بخشی از مقاله
خلاصه
کودکان مبتلا به سرطان دارای علایم افسردگی شدید هستند که یکی از علتهای آن ترس از بستری شدن در محیطهای درمانی است. ترس از محیطهای درمانی سبب استرس شدید در کودکان میشود. این معضل در کشورهای جهان سوم شدیدتر از دیگر کشورها است، زیرا یکی از علتهای این مسئله نوع و روش طراحی این مراکز است که مبتنی بر پژوهشهای روانشناسی محیطی در معماری نیست و میتواند در روند درمان این بیماران مشکلات متعددی را بوجود آورد.
هدف این پژوهش، کاهش میزان افسردگی و ایجاد پیامدهای مثبت در وضعیت سلامت کودکان سرطانی با استفاده از عواملی است که در طراحی کالبدی فضاهای درمانی نقش موثر دارند.
در این پژوهش ضمن معرفی چندی از عوامل محیطی همچونطبیعتِ ساز،هم ادراکِ آوا و شرایطِ محیطیِ مطلوب، پیشنهادهایی در خصوص طراحی محیطی با استفاده از مولفههای شکلدهندهی این مفاهیم داده خواهد شد که میتواند درروند بهبود سرطان در کودکان موثر واقع شود. همچنین در پایان به معرفی نمونههایی از مراکز درمانی تحت عنوان مراکز درمانی مگی که مبتنی بر پژوهشهای روانشناسی محیطی طراحی شدهاند، پرداخته خواهد شد.
.1 مقدمه
روانشناسی محیطی در معماری یکی از رشتههای تخصصی نوپایی است که روی تأثیر متقابل رفتار و عوامل و شرایط کالبدی معماری، میان انسان و محیط، بیش از دیگر جنبهها تأکید دارد. این رشته مطالعه روانشناختی رفتار انسان به گونه ای است که به زندگی روزمره او در محیط کالبدی مرتبط باشد و به محیط فیزیکی روزمره می پردازد. طی بیست سال اخیر این رشته مانند رشتههای علمی متعدد دیگر، بر تأثیر انسان بر محیط و تأثیر متقابل محیط بر انسان، بی توجه نمانده و به یافتههای علمی قابل توجه، دست یافته است .
شرایط محیطی مناسب، به ارضای نیازها - استراحت، تفریح، تغذیه ، مطالعه و غیره - کمک میکند و شرایط نامناسب مانع از ارضای نیازها میشود. ازآنجا که معماری و روانشناسی دو علم وابسته به هم در دنیای وسیع طراحی امروز میباشند پس بررسی علم روانشناسی محیطی و تاثیر بسزای آن در روند طراحی دارای اهمیت فراوان بوده و قابل تامل میباشد.
از طرفی از ذرهبین رشتههای علوم پزشکی، بیماری سرطان یکی از علتهای مرگ کودکان در جهان است و ظهور این بیماری در ایران بهطور متوسط به 4500 کودک بیمار میرسد. این کودکان در طی دوران درمان خود باید به صورت طولانی مدت در محیطهای درمانی بستری شوند. بستری شدن در بیمارستان میتواند برای کودکان اضطرابآور و نگرانکننده باشد. کودکان بستری در بخشهای مراقبتی به علت تغییر محیط، ناآشنا بودن به مکان و ترس از مرگ، دچار استرس شدید میشوند. استرس و اضطراب میتواند ضمن افزایش ضربان قلب و فشار خون سبب بیماریهای روانی همچون افسردگی شود. از این جهت رشتهی روانشناسی محیطهای معماری میتواند ضمن طراحی بر اساس دادههای طراحی محیطی موجب کاهش استرس در این کودکان شود و به روند بهبود درمان سرطان در آنها کمک کند.
.2 روش تحقیق
در این پژوهش از حیث وجود هستی شناختی، لایههای بسیاری بر موضوع پژوهش پوشیده است، لذا تنها میتوان مقدار کمی از لایهها را با استفاده از فرضیههای خود مطرح کرد و بسیاری از جنبههای آن پنهان خواهد ماند. ازاینرو دادهها در این پژوهش بر اساس فلسفهی پساساختارگرایانه بررسی و تحلیل میشود. در این پژوهش هیچ واقعیت اصیل وجود ندارد یا لااقل دیگر نباید دنبال واقعیت اصیل گشت، کل واقعیت تبدیل به متن میگردد و چیزی خارج از متن نیست و این متن است که ما و جهان حاصل از پژوهش را میسازد.
