بخشی از مقاله
چکیده
به منظور جداسازی برخی جدایههای مؤثر از گیاهان غیرزراعی، آزمایشی در قالب طرحکاملاً تصادفی با 3 تکرار در گلخانه پژوهشی گروه خاکشناسی دانشگاه شهید باهنر کرمان صورت گرفت. تیمارهای آزمایشی شامل تلقیح سورگوم با 17 نمونه قارچ میکوریز بودند. در نهایت برخی خصوصیات رویشی اندازهگیری شد. نتایج این آزمایش نشان داد اثر قارچ میکوریز آربسکولار بومی بر درصد کلنیزاسیون ریشه در سطح 0/1 درصد، وزن خشک ریشه در سطح 5 درصد و ارتفاع ساقه گیاه سورگوم در سطح 1 درصد معنیدار بوده است.
مقدمه
یکی از مهمترین اهداف کشاورزی پایدار، تأمین عناصر مورد نیاز گیاه با استفاده از کودهای زیستی و حذف یا کاهش مصرف کودهای شیمیایی به شمار میرود
در این بین شناسایی کودهای بیولوژیک سازگار با طبیعت و مناسب برای رشد و نمو گیاهان میتواند اثرات مطلوبی بر شاخصهای کمی و کیفی محصول داشته باشد. از جمله این کودهای بیولوژیک، قارچهای میکوریز هستند. قارچهای میکوریز آربوسکولار معمولترین و گستردهترین همزیستی میکوریزی میباشند و به طور تخمینی در بیش از دو سوم گونههای گیاهان آوندی ایجاد میشوند. قارچ های میکوریز از عوامل ضروری در سیستم پایدار خاک و گیاه محسوب می شوند که با ریشه بیش از 97 درصد گیاهان همزیستی دارند
قارچ میکوریز با ریشه بیش از 80 درصد از گونههای گیاهان خاکی در ارتباط است . - 10 - قدمت قارچهای میکوریزا در اکوسیستم خشکی به بیش از 460 میلیون سال میرسد
میکوریزا آربوسکولار متداولترین نوع قارچ میکوریز است و بخش مهمی از منبع آلی در سیستمهای کشاورزی را به خود اختصاص داده است
قارچهای میکوریزی تأثیر متفاوتی روی عملکرد گیاه دارند، در برخی آزمایشها تلقیح با قارچهای میکوریز باعث افزایش وزن اندام هوایی گیاه شده و نشان داده شده که افزایش رشد نتیجه جذب بهتر عناصر است
امروزه مشخص شده است که قارچهای میکوریز به روشهای مستقیم مانند بهبود تغذیه گیاه از طریق جذب عناصر غذایی و همچنین افزایش جذب آب توسط گیاه و غیر مستقیم مانند کاهش تنشهای زیستی - بیماریهای گیاهی - و غیرزیستی - شوری، خشکی و عناصر سنگین - سبب افزایش رشد گیاه میزبان میگردند
قارچهای میکوریز با تشکیل شبکههایی در اطراف ریشههای گیاهان، سطح تماس آنها با خاک و رطوبت را بین 10-1000 برابر افزایش میدهند و به این ترتیب گیاه توانایی بیشتری در استفاده از منابع موجود در محیط اطراف خود را پیدا می کند
با توجه به اهمیت تأثیر قارچ میکوریز آربسکولار در افزایش رشد گیاه، جداسازی و انتخاب سویههای میکوریز بومی و برتر برای افزایش رشد گیاهان ضروری است. از این رو دستیابی به جدایههای بومی مؤثری که دارای پتانسیل همزیستی با گیاهان زراعی میباشند را ضروری مینماید. اسپیدفید رقم اصلاح شده و استرالیایی سورگوم علوفهای است. این رقم در دامنه وسیعی از خاکها قادر به رشد و نمو و تولید محصول میباشد، در برابر گرما، خشکی و شوری مقاوم است و سرعت رشد مجدد آن بالاست.
در این پژوهش به بررسی تأثیر برخی جدایههای میکوریز همزیست با چند گیاه غیر زراعی بر رشد گیاه سورگوم پرداخته شده و بهترین جدایهها معرفی گردیده است.
مواد و روشها
این آزمایش در آبان ماه سال 1394 در گلخانه دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید باهنر کرمان در قالب یک طرح کاملا تصادفی با 3 تکرار انجام گردید. ابتدا نمونهبرداری از گیاهان بومی در اطراف و مزرعه دانشگاه صورت گرفت. در این نمونهبرداری 45 نمونه از گیاهان بومی منطقه انتخاب و به آزمایشگاه منتقل شدند. پس از اندازه گیری درصد کلنیزاسیون هریک از این گیاهان، 17 نمونه که درصد کلنیزاسیون بالاتری داشتند انتخاب و با بذر سورگوم تلقیح و کشت شدند. پس از دوماه برداشت صورت گرفت و برخی صفات رویشی همچون طول ریشه، ارتفاع ساقه، وزن تر و خشک اندامهای هوایی و ریشه، حجم ریشه و درصد کلنیزاسیون ریشه اندازهگیری شد.
