بخشی از مقاله
چکیده
پروژههای آینده نگاری فناوری به عنوان یکی از ابزارهای مهم در نظام ملی نوآوری و هوشمندی استراتژیک مورد استفاده است. به کارگیری آیندهنگاری فناوری، بنیاد اطلاعاتی مهمی را برای کمک به دولتها در فرآیند سیاستگذاری فراهم می سازد. همچنین به پیشبرد یک افق بلند مدت به منظور توسعه کسب وکار و نیز به شناسایی تهدید ها و فرصت ها کمک می نماید .
به همین جهت اجرای مناسب پروژه های آینده نگاری فناوری در کشورهای در حال توسعه از اهمیت بالایی برخوردار است. عدم توانایی در جلب همکاری تمام ذینفعان و نهادهای مرتبط در پروژه های آینده نگاری فناوری، همواره یکی از چالش های کشورهای در حال توسعه بوده است که دلایل مختلفی از جمله عدم توسعه یافتگی نهادها و روابط آنها و جدید بودن مقوله آینده نگاری فناوری را شامل می شود.
در این تحقیق سعی شده است با توجه به دستاوردهای حاصل از پروژه آینده نگاری فناوری اطلاعات و ارتباطات در ایران فرآیند 5 مرحله ای جهت تسهیل در آغاز پروژه های آینده نگاری ارائه شود که 12 ماه به طول می انجامد و می تواند با رعایت ملاحظات بافتاری، راهنمای عمل شروع پروژه های آینده نگاری فناوری در سایر حوزهها باشد.
-1 مقدمه
آینده نگاری تکنولوژی به صورت فزاینده ای به عنوان یک ابزار مفید و منبعی برای هوشمندی استراتژیک در نظر گرفته می شود. آینده نگاری تکنولوژی به صورت " تلاش سیستماتیک برای نگاه آینده نگر بلند مدت به علم ، تکنولوژی ، اقتصاد و اجتماع با هدف شناسایی حوزه های تحقیقات استراتژیک و تکنولوژی های نوظهوری که احتمالا به منافع بزرگ اقتصادی و اجتماعی منجر می گردند" تعریف می شود.
بسیاری از کشورها برای پیشبرد صنعتی سازی خود، از آینده نگاری تکنولوژی به عنوان وسیله ای برای ارزیابی پیشرفتهای علمی و تکنولوژیک استفاده می کنند. این پیشرفت ها آنهایی هستند که می توانند اثر پرقدرتی بر قابلیت رقابت صنعتی ، خلق ثروت و کیفیت زندگی داشته باشند
به کارگیری آینده نگاری بنیاد اطلاعاتی مهمی را برای کمک به دولتها در فرآیند سیاستگذاری فراهم می سازد. همچنین به پیشبرد یک افق بلند مدت به منظور توسعه کسب وکار و سیاسی و نیز به شناسایی تهدید ها و فرصت ها کمک می نماید.[4] استراتژی های دولتی برای هدایت شرکتها درزمینه تکنولوژی های انتخابی ، مدیریت فعالیت های تکنولوژیک و اشاعه نوآوری ها مرتبط با فرآیند آینده نگاری هستندهمچنین اظهار شده است که آینده نگاری عامل مهمی در به حداقل رساندن ریسک و کنترل عدم اطمینان در مورد آینده است.
از اواخر دهه 1990 میلادی و اوائل دهه 2000 میلادی مشاهده می شود که فعالیتهای آینده نگاری تلاش برای یکپارچه سازی تکنولوژی ، بازار . ابعاد اجتماعی برای جستجوی ایده های جدید به منظور ایجاد توسعه پایدار دارند. همچنین در این دوره مشاهده می شود که متخصصین دانشگاهی ، صنعتی و دولتی به ذینفعان اجتماعی از جمله سازمانهای داوطلبانه می پیوندند. در فعالیتهای این دوره نیز مانند دهه 80 و 90 میلادی ، از ترکیبی از روشهای خلاقانه و مشاوره ای استفاده شد. فعالیتهای اخیر انگلستان[10]، آلمان[ 11] و فرانسه [12] نمونه هایی از این دوران هستند. بر این اساس برخی از روندهایی که در خصوص آینده نگاری تکنولوژی در سالیان اخیر مشاهده شده است را می توان به ترتیب زیر بر شمرد
▪ بر خلاف دوران اولیه ، فعالیت های آینده نگاری فقط به چند کشور رهبرصنعتی جهان محدود نمی شود ،بلکه در کلیه اقسام اقتصادهای دنیا قابل مشاهده است. فعالیت های آینده نگاری در در کشورهای کوچک ،کشورهای در حال توسعه و اقتصاد های در حال گذر نیز مشاهده می شود.
▪ آینده نگاری فقط برای پیش بینی یا پیشگویی وضعیت های مشخصی در آینده به کار برده نمی شود، بلکه برای شناسایی امکان وقوع گزینه هایی مختلف از آینده نیز به کار گرفته می شود و همچنین تلاش برای شکل دهی یا خلق مسیرهای مشخصی از توسعه دارد.
