بخشی از مقاله
چکیده
شهر اهواز یکی از کلانشهرهای ایران، مرکز استان خوزستان، بطوریکه عبور رودخانه کارون این شهر را به دو سمت شرقی- غربی تقسیم میکند. جمعیتی معادل 1/400/000 نفر، آبوهوای این شهر در تابستان بسیار گرم و در سایر فصول نسبتاً گرم است. این در حالی است که در برخی از ماههای تابستان دما به 50-55 درجه سانتیگراد، رطوبت تا حدود % 90 میرسد.
بر اساس مطالعات میدانی و محیطی صورت گرفته در این شهر، هوایی بسیار آلوده در اغلب روزهای سال حاکم میباشد.
در این مطالعه تلاش میشود ضمن تعریف بعضی از شاخصها، عوامل موثر بر آلودگی شهر اهواز را که ناشی از حملونقل درون شهری است، معرفی کند.
توسعه نامناسب سطحی شهر، مهاجرپذیری، استقرار صنایع سنگین در اطراف پیرامونی شهر، وجود واحدهای آلودکننده در درون شهر و استقرار فرودگاه و چاههای نفت در نزدیکی و اطراف شهر از عوامل مهم آلودگی میباشد.
در این مطالعه بعضی از راهکارهای عملی جهت کاهش آلودگی شهر اهواز پیشنهاد شده است.
-1 مقدمه
نگرانیهای بشر در زمینه محیط زیست در ابعاد ملی، منطقهای و جهانی هنگامی مشهود گردید که با توسعه صنعتی و استفاده از منابع معدود تجدید پذیر و غیر قابل تجدید ، کره مسکون رو به فزونی نهاد . توسعه ، از یک سو با صنعت و تکنولوژی و از سوئی دیگر با تخریب آلودگی های محیط زیست ارتباطی ارگانیک دارد .امروزه دیگر حتی از دیدگاه دوستداران و متخصصین محیط زیست نمیتوان متوقع بود که همراه باتوسعه صنعتی که از ملزومات پیشرفت و رونق اقتصادی بشر است محیط زیست دست نخورده و بکر باقی بماند زیرا که رشد شدید جمعیت نیازها و ملزوماتی را خواستار است که از طریق اینگونه فعالیتها پاسخگو میباشد
آلودگی هوا علاوه بر تاثیر مستقیم بر سلامت انسان ها، بر روی گیاهان و حیوانات نیز تاثیر منفی بر جای می گذارد. بر اساس آمار منتشر شده از سوی سازمان جهانی بهداشت - - WHO ، سالیانه نزدیک به یک میلیون و 300 هزار نفر در جهان در اثر آلودگی جان خود را از دست میدهند.
کشور ایران از جمله مناطقی است که علی رغم اینکه نقش چندانی در انتشار گرد و غبار در منطقه ندارد، اما به دلیل همجواری با کشورهایی نظیر عراق، عربستان، کویت و اُردن، خسارتهای فراوانی را از طوفانهای گرد و غبار متحمل شده است. به عبارت دیگر، وجود طوفانهای گرد و خاک در مناطق جنوب، جنوبغرب و غرب ایران موضوع تازهای است که طی چند سال اخیر، کشور را تحتتاثیر خود قرار داده و حدود 5 استان کرمانشاه، خوزستان، ایلام، کردستان و لرستان را به صورت مستقیم درگیر نموده است.
در این میان، استان خوزستان از جمله مناطقی است که طی چند سال گذشته، بیشترین میزان ریزشهای گرد و غبار را در کشور تجربه نموده است. خوزستان از سال 80 تا کنون، به طور جدی با مشکل گرد و غبار مواجه است به طوری که در سال 10 - 81 نوبت - ، سال 11 - 81 نوبت - ، در سال 9 - 83 نوبت - ، سال 12 - 84 نوبت - ، سال 19 - 85 نوبت - ، سال 31 - 86 نوبت - ، سال 55 - 87 نوبت - و در سال 88 بیش از 30 نوبت رویداد گرد و غبار مشاهده شده است. این در حالی است که این آمار در سال 94 به بیش از 27 روز رسیده است که تداوم گرد و غبار در سال 94 نسبت به سال گذشته 64 ساعت افزایش پیدا کرده و به 448 ساعت رسیده است.
حداکثر میزان غلظت ذرات گرد و غبار و مواد آلاینده در هوا در سالهای مختلف در استان متفاوت است، اما طی دو سال گذشته در چندین نوبت، غلظت گرد و غبار به میزان 9630 میکروگرم در متر مکعب - 36 برابر حد مجاز - ، رسیده است که این میزان آلودگی میتواند بسیار خطرناک باشد و سلامت ساکنین استان به ویژه کودکان و سالمندان را با خطر جدی رو به رو نماید. در مورد زمان تداوم رویداد گرد و غبار در استان نیز، حداکثر وقوع این پدیده در استان خوزستان، 84 ساعت و حداقل آن 36 ساعت بوده است که این گسترهی پایداری، نگران کننده میباشد
لذا فراگیر شدن گسترش پدیده گرد و غبار در بخش وسیعی از کشور ایران در سالهای اخیر، نگرانیها را در مورد پیامدهای زیست محیطی طوفانهای مذکور به خصوص در زمینهی مشکلات بهداشتی را که ممکن است برای ساکنین استانهای پرخطر به همراه داشته باشد، افزایش داده است.در زیر به پیامدهای طوفانهای گرد و غبار بر روی محیط زیست اشاره خواهیم کرد.
