارائه شده است.
-1 مقدمه
امروزه بالغ بر نود درصد کودکان در کشورهاي پیشرفته به صورت روزانه از بازيهاي رایانهاي استفاده میکنند - NPD Group، 2011؛ Lenhart et al، - 2008 و سالانه میلیونها دلار هزینه ي این بازيها میشود
. - 2011 علیرغم این مطالب، در اخبار به صورت مکرر و روزانه در مورد مضرات این بازي ها همانند اعتیاد و پرخاشگري، در کودکان بحث میشود. هم چنین بخش عمدهاي از تحقیقات روانشناسی نیز بر این تاثیرات منفی بازيهاي رایانهاي متمرکز هستند البته شواهدي نظیر تیراندازي هاي مکرر در مدارس برخی کشورها مانند آمریکا نیز مرتبط با انجام بازيهاي رایانهاي خشن نیز مشاهده شده است
علیرغم چندین دهه مطالعه در مورد مضرات بازيهاي رایانهاي، شواهدي در مورد تاثیر مثبت این بازيها بر پیشرفت و رشد کودکان نیز وجود دارد که توجه به این فواید بالقوه اهمیت زیادي دارد زیرا در دهه اخیر ماهیت بازيها تغییر کرده و بازيها ماهیتی پیچیده، متنوع، واقعی و اجتماعی یافتهاند
در طی چند سال گذشته، تحقیقات و مطالعات معدودي در مورد این فواید انجام شده است. نتایج این تحقیقات نشان دادند که بازيهاي رایانهاي تاثیرات ویژهاي بر تجربیات شناختی، اجتماعی، احساسی و انگیزشی کودکان دارند. به علاوه، این تجربیات قابلیت بالقوه بهبود سلامت روانی و زندگی واقعی کودکان را نیز دارا میباشند.
در این مقاله به بررسی فواید بازيهاي رایانهاي با تمرکز بر 4 دامنه، شناختی - مانند توجه - ، انگیزشی - مانند انعطافپذیري در قبال شکست - ، احساسی - مانند مدیریت احساسات - و اجتماعی - مانند رفتار اجتماعی - پرداختهایم. هم چنین مکانیزمهایی براي تقویت فواید بازي هاي رایانهاي در زندگی واقعی کودکان ارائه شده است.
-2 کارکرد بازي
اگرچه تحقیقات معدودي به صورت خاص بر فواید بازيهاي رایانهاي متمرکز بودهاند. چندین دهه میباشد که کارکردها و فواید بازيها مورد توجه محققان بوده است
اریکسون - - 1977 پیشنهاد میکند که بازيها با شبیه سازي احساسی براي کودکان، آنها را مهیاي مقابله با نتایج مشابه در دنیاي بیرون از بازي میکند. به شکل مشابه پیاژه - - 1962 نظریهاي در مورد تاثیر بازيها در کمک به کودکان به منظور مقابله با احساسات منفی ارائه کرده است. هم چنین پیاژه - - 1962 و ویگوتسکی - - 1978 به پیوندهاي بین بازي و عناصر تاثیرگذار بر رشد شناخت اجتماعی کودکان پرداختهاند.
هم چنین محققان بر این نکته تاکید دارند که بازيها یک زمینه احساسی مناسب براي کودکان به منظور مقابله با هیجان، درد، لذت، مهرورزي و غیره فراهم میکنند - Gottman، . - 1986 به علاوه، پژوهشهایی با تاثیر بازیهاي رایانهاي بر بهبود حافظه کاري - فهیمی،1393، ارجمندنیا، - - 1393، یادگیري مهارتهاي ریاضی - خدامی، 1389، ارجمندنیا، ،1392، تیموري، - 1389، مهارتهاي خواندن - کریمی، - 1392، درمان اختلالات یادگیري از جمله اَُتیسم ،بیشفعالی - عبدي، - 1393 ، مهارت هاي حل مسئله - رامین، - 1391، کمک به پیشرفت تحصیلی و خلاقیت - خزایی، - 1392 صورت گرفته است که همه بر مفید بودن اینگونه بازيها اشاره دارد. از جمله تحقیقات جدید محققین علوم اعصاب نشان میدهند مکانیزمهاي مغزي خاصی وجود دارند که نحوه تاثیر بازيها بر رشد مهارتهاي اجتماعی را تشریح میکنند - Pellis & Pellis، . - 2007 براساس این تحقیقات، انجام بازيها نوعی ماده شیمیایی در مغز آزاد میکند که بر رفتارهاي اجتماعی و بهبود آنها تاثیر دارد.
