بخشی از مقاله
چکیده
پیشرفت چشمگیر بشر در حوزه فناوری ارتباطات جهان پهناور را به یک دهکده کوچکی بدل ساخته که در آن افراد بیشتر از تمام دوران تاریخ بهم نزدیک ساخته است . در این میان فضای مجازی به عنوان یکی از تولیدات بشر در این حوزه اجتماع انسانی را با چالشهای فراوانی رو به رو ساخته، در صورتی که مسئولین کشور خصوصا دستاندرکاران تعلیم و تربیت نتوانند با شناخت صحیح و اصولی با این پدیده اجتماعی روبرو شوند، به سبب تاثیر گسترده آن بر جامعه خصوصا نسل جوان، جامعه با مخاطراتی متعدد درگیر خواهد شد .
هدف از این پژوهش که به صورت توصیفی- تحلیلی صورت گرفته است فرصت ها و محدویتهایی که فضای مجازی در ابعاد مختلف فرهنگی و اجتماعی در مسیر تربیت شهروندی مدارس ایجاد نموده است را بررسی و تجزیه و تحلیل نموده است . شناخت آسیبهای فضای مجازی کمک شایان توجهی می نماید تا دستگاه آموزش و پرورش بعنوان اصلی ترین نهاد آموزشی و پرورشی کشور، نقش اساسی در تربیت شهروندان خوبی داشته باشد که از بینش، نگرش و مهارت های شهروندی برخوردار باشند تا ضمن احساس دلبستگی به میهن و سرزمین خود و رعایت قانون در همه زمینههای زندگی، نقش شهروندی خود را به درستی ایفا نمایند.
.1 مقدمه
تکنولوژیهای جدید مانند فضای مجازی هم فرصت هستند و هم تهدید و چنان چه قبل از ورود این تکنولوژی ها نحوه درست استفاده از آن را یاد بگیریم تبعات منفی آن نیز کمتر خواهد شد . در واقع فضای مجازی یک فرصت است ولی این که چگونه از آن استفاده میشود جای بحث زیادی دارد . در مجموع هیچ راهی جز تن دادن به تکنولوژی و فناوری های نوین نداریم و راهش نیز این است که تدابیری انجام دهیم تا عوارض منفی آن کمتر شود .
این موضوع لازمه اش آن است که چنانچه که تکنولوژ ی وارد کشور می شود به همراهش پیوست فرهنگی و اجتماعی نیز آورده شود و در کنار آن به مردم هم آموزش استفاده صحیح از تکنولوژی داده شود و هم آثار مثبت و منفی آن گوشزد شود . هرچند ارتباطات فی نفسه منفی نیست؛ اما مرزها را در مینوردد و افراد را در دنیایی بی مرز قرار میدهد؛ و این مسئله برای عموم نظام های تربیتی و ازجمله تربیت اسلامی آموزش وپرورش، چالش برانگیز است.
از این رو، تربیت عموماً با مرزگذاری تحقق می یابد. برخورد کلی تربیت اسلامی با این چالش به این صورت است که مهار درونی را در افراد ایجاد می - کند. هنگامی که در تلاطم ارتباطات نمی توان محیط بیرونی را مهار نمود و مرزبندی هایی را شکل داد باید مهار درونی را در جریان تربیت افزایش داد؛ و با استفاده از فنآوری های نوین به تبلیغ و توسعه تربیت اسلامی پرداخت
هدف از این پژوهش شناخت فرصت ها و تهدیداتی است که فضای مجازی میتواند فراروی عملکرد مدارس در تربیت شهروندی دانشآموزان قرار دهد . اینکه چطور میتوان به طور صحیح از مزایای استفاده از فضای مجازی بدون تاثیر پذیرفتن از آسیب های آن استفاده نمود. برای استفاده مناسب و منطقی از اینترنت و کاربردهای فضای مجازی باید با فراهم آوردن شرایط مناسب جهت افزایش سطح سواد افراد در زمینه فضای مجازی اقدام نمود و باید فرهنگ درست استفاده کردن از امکانات فضای مجازی را دانش آموزان و معلمان بدانند تا در تربیت شهروندی پیشرفت نمایند.
.2 روش پژوهش
این پژوهش با روش تحلیلی - توصیفی و با استفاده از منابع مکتوب در دسترس از جمله منابع کتابخانهای و اینترنتی درصدد بررسی و تبیین ابعاد گوناگون فضای مجازی و شناخت فرصت ها و تهدیدهایی که فراروی مدارس در مسیر تربیت شهروندی قرار می دهد، صورت گرفته است.