-2 پیشینهی تحقیق
تعاریف گوناگونی در مورد آلودگی هوا وجود دارد. بد این اساس آلودگی هوا عبارت است از حضور مواد نامطلوب در هوا به مقداری که بتواند اثرات مضر ایجاد کند
به عبارتی هرگاه هر نوع مادهگازی، بخار، مایع، جامد، تشعشع پرتوزا و غیر پرتوزا و یا مجموعه ترکیبی از آنها که در هوای آزاد پخش و باعث آلودگی هوا و یا ایجاد بوهای نامطبوع نماید از قبیل دود ، دوده، ذرات معلق ، اکسیدهای گوگرد، اکسیدهای ازت، مونواکسیدکربن، اکسیدکنندهها، هیدروکربنها، اسیدها، آمونیاک و غیره گفته شود که هوا آلوده است و این آلودگی هوا میتواند مضر به حال انسان، حیوان، گیاه و یا آثار و ابنیه باشد.
بیابانهای مناطق غربی و جنوبی بیش از % 40 از مساحت کشور عراق را تشکیل میدهد .[3]زمینهای باتلاقی1موجود دجله2 و فرات3 که به دلایل طبیعی و انسانساز در حال خشکشدن هستند، به عنوان یکی از مناطق بالقوه ایجادکننده گرد و غبار میباشند .[4] در سالهای 2008-2014 روند ایجاد گرد و غبار در عراق رو به افزایش بوده است و میزان بارش روند نزولی داشته است. در سال 2014، کمترین میزان بارش و بیشترین تعداد روزهای گرد غباری گزارش شده است. بیشترین روزهای گرد و غباری در عراق در ماههای اوریل، ژوئن و جولای و سپتامبر و اواخر مارس اتفاق میافتد .[5] در شکل زیر نحوه ورود گرد و غبار از عراق به غرب و جنوب غرب کشور ایران نشان داده شده است.
شکل-1 انتقال گرد و غبار از عراق به غرب و جنوب غربی ایران هامیش و همکاران گرد و غبارهای استرالیا را مطالعه نموده و نتیجه گرفتهاند که گرد و غبارهای قارهی استرالیا همراه با فرودهای سطح بالا و جبه های سطح سیکلون زمینی است
الفرجی و مذحیل در زمینهی گسترش بیابانها در عراق و تاثیرات منفی طوفانهای خاک و ماسه در عراق تحقیق و مطالعه نمودند و بیان نمودهاند که روی منابع آب، اقتصاد منطقه و معیشت مردم تاثیرات زیانباری دارد .[7] این در رابطه با خسارت طوفانهای گرد و خاک بیان میکند که این طوفانها نه تنها در ایران بلکه در سایر کشورهای آسیایی، افریقایی و آمریکایی موجب خسارت مالی و جانی فراوان شده است
اسکورز در مطالعهای نشان میدهد که فرسایش خاکی توسط باد سالانه 161 میلیون تن خاک را جابجایی کند که ارزش دلاری ان 249 میلیون دلار در آمریکا میرسد
بر اساس تحقیق سازمان بهداشت جهانی در سال 2014، در خصوص وضعیت غلظت آلایندههای کوچکتر از 10 و کوچکتر از 2,5 میکرون در سالهای 2008 تا 2012 در حدود 1600 شهر جهان مشاهده شده که بیشترین میزان غلظت این آلایندهها در شهرهای مناطق شرق مدیترانه با سطح درآمد پایین و متوسط و جنوب شرق آسیا رخ داده است.
در این رتبه بندی، بیشتر شهرهای آلودهتر جهان نسبت به شهر تهران در قاره آسیا و شهرهای پاکتر از شهر تهران عموماً در قاره آمریکا، کانادا و اروپا قرار داشتهاند. شرکت کنترل کیفیت هوای تهران گزارشی تفصیلی درباره وضعیت آلودگی هوای تهران با استناد به یافتههای سازمانهای بینالمللی منتشر کرده که وضعیت آلودگی هوا و میزان آلاینده در شهر تهران را در مقایسه با سایر شهرهای مورد بررسی در این تحقیقات نشان میدهد.
شهر اهواز به عنوان مرکز استان خوزستان یکی دیگر از شهرهای آلوده کشور به شمار میآید. براساس تحقیقات صورت گرفته در این شهر اهواز میانگین 372 واحد بر میلیون آلایندههای کوچکتر از 10 میکرومتر بارها آلودهتر از دهلینو و پکن است که به آلودگی مشهور هستند. در قیاس با میانگین جهانی امید به زندگی 71 سال، جمعیت اهواز کمترین امید به زندگی را در ایران دارند.
مسیم کوتیل مبالغ اصلی و ویژگیهای زمانی، مکانی طوفانهای گرد و خاک خاورمیانه را مورد مطالعه قرار داده است. عربستان صعودی، عراق و سوریه، سودان و منطقهی خلیج فارس نواحی هستند که بیشترین رخداد طوفان گرد و غبار را دارند
عظیم زاده و همکاران طوفان های گرد و خاک بزرگ هنگامی ایجاد میشوند که خشکی طولانی مدت رخ داده و سطح خاک کاملا خشک باشد و باد با سرعت قابل ملاحظهای بوزد