-3 تعریف اصطلاحات
پیش از ادامه دادن بحث بایستی منظورمان از اصطلاح بازيهاي رایانهاي و تفاوت آن با سایر رسانهها - مانند کتاب، تلویزیون یا فیلم - را مشخص کنیم. امیر تیموري - - 1377، بازي رایانهاي را فعالیتی سازمان یافته، داراي هدف و قوانین مشخص میداند که براي دستیابی به هدفهاي آموزشی معینی طراحی شده و توسط دو یا چند بازیکن انجام می شود. مهمترین وجه تمایز بازيهاي رایانهاي نسبتاً با سایر رسانهها این است که بازيهاي رایانهاي تعاملی هستند و بازیکنان محدود به یک خط داستان ثابت از قبل تعیین شده نیستند.
در واقع بازي هاي رایانهاي به گونهاي طراحی میشوند که بازیکنان به صورت فعال با سیستم ارتباط داشته و سیستم نیز به رفتارهاي بازیکن واکنش نشان میدهد. هزاران بازي رایانهاي با اهداف و ساختارهاي متفاوت وجود دارد که میتوان آنها را به صورت تعاونی یا رقابتی با سایر بازیکنان در محیطهاي مجازي یا واقعی بازي کرد. به دلیل همیت تنوع گسترده ایجاد یک دستهبندي فراگیر از بازيهاي رایانهاي علیرغم تلاش بسیاري از محققان ناکام بوده است. با این حال به صورت کلی بازيهاي رایانهاي براساس دو بعد سطح پیچیدگی و تعاملات اجتماعی دسته بندي میشوند.
به دلیل تنوع و گستردگی بازي هاي رایانهاي ارائه یک تعریف مشخص نیز براي آنها به سادگی ممکن نیست و همچنین تاثیرات این بازيها بر بازیکنان نیز داراي ابعاد و جنبههاي متفاوتی است - Bavelier et al، - 2011 این تاثیرات برایاي تعداد بازیکنان، وجود رقابت یا همکاري در بازي و موارد مشابه متفاوت هستند. در بخشهاي بعد برخی از مهمترین فواید، تاثیرات بازيهاي رایانهاي را از چهار دیدگاهی که پیشتر به آنها اشاره شد را بررسی خواهیم کرد.
-4 فواید شناختی بازيهاي رایانهاي
برخلاف این تصور رایج که بازيهاي رایانهاي کودکان را به تنبلی و عدم تحرك سوق میدهند، امروزه مشخص شده است که این بازي ها طیف گستردهاي از مهارتهاي شناختی براي کودکان را به دنبال دارد. این امر به ویژه در مورد بازي هاي تیراندازي - که محققان به آنها بازيهاي اکشن میگویند - و اغلب ماهیت خشنی دارند صادق است. یکی از بهترین شواهد
در این رابطه در - Green & Bavelier، - 2012 آورده شده است که در آن دو گروه از کودکان مورد بررسی قرار گرفتهاند. یک گروه به انجام بازي هاي رایانهاي تیراندازي پرداخته اند و گروه دیگر از روشهاي سنتی براي حفظ تمرکز استفاده کردهاند. نتایج نشان داد که گروهی که از بازيهاي رایانهاي استفاده میکرد در مقیاس با گروه کنترل سرعت و دقت بیشتري در ایجاد و حفظ تمرکز در خورد نشان داد. همچنین در زمینه بهبود مهارتهاي فضایی نیز چنین بازي هایی موثر بودند
البته تاکید بر این نکته مهم است که همه انواع بازيهاي رایانهاي موجب تقویت مهارتهاي شناختی نمیشوند از جمله بازيهایی مانند پازل یا بازي هاي نقشآفرینی، تاثیري در این زمینه نداشتهاند - Green & Bavelier، . - 2012 براساس نظر محققان علوم اعصاب شناختی، بازيهایی که در فضاهاي سه بعدي طراحی شدهاند تاثیر بیشتري بر افزایش مهارت هاي شناختی کودکان داشتهاند - Bavelier & Davidson، . - 2013 به علاوه در زمینه مهارتهاي حل مسئله نیز برخی از نمونههاي بازي هاي رایانهاي مانند پازلها تاثیر مثبتی داشتهاند
پرنسکی معتقد است که به کارگیري این گونه بازي ها به همراه مسائل با انتهاي باز میتواند در پرورش مهارت هاي کودکان بسیار موثر باشد. بسیاري از کودکان به جاي استفاده از دستورالعملهاي خطی سریع از طریق خواندن یک راهنماي حل مسئله از روشهاي سعی و خطا براي یافتن راه حل استفاده میکنند که این امر در دو تحقیق - مورد بررسی قرار گرفت و هر دو نشان دادهاند که چنین بازي هایی میتوانند در افزایش مهارتهاي حل مسئله کودکان در دنیاي واقعی بسیار موثر باشند.
دیگر تاثیر بازي هاي رایانهاي از دیدگاه فواید شناختی براي کودکان تقویت خلاقیت آنها می باشد. تحقیقات جدید نشان میدهند که بازي هاي رایانهاي فارغ از خشن یا غیر خشن بودنشان موجب افزایش ظرفیتهاي خلاقیت در کودکان میگردد - Jackson et al، . - 2012 براساس تحقیقی که در دانشگاه واشنگتن انجام شد - Cooper et al، - 2010 انجام یک بازي رایانهاي براي مدت 3 هفته به بازیکنان کمک کرد که بتوانند با استفاده از خلاقیت خود یک راه حل سریع براي ساختار کریستالی ویروس مبتلا به ایدز بدست بیاورند.
