بخشی از مقاله
چکیده
اهتمام و توجه قرآن به اخلاق و تأکید پیامبران عظام و ائمه اطهار - علیهم السلام - بر متخلق شدن به آن، حکایت از نقش بی بدیل آن در زندگی فردي و اجتماعی انسان دارد. براین اساس توجه و بکارگیري آن در تمامی حوزه هاي زندگی ضرورتی اجتناب ناپذیر است. کار نیز بواسطه ارتباط تنگاتنگ با اخلاق به نتایج مطلوب و شایسته منتهی نخواهد مگر اینکه رویکردي اخلاق مدارانه در آن مد نظر قرار گیرد.
دراین میان عوامل و زمینه هایی نیز در تقویت و توجه به چنین رویکردي موثرند. این مقاله با استناد به آیات و روایات و به ویژه با تکیه بر کلمات گهربار امام علی - علیه السلام - این عوامل را شناسایی و مورد تجزیه وتحلیل قرار داده است. از جمله این موارد می توان به تقویت خداباوري، توجه به شأن و جایگاه حقیقی انسان، امانت انگاري کار، شناخت صحیح دنیا و آخرت، تأمین مالی، توجه شدن به کارآمدي و کارایی، در نظر گرفتن علایق افراد، وجود کنترل و نظارت، تشویق و تنبیه عادلانه و به موقع، توجه به عواطف و احساسات و... اشاره کرد.
بیان مسئله
اخلاق که مجموعه اي از بایدها و نبایدها و جزو فطریات و بدیهیات عقلی بشر است، یکی از مهمترین هدف هاي پیامبران از نظر قرآن است - بقره:129؛ نحل: - 36؛ زیرا اعتلاء و سعادت انسان در گرو پایبندي و آراستگی به اخلاق الهی است؛ تا آنجا که پیامبر اکرم - صلی االله علیه و آله - هدف از بعثت خود را تکمیل مکرمت هاي اخلاقی بیان کرده اند.
»کار« به آن دسته از فعالیت هایی اطلاق می شود که، با هدف کسب درآمد و رفع نیاز هاي فردي و اجتماعی انجام می شود. یکی از حوزه هاي اخلاق، اخلاق کاربردي است که رسالت تحلیل و بررسی ریشه اي مسائل اخلاقی را برعهده دارد و راه تشخیص تکالیف اخلاقی و شیوه تحقق آنها را در حوزه هاي خاص زندگی بررسی قرار می کند.
اخلاق کار، نیز یکی از زیر شاخه هاي اخلاق کاربردي است از جایگاه ویژه اي برخوردار است؛ زیرا آدمی در هر کاري نیازمند رعایت دسته اي از بایدها و نبایدهاي اخلاقی است که بدون رعایت آنها به نتیجه مطلوب دست نخواهد یافت.
امام علی - علیه السلام - با علم به قرآن و سنت نبوي، آموزه هاي ارزشمندي را در زمینه اخلاق کار با درایتی واقع بینانه عرضه کرده اند. استخراج و دسته بندي کاربردي این رهنمودها از سخنان آن امام همام - علیه السلام - با هدف شناساندن مبانی امام علی - علیه السلام - در اخلاق کار، بسیار مفید خواهد بود.
بنابراین در ادامه به تشریح عوامل وزمینه هاي رشد اخلاق کار در سخنان امام علی - علیه السلام - پرداخته ایم تا از این رهگذر بستر مناسبی براي بروز و ظهور عملی آنها فراهم گردد.
مفهوم اخلاق وکار
اخلاق جمعخُلْق«»خُلُقو«» است که به معناي»سجیه، سرشت، طبیعت، عادت، خوي و... به کار می رود.
راغب در المفردات می گویددو:» کلمه خَلق و خُلق در اصل، یکیاست؛ اما خَلق به هیئت ها و شکل ها و صورت هاي ظاهري اختصاص دارد که با چشم دیده می شود. ولیکلمه خُلق به نیروها و سجایاي باطنی اطلاق می شود که با چشم دل مشاهده می شود.«
دانشمندان اخلاق این واژه را در معانی متعددي به کار برده اند. یکی از رایج ترین این معانی عبارت است از: صفات یا ملکات نفسانی که در نفس انسان رسوخ کرده و پایدار شده باشد و باعث می شودکارهاي متناسب با آن صفات به طور خود جوش و بدون نیاز به تفکر و تأمل از انسان صادر شود.
به عبارت دیگر همان طور که صاحبان صنعت ها و حرفه ها به آسانی کار خود را انجام می دهند، صاحبان ملکات فاضله و رذیله هم به سهولت کار خوب یا بد را انجام می دهند.
»کار« در لغت به معناي »عمل، فعل وکردار انسان آمده است - دهخدا، ج40، - 107:1336 و در اصطلاح عبارت است از آنچه از شخص صادر گردد و شخص خود را به آن مشغول سازد و الفاظ دیگرش عمل و فعل و شغل است.
در تعریفی دیگرآمده است کار؛ مجموعه عملیاتی است که انسان با استفاده از مغز، دست ها، ابزار و ماشینها براي استفاده عملی از ماده روي آن انجام می دهد و این اعمال نیز متقابلاً بر انسان اثر می گذارد و او را تغییر می دهد.
بنابراین کار، سه ویژگی دارد: نخست، کار مبتنی بر فعالیت فکري و بدنی است. دوم: از طریق کار، کالایی تولید، یا خدمتی عرضه می شود. سوم: در برابر کار، دستمزدي پرداخت می گردد.
از دیدگاه امام علی - علیه السلام - در جامعه انسانی یکی از حقوق اولیه مردم این است که همه حق دارند، شاغل باشند. کار کوچکی و بزرگی ندارد مگر با توجه به کاري که انجام می دهند و هرکس اعم از مرد و زن پاداش کار خود را خواهد دید.
اخلاق کار
اخلاق کار یکی از موضوعات اخلاق کاربردي است که در دهه هاي اخیر بیشتر ازسوي متفکران غربی مطرح شده و یکی از زمینه هاي دانش مدیریت به شمار می رود. اخلاق کار به معناي »خلق و خوي، علم معاشرت، قواعد و دستور رفتار انسانی« آورده شده است
چنان که در تعریفی دیگر از اخلاق کارچنین آمده است: » اخلاق کار، متعهد شدن توان ذهنی، روانی و جسمانی فرد یا گروه به اندیشه جمعی در جهت اخذ قوا و استعداد درونی گروه و فرد براي توسعه به هر نحو است. اخلاق کار مهمترین عامل فرهنگی در توسعه اقتصادي محسوب می شود
اخلاق کار به حوزه اي از فرهنگ اطلاق می شود که عقاید و ارزشهاي مربوط به کار را در بر می گیرد و قابل شناسایی است و طبعاً از قواعد کلی حاکم بر فرهنگ و جامعه پیروي می کند.
وجه مشترك همه این تعاریف به میدان عمل آوردن اخلاقیاتی است که از فطرت پاك انسانی برخاسته است. اینکه در کار به قوانین و مقررات وضعی توجه و به نحومطلوب انجام شود، همان رعایت کردن اخلاق در حیطه کار وعمل است.