روش تحقیق در این پژوهش از نوع کیفی، توصیفی-تحلیلی بوده و روش گردآوری اطلاعات با استفاده از تحقیقات اینترنتی، کتابخانهای و میدانی شکلگرفته است و اطلاعات در این پژوهش بهصورت مشاهده، مصاحبه، بانکهای اطلاعاتی و شبکههای کامپیوتری و ماهوارهای و نرمافزارهای موردنیاز گردآوریشده است.
.3 ادراک و شکلگیری محیط رفتاری
نخستین گام انسان در برقراری ارتباط با محیط پیرامونش احساس آن محیط است. دادهها در محیط توسط اعضای حسی انسان و رشتههای عصبی دریافت شده و به مغز منتقل میشود تحلیل و تفسیر اطلاعات دریافت شده از محیط در مغز منجر به ادراک و سپس شناخت محیط میشود. بنابراین "احساس محیط" مبنا و پایهی "ادراک و شناخت محیط" است.
پدیدههای ناظر و یا زاده از زندگی انسان را نمیتوانیم بیشناخت آنچه زمینهساز آنها به شمار میآیند فهم کنیم و از این رو یادآوری این مهم که دانش برخاسته از شناخت نزد هر فرد به گستردگی و ژرفای تجربههایی که وی اندوخته مشروط است، بیجا نیست.
هیچ انسانی را نمیتوان یافت که فاقد تجربه باشد و تجربه خود همان زیستن در بسترهای گونهگون و در شرایطی که شخص همیشه قادر به پیشگیری آنها نیست تحقق پیدا میکند. انسانها در طول شبانه روز با گونههای متعددی از آروینها آشنا میشوند مانند بیماریها، زمینلرزهها، شیوع بیماریهای واگیردار شورشها و آتشسوزیها که ناخوشآینداند اما فراموشنشدنی.
تجربهی هر مکان یا فضا، همواره تبادلی شگرف است، انسانها در تبادلی همیشگی با محیط قرار دارند، خاطره و واقعیت، ادراک و رویا همه در هم میآمیزند و منجر به شناخت انسان از محیط میشود. بر مبنای مفهوم اساسی شناخت و پردازش اطلاعات مربوط به موقعیت ما در جهان، کل ساختمان جسمانی و ادراکات حسی ما "میاندیشند" که واسطهای برای واکنشهای رفتاریمان است، به قول نیچه: " گوشهای رقصنده در پنجههای پای او جای دارد."
.4 محیطهای درمانی و کیفیت آنها
مراقبت بهداشتی اولیه باید در وهلهی اول، در مجتمعهایی که اعضای جامعه با کارکنان آن مجتمع بهداشتی در ارتباط هستند به عمل آید. جامعهای متشکل از پزشکان و بیماران که با یکدیگر در تماس هستند . در گذشته، مردم یا پزشکان را به خانه میآوردند و یا آنها را در اتاق جراحی پزشک ملاقات میکردند. در صورت نیاز هم به متخصصان مراجعه میکردند تا درمان شوند. اما تخصصگرایی در میان پزشکان راه را برای ایجاد مراکز پزشکی و تشخیصی که خدمات پزشکی گستردهای را ارائه میدهند هموار کرده است. مزیت این مراکز برای بیماران، کوتاه بودن زمان انتظار و امکان تشخیص و درمان بهتر، بدون مراجعه به پزشک دیگر است. مزیت این مراکز برای پزشک نیز تخصیص ساعتهای کاری منظمتر و توانایی تبادل و بهرهگیری از تجربیات سایر پزشکان است
اگرچه هسته اصلی خدمات مراقبت، طبابت عمومی است. اما مراکز مراقبت پزشکی مدرن به طور فزایندهای متشکل از کارکنان پرستاری و سایر تخصصهای تیمهای مراقبت درمانی است که نقش آنها نیز از اهمیت زیادی برخوردار می-باشد.
به عنوان مثال در یک مجتمع تخصصی درمانی که برای کودکان سرطانی شکل گرفته است، تیمهای پرستاری، روانشناسی، خدماتی و غیره به همراه مداواگران در رشتههای خاص، میتوانند وجود داشته باشند. اعضای تیم به طور مستقل با هم کار میکنند، اگرچه هر یک دارای نقش خاص خود به صورت کاملا مشخص هستند.
اما آنچه اهمیت دارد تنها عملکرد محیط درمانی در باب بهبودی به وسیلهی طبابت نیست. روانشناسی مدرن به مشکلات بسیاری از انسانهایی که گرفتار بیماریهای صعبالعلاج هستند، میپردازد. استرس عاملی است که در بهبودی این بیماران تاثیری منفی دارد و روانشناسان در پی راهی برای کاهش استرس و فشار روانی این بیماران هستند.