-5 فواید انگیزشی بازيهاي رایانهاي
طراحان بازيهاي رایانهاي توانایی خارقالعادهاي در درگیر کردن افراد با سنین مختلف با محیطهاي مجازي دارند. این امر از طریق ویژگیهاي خاص بازي هاي رایانهاي انجام میشود که موجب بوجود آمدن انگیزههاي بیرونی و درونی براي کودکان و سایر بازیکنان میگردد - Ferguson & Olson، . - 2013 نتایج چندین دهه تحقیق در زمینه روانشناسی آموزشی نشان میدهد که یکی از عوامل مهم در موفقیت فرآیندهاي آموزشی جلب توجه و مشارکت مستمر مخاطبین میباشد که بازيهاي رایانهاي همانگونه که اشاره شد توانایی بالقوه زیادي در این زمینه دارد
براساس تحقیق - Dweck & Molden، - 2005 کودکان اعتقاداتی در مورد هوش و توانایی هاي خود داشته که مستقیماً بر انگیزههاي آنها به منظور تلاش براي موفقیت تاثیر میگذارد. کودکانی که به خاطر چنین ویژگیهایی تحسین میشوند - مثلاً تو چه پسر باهوشی هستی - نظریهاي براي خود میسازند که داراي سطح ثابتی از هوشمندي هستند که قابل بهبود نیست.
از سویی دیگر کودکانی که به خاطر تلاششان تحسین میشوند - مثلاً خیلی خوب بر روي آن پازل کار کردي - نظریهاي تکاملی از هوشمندي براي خود میسازند و به این اعتقاد میرسند که با تلاشی بیشتر و طی زمان به درجه بالاتري از هوشمندي خواهند رسید. در این راستا بازيهاي رایانهاي یک محیط ایدهآل آموزشی براي تقویت این تفکر در کودکان بوجود میآورد. بازخوردهاي سریع و دقیق بازي هاي رایانهاي به تلاشهاي کودك - مانند دادن سکه یا ستاره - آنها را تشویق به ادامه دادن تلاشهاي خود به منظور کسب موفقیت مینماید
در واقع زمانی که کودك سطح هوشمندي خود را ثابت فرض میکند در صورت شکست خوردن در یک فرآیند احساس بی ارزشی میکند ولی کودکی که سطح هوشمندي خود را تکاملی میداند با شکست خوردن انگیزه بیشتري به منظور تلاش بیشتر و بهتر براي کسب موفقیت به دست می آورد
قابل ذکر است که بازي هاي رایانهاي عمدتاً از شکستها به عنوان ابزارهاي ایجاد انگیزه استفاده میکنند که این امر از نظر محققان تاثیر ویژهاي بر افزایش انگیزههاي کودکان دارد - Ventura et al، . - 2013 به علاوه برخلاف آنچه که انتظار داریم این تجربیات شکست نه تنها باعث عصبانیت، ناامیدي و ناراحتی کودکان نمیشود بلکه موجب افزایش علاقه و لذت آنها میگردد النته تاکنون هیچ تحقیق تجربی در رابطه با بررسی رابطه مستقیم بین بازيهاي رایانهاي و سماجت در مقابله با شکستها و تاثیر آن در دنیاي واقعی انجام نشده است ولی برخی از جدیدترین تحقیقات وجود چنین رابطه اي را ادعا میکند البته مطمئناً به تحقیق و مطالعه بیشتري در این زمینه نیاز میباشد.
-6 فواید احساسی بازيهاي رایانهاي
بازيها یکی از کاراترین و موثرترین ابزارها براي ایجاد احساسات مثبت در کودکان هستند. مطالعات متعددي در مورد رابطه بین بازي هاي رایانهاي و بهبود و افزایش احساسات مثبت در کودکان انجام شده است
به عنوان مثال بازيهاي رایانهاي مثل پازلهاي مدرن - نظیر بازي پرندگان خشمگین - میتوانند احساس آرامش کودکان را بهبود بخشیده و نگرانی را از آنها دور کنند - Russoniello et al، . - 2009 از دیگر احساسات مثبتی که بازيهاي رایانهاي براي کودکان به همراه دارند، می توان به فلو - اشتیاق به تحصیل و زندگی - و افزایش عزت نفس اشاره کرد
با این حال، باید اشاره کرد که علیرغم بدیهی بودن تاثیر بازيهاي رایانهاي بر شادي و احساسات مثبت کودکان، ولی هم چنان سوالات بی پاسخی در رابطه با این تاثیرات نیز وجود دارند. به عنوان مثال، به صورت تجربی ثابت شده است