.3 بیان مسئله
اگر چه در آموزههای دینی بحث از تربیت و آموزش در قالب آداب التعلم آمده است؛ ولی با توجه به رشد چشمگیر فن آوری و فضای مجازی، اندیشمندان باید از تربیت و اخلاق در فضای مجازی نیز غافل نمانند - فرهود، . - 1386 اغلب تحقیقات در کشورهای غربی تحت عنوان اخلاق و آموزش در فضای مجازی است که قبل از مفهومسازی اخلاق، آموزش و مرزبندی محیط داخلی و خارجی مؤسسه های آموزشی که در تحلیل مسائل عینی اخلاقی رهگشاست، صورت میگیرد
فضای مجازی اینترنت، عرصه ای آزاد است تا هر فرد و گروهی در کم ترین زمان و بیشترین دامنه تأثیر و پیام خود را م نتقل کند . در این میان، قدرتهای مسلط برای ترویج و نهایتاً جهانی شدن افکار و سیاست های خود، از ابزارهای تبلیغی مختلفی بهره می گیرند؛ یکی از این ابزارها فضای مجازی است . فضای مجازی و اینترنت با در اختیار قراردادن امکانات ارتباطی سریع، ارزان و جذاب، مرزهای جغرافیایی را درنوردیده و با سرعتی بالا در حال گسترش میان جوامع مختلف است. در عین حال، مکانیزمهای استفاده از این فنآوری موجب ایجاد محاسن و آسیبهایی در کاربرها شده است.
.4 مفهوم شناسی فنآوری و فضای مجازی
فنآوری یعنی کاربرد دانش، ابزارها و مهارتها برای حل مشکلات عملی و گسترش تواناییها یا کاربرد دانش و ابداع وسایل و سیستم-هایی برای ارضای نیازهای انسان است و زمینه ای عقلانی که در جهت اطمینان از مهار کردن طبیعت فیزیکی به وسیله انسان از طریق کاربرد قوانین علمیِ شناخته شده، طراحی شده است - سیمون، . - 1983 در واقع فنآوری، قدرت آموزش و یادگیری ندارد؛ بلکه سیستمی نظا م مند برای انتقال دانش و یادگیری است که در عصر فعلی کاربرد بسیار دارد . اصطلاح فضای سایبری از ترکیب دو واژه سایبر و فضا تشکیل شده که برای درک آن بهتر است هر یک از واژه ها جداگانه بررسی شود
سایبر از لغت یونانی سایبرنتیک به معنای سکاندار یا راهنما مشتق شده است . اصطلاح فضای سایبر را نخستین بار ویلیام گیبسون، نویسنده کانادایی داستان علمی-تخیلی، در کتاب نورومونس در سال 1984 به کار برد
برای وی فضای سایبر، فضای تخیلی است که از اتصال رایانه هایی پدید آمده که تمامی انسان ها، ماشین ها و منابع اطلاعاتی را در جهان به هم متصل کرده است . این معنا به طور تقریبی مشابه معنایی است که امروزه از کاربرد لفظ فضای مجازی وجود دارد . در واقع فضای مجازی برای توصیف تمام انواع منابع اطلاعاتی ایجاد شده از طریق شبکهه ای رایانه ای به کار برده می شود و از این جهت، مجازی یا مصنوعی است که در محیط مادی و فیزیکی مکانی را اشغال نکرده است و توسط نرمافزار تولید میشود
.5 مفهومشناسی فضای مجازی از دیدگاه جلالی
ایشان آسیبهای فنآوری اطلاعات را در سه بُعد می داند؛ اولین بعد را آسیب اخلاقی بیان می کند. حدود 5/1 درصد از مجموع اطلاعات موجود در سایتهای اینترنتی، غیراخلاقی، بیش از 90 درصد از آنها، تجاری و مابقی آن با سایر امور علمی، فرهنگی، ورزشی و سایر موضوعات مرتبط است. در همین راستا، یکی از چالش های اساسی گسترش فن آوری ارتباطات در جهان، به ویژه کشورهای در حال توسعه، آسیبهای فرهنگی و اجتماعی است . - جلالی، . - 1382 بعد دیگر، آسیبهای پزشکی است؛ بازیهای کامپیوتری به سبب داشتن صفحات گرافیکی، تنوع رنگ و سرعت زیاد تعویض صفحات، تأثیرات منفی بر روی مغز و اعصاب کودکان و حتی بزرگ ترها میگذارد و از این رو برخی اختلالات را موجب می شوند.