طول ریشه و ارتفاع ساقه توسط خطکش اندازهگیری شد. برای اندازهگیری وزن تر اندامهای هوایی و ریشه، پس از خارج کردن گیاهان از محیط کشت، ابتدا ریشهها راسریعاً با آب و سپس با آب مقطر شسته و آب اضافی موجود در سطح ریشهها با دستمال گرفته شد و سپس ریشهها از بخش هوایی جدا و بلافاصله وزن تر هر کدام به طور جداگانه اندازهگیری شد. پس از اندازهگیری وزن تر، نمونهها به مدت 48 ساعت در آون قرار داده شدند و سپس وزن خشک آنها توسط ترازوی دیجیتالی با دقت 0/01 اندازهگیری شد.
حجم ریشه توسط استوانه مدرج اندازهگیری شد. سپس یک نمونه مرکب یکنواخت از ریشه با وزن حدود یک گرم برای تعیین درصد کلنیزاسیون تهیه شد و رنگبری و رنگآمیزی آنها به ترتیب با هیدروکسید پتاسیم 10 درصد و تریفان بلو به روش فلیپ و هیومن - 1970 - انجام گرفت. تجزیه آماری و مقایسه میانگین دادهها با آزمون دانکن با کمک نرمافزار آماری SAS انجام گردید.
نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس دادهها - جدول - 1 نشان داد که تأثیر تلقیح با قارچ میکوریز آربوسکولار بر صفات رویشی مانند وزن خشک ریشه در سطح 5 درصد، ارتفاع ساقه در سطح 1 درصد و کلنیزاسیون ریشه در سطح 0/1 درصد معنیدار بوده و برای طول ریشه، وزن تر و خشک ساقه، وزن تر ریشه و حجم ریشه معنی دار نبود. تلقیح گیاهان با قارچها به طور معنیداری درصد کلنیزاسیون ریشه را افزایش داده است. درصد کلنیزاسیون ریشه تحت تأثیر گیاه میزبان، گونه قارچ میکوریز و شرایط خاک و محیط میباشد ودرصد کلنیزاسیون مایه تلقیح نیز میتواند بر درصد کلنیزاسیون ریشه اثرگذار باشد
جدول-1 نتایج تجزیه واریانس تأثیر جدایههای قارچ میکوریز آربسکولار بر برخی صفات رویشی و ریشه گیاه سورگوم
برخی از ترکیبات ترشحشده توسط گیاه مانند فلانوئیدها میتوانند بر روی درصد کلنیزاسیون ریشه تاثیر بگذارند. الگوی ترکیب فلانوئیدها بر روی کلنیزاسیون ریشه سورگوم مؤثر است. این ترکیبات بر روی جوانهزدن اسپورها، رشد هیفها و کلنیزاسیون ریشه مؤثر هستند. علاوه بر این، از زمان تشکیل اپروسوریم تا زمان استقرار قارچ در ریشه گیاه، الگوی فلانوئیدها در گیاه تغییر مییابد.
این الگو به گونه گیاه همزیست بستگی دارد. بنابراین تغییر درصد کلنیزاسیون نسبت به درصد کلنیزاسیون مایه تلقیح اولیه را میتوان به کنترل گیاهان میزبان بر روی درصد کلنیزاسیون با تغییر الگوی ترشحات ریشه دانست. قارچهای میکوریز به خوبی توانستند ریشه گیاه سورگوم را کلنیزه نمایند، بطوریکه درصد کلنیزاسیون ریشه از حداقل 55/19 مربوط به گونه 16 تا حداکثر 95/73 مربوط به گونه 3 متغیر بود، و اختلاف بین تمامی جدایههای به کار برده شده در درصد کلنیزاسیون ریشه معنیدار بوده است
بیشترین وزن خشک ریشه مربوط به گونه 13 با 0/59 گرم و کمترین میزان مربوط به گونه 17 با وزن 0/1 گرم بود. همچنین در مورد طول ساقه گونه 9 و17 به ترتیب بیشترین و کمترین مقدار به طول 5 و 3 سانتیمتر دارا بودند و اختلاف بین جدایههای به کار برده شده در وزن خشک ریشه و طول ساقه معنیدار بود - جدول . - 2 پانس و همکاران - 2004 - گزارش کردند