▪ برای خود فرآیند آینده نگاری ، که باعث برانگیختن ارتباطات و گرایش به آینده بازیگران سیستم نوآوری ملی می
شود، اهمیتی حداقل برابر با نتایج آن درنظر گرفته می شود . این نتایج شامل بر حوزه های استراتژیک تحقیقات و تکنولوژی های نوظهور می گردد.
▪ توجه فزاینده ای به جنبه های اجتماعی اقتصادی تکنولوژی های نوظهور می شود به طور کلی در برنامه های مختلف آینده نگاری اهداف گوناگونی برای آینده نگاری در نظر گرفته شده است که می توان آنها را در قالب سه موضوع اصلی تقسیم بندی کرد:
· ساختن اطلاعاتی که به روند تصمیم گیری کمک کند.
· زمینه سازی و ایجاد مدلهای ذهنی مبتنی برآینده نگاری
· تشکیل یک چشم انداز گروهی برای آینده و دستیابی به وفاق عمومی
اما یکی از چالش های اصلی در اجرای این پروژه به نحوه آغاز و ایجاد یک وفاق عمومی مرتبط می شود. در کشورهای در حال توسعه به علت عدم توسعه یافتگی نهادها و ارتباطات آنها و همچنین جدید بودن فرآیند آینده نگاری چالش های متفاوتی در اجرای آن وجود دارد. به طور مثال نمی توان متصور بود که فرآیند درگیرانه متخصصان در آینده نگاری فناوری ژاپن را در یک کشور در حال توسعه پیاده سازی نمود.
تعدد نهادهای مشابه با وظایف متداخل و عدم ارتباط نظام مند و بعضا فرهنگ غیر مشارکتی در بسیاری از موارد پروژه های آینده نگاری فناوری را در ابتدای مسیر دچار مشکل می کند. بدین جهت در این تحقیق سعی شده است بر اساس بررسی نمونه موردی آینده نگاری فناوری اطلاعات و ارتباطات در ایران به این سوال پاسخ داده شود که چه فرآیندی می تواند موجب آغاز موفقیت آمیز پروژه های آینده نگاری فناوری شود. در بخش دوم مقاله به ادبیات تعیین محدوده و ویژگی های آغاز یک پروژه آینده نگاری فناوری پرداخته می شود. بخش سوم به بررسی فرآیند بکارگرفته شده در آغاز پروژه آینده نگاری فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران می پردازد و در نهایت بر این اساس نتیجه گیری ارائه می شود.
-2 مروری بر ادبیات تحقیق
در کشورهای صنعتی سیستم ملی نوآوری تمرکز ویژه ای بر تحقیق و توسعه و نوآوری های پیشرو دارد[15]به علت تکامل روتین های معمول در تلاش ها و توانمندی های فناورانه تمرکز کمتری بر انواع متداول تلاش فناورانه دارد. این کشورها دارای ساختارهایی هستند که نوآوری های فناورانه بیشتر در قالب شرکت ها و بخش خصوصی صورت میگیرد و خلق نوآوری های فناورانه از طریق بخش خصوصی مهمترین بعد نوآوری در کشورهای صنعتی شده است.
اما در اکثر کشورهای در حال توسعه تلاش فناورانه از جنس متفاوتی است. نیازهای فناورانه و شکست های بازار در بخشهای مرتبط با تلاش های فناورانه در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه متفاوت است. کشورهای در حال توسعه نیازمند تقویت پایه های اساسی و ابتدایی توانمندی ها خود هستند و همچنین باید از فرآیند یادگیری صنایع نوپا حمایت کنند.
بازارها و نهادها در کشورهای در حال توسعه کمتر شکل گرفته اند و کمتر پاسخگوی نیاز های شرکت ها هستند. شبکهها و خوشه های اطلاعاتی در این کشورها ضعیف هستند. عموما چارچوب اقتصاد کلان برای این کشورها برای فعالیت های صنعتی و فناورانه کمتر سودمند است.
ظرفیت کارآفرینی برای تحمل ریسک های تلاش های فناورانه در این کشورها کمتر مشاهده می شود و سیستم مالی کمتر از این تلاش ها حمایت می کند.
در تائید موارد گفته شده می توان به کارایی چارچوب های قانونی و شفافیت خط مشی گذاری دولتی اشاره نمود. پر واضح است که کشورهای توسعه یافته دارای شرایط بهتری هستند و کشورهای در حال توسعه از شرایط مناسبی در این زمینه برخوردار نیستند و از لحاظ ساختارهای نهادی و قانونی ضعیف تری برخوردارند. در شکل شماره 1 کارایی چارچوب های قانونی و شفافیت خط مشی گذاری دولتی میان کشورهای توسعه یافته و در حالت توسعه مورد مقایسه قرار گرفته است.
* کشورها توسعه یافته
شکل شماره :1 کارایی چارچوب های قانونی و شفافیت خط مشی گذاری
این ها تنها برخی از دلایلی است که می توان بیان نمود که چرا پروژه های آینده نگاری فناوری در کشورهای در حال توسعه از جذابیت کمتری برخوردار و چرا در آغاز این پروژه ها چالش های بیشتری به ویژه در ایجاد اجماع میان ذینفعان وجود دارد