استفاده زیاد از کامپیوتر آثار منفی بر بینایی افراد به جای می گذارد و موجب سوزش چشم ها می شود - همان - . آخرین بعد مطرح شده، آسیب فرهنگی اجتماعی است؛ کودکانی که از بدو زندگی و در دوران کودکی به دلیل کمبود فضاهای تفریحی و آموزشی در منزل با بازی های کامپیوتری مشغول میشوند، به مرور نوعی انزواطلبی را پیش میگیرند که درنهایت باعث منزوی شدن آنان از اجتماع می شود. حال آنکه کودکان در دوران رشد باید با هم نوعان و کودکان همسن خود بازیهای دستهجمعی انجام دهند تا ارتباطات اجتماعی را فراگیرند . منزوی شدن کودک و بازی با افرادی که در دنیای واقعی وجود خارجی ندارند، در آینده ممکن است آثار بسیار منفی و نامطلوبی را در رفتارهای اجتماعی کودک ایجاد کند.
همچنین قهرمانانی که در بازیهای رایانهای ظاهر میشوند با تصاویر و صحنههای خشونت آمیز همراه هستند که تأثیرات منفی فرهنگی اجتماعی را به دنبال دارد - همان - . حجم بالای محتوای مستهجن تجاری و مجانی در اینترنت، یکی از معضلات اخلاقی و خانوادگی است . مشکل فرهنگی دیگر، غلبه زبان انگلیسی و فقدان منابع غنی به زبانهای دیگر است، درنتیجه سلطه زبان انگلیسی بر زبانهای دیگر به وسیله اینترنت تقویت می شود
.6 نتیجهگیری
فضای مجازی، عاملی مؤثر در فرهنگ پذیری، انتقال ارزشها و هنجارها و پر کردن اوقات فراغت برای نوجوانان و جوانان است . فضای مجازی، فرصتهای تعاملات خانوادگی را از اعضای خانواده میگیرند و فضای خانواده را به سوی فردگرایی پیش میبرند.
اینترنت، در عین جذابیت، در صورتی که استفاده از آن بدون ملاحظات و برنامه باشد، آسیب های روانی، عصبی، اخلاقی را برای کاربران به دنبال خواهد داشت. در عین حال میتوان از اینترنت به عنوان وسیله ای برای آموزشهای رسمی - از راه دور - بازماندگان از تحصیل و عامل مؤثری در جهت رفع تبعیض و استفاده از اطلاعات و همسان سازی فرهنگی و آموزشی استفاده کرد. فضای مجازی با توجه به گستره و نفوذ جهانی و استفاده از کیفیت برتر فن آورانه و جذابیتهای تصویری، عاملی مؤثرتر در انتقال ارزشها، هنجارها و فرهنگ غربی است که باید بتوان با آن رقابت کرد. رسانهها، از جمله اینترنت، افراد را به صورت منفعل و پذیرنده در میآورند و غالباً قدرت انتخاب، تحلیل و تفکر را از بینندهها، به ویژه کودکان و نوجوانان میگیرند.
گسترش استفاده بی حدوحصر از رسانههای جدید موجب گسست فرهنگی و تقدسزدایی از ارزشِ های دینی و ملی و میراث فرهنگی به جامعه ایرانی می شود. به هر میزان که دچار کم کاری شویم و یا ورود و حضور پررنگ در فضای مجازی را جدی نگیریم و یا تعلل و غیبت در صحنهها و زمینهها و بسترهای قابل بهرهگیری در این فضا داشته باشیم، مطمئناً لطمات و صدمات جبران ناپذیرتری در آینده در زمینه ارتباطات و تبادل اطلاعات با جهان خارج خواهیم داشت و این فرصت بسیار ارزشمند، با بیتوجهی ما، تبدیل به تهدید خواهد شد.
لذا شایسته است در این فضای چالشبرانگیز با هدف تبدیل تهدید و تحدید زمان و مکان تبلیغ و ترویج فرهنگ اسلامی و ایرانی به فرصت قدم برداریم و یا برای کاهش تهدیدها در مقابل فرصت ها، بسیار زیرکانه و مسئولانه به بهره گیری از تمام توان و ظرفیت سخت افزاری و نرم افزاری در این حوزه، وارد عرصه تولید و انتقال مفاهیم، محتوا و اطلاعات شویم .
از سوی دیگر، باید فرهنگ سازی را در رأس برنامه های آموزشی خود قرار داده و فرهنگ صحیح استفاده از امکانات فضای مجازی را به نوجوانان و کودکان آموزش داد .تدوین و اجرای قوانین موردِ نیاز و روزآمد در حوزه ارتباطات هشبکای بسیار اساسی است. در سیاستگذاری آموزشی باید چگونگی کاربرد فن آوری توسط متولیان آموزش و پرورش و بررسی تأثیر آن بر مخاطبان در نظر گرفته شود . نظام نظارت فرهنگی بر محتوای داده های مبادله شده و ثبت ملی، نقشی اساسی در پیش گیری از گسترش تهدیدات دارد.
