بخشی از مقاله
چکیده
مفهوم »سبک زندگی« از جمله مفاهیم مهم علوم اجتماعی بویژه حوزه فرهنگ شناسی است که توجه بسیاری از محققان این رشته را به خود معطوف کرده است. در مباحث سبک زندگی، متغیرهای گوناگونی به عنوان عوامل اثرگذار بر سبک زندگی ذکر شده است،سبک زندگی دانشجویان با فرهنگ و عناصر خرد و کلان فرهنگی در جامعه و نهادهای اصلی ان نظیر خانه و مدرسه و دانشگاه و دین و مذهب و هنر پیوندی تنگاتنگ و گسترده دارد.
سبک زندگی با علم و دانش ، نوع مصرف و تولید، ازدواج و رسانه و تفریح و فراغت پیوند داشته و همه انواع باورها و ارزشها و هنجارها و نمادهای متنوع و گوناگون و رفتارهای مبتنی بر ان را در کلیه اقشار و گروههای اجتماعی پیر و جوان و زن و مرد در بر می گیرد روش مورد نظر در این پژوهش فراتحلیل کیفی است که در آن نتایج کیفی تحقیقات از نظر میزان همگرایی و واگرایی با یکدیگر تلفیق میشوند.جامعه آماری مقالات و پایاننامههای سبک زندگی و شیوه نمونهگیری، اعتبار سنجی مقالات و پژوهشهای انتخاب شده در فاصله زمانی سالهای 1382 تا 1391 و تعداد این مدارک 14 عدد است.
در اجرای فراتحلیل ابتدا اطلاعات توصیفی این مطالعات استخراج و سپس به تحلیل همگراییها و واگرایی های نتایج انها پرداخته شده است. نتایج نشان میدهد که عوامل گوناگونی بر سبک زندگی دانشجویان و چگونگی نگرشها و رفتارهای انان موثر است که از ان جمله می توان پایگاه اقتصادی اجتماعی، میزان دینداری و سرمایه فرهنگی را برشمرد یافتههای سه متغیر ذکر شده دارای رابطه معناداری در همه موارد با سبک زندگی دانشجویان هستند. پس از آن سرمایه اجتماعی و رسانه و به طور خاص، اینترنت بیشتر از سایر متغیرها مورد تاکید قرار گرفتهاند. پیشنهاد راهبردی این مطالعه فراتحلیلی توجه کمی و کیفی بیشتر همه نهادهای فرهنگی در دانشگاهها و مراکز ستادی انها اعم مدیریتی، دینی و دانشجویی به سبک زندگی دانشجویان و علل و عوامل انها در طول دوران دانشجویی میباشد.
مقدمه
واژگان »فرهنگ1«، »خردهفرهنگ2« و »سبک زندگی3« از مفاهیم مهم در حوزه مطالعات اجتماعی و فرهنگی به شمار میآیند. اهمیت این مفاهیم در ارائه ابزار و چارچوبی مفهومی است که محققان علوم اجتماعی و به ویژه جامعهشناسان، به کمک آن تجلیات عینی و بیرونی فرهنگ را در گرایشها و به خصوص رفتارهای افراد به صورت انفرادی و گروهی مورد مطالعه تجربی قرار میدهند و فارغ از پیچیدگیهای مفهومی واژه »فرهنگ«، آنها را به عنوان ابزار مورد استفاده قرار میدهند. به عبارت دیگر، محققان، مفهوم سبک زندگی و مؤلفههای آن را به عنوان شاخص و ابزاری در بررسی فرهنگها و خرده فرهنگ-های مردمان مورد مطالعه خود به کار می برند.
مفهوم »سبک زندگی« از جمله مفاهیم علوم اجتماعی است که توجه بسیاری از محققان این رشته را به خود معطوف کرده است. گستردگی این مفهوم را میتوان از تعاریف متعددی که از آن صورت گرفته است، دریافت. در بعضی تعاریف، فعالیت و رفتار به عنوان مشخصه اصلی سبک زندگی در نظر گرفته شده است و در برخی دیگر، ارزشها و نگرشها، و البته »مطالعات اجتماعی نشان دادهاند که فاصله زیادی میان ارزشها و نگرشهای مردم و رفتار و فعالیت واقعی آنان وجود دارد ... سبک زندگی همان بخش از زندگی است که عملا تحقق مییابد.
« - فاضلی، محمد، 1382، - 79 در تعاریف مختلف سبک زندگی، متغیرهای گوناگونی به عنوان عوامل اثرگذار بر سبک زندگی ذکر شده است، اما در تحقیقات انجام شده در این زمینه، بر روی برخی عوامل مانند پایگاه اجتماعی - اقتصادی، دینداری، سرمایه اجتماعی، ساختار دانشگاه تأکید بیشتری صورت گرفته و به برخی عوامل دیگر تنها اشاراتی شده است.
سبک زندگی انسانها ارتباط مستقیم و وثیقی با سایر مفاهیم حوزههای علوم اجتماعی دارد؛ مفاهیمی مانند سرمایه فرهنگی، خردهفرهنگ، پایگاه اقتصادی - اجتماعی، هویت، نگرش، ارزش و هنجار. به دیگر بیان، انسانها با سبکهای زندگیشان معرفی میشوند و هویت مییابند. در این میان، سبک زندگی دانشجویان که در حقیقت متخصصان، مدیران، کارشناسان و تصمیمگیران فردای جامعهاند، می تواند بر ارتباطشان با جامعه و تأثیرشان بر محیطهای اجتماعی کوچک مانند خانواده و نیز محیطهای اجتماعی بزرگتر مؤثر باشد. دانشجویان با جمعیت قابل توجهشان در مراکز حیات علمی و عقلانی رشد ذهنی مییابند و به دلیل حضور در کانون مباحث فکری و فرهنگی می توانند در تغییرات گسترده اجتماعی نقش پیشرو داشته باشند
و بر مناسبات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی اثرگذار باشند. به عنوان مثال، گاه دیده میشود که با تأسیس دانشگاه در یک شهر و ورود جمعیتی از دانشجویان به آن شهر، به تدریج فرهنگ و سبک زندگی مردمان آنجا رنگ دیگری میگیرد.
چنانکه ذکر شد، گستردگی و عمومیت مفهوم سبک زندگی، سبب کاربردهای متفاوت و در بعضی موارد، متعارض این مفهوم شده است که این کاربردهای متفاوت به نوبه خود، آن را به مفهومی مبهم با مضمونی غیرشفاف و به عقیده برخی محققان، غیر قابل استفاده تبدیل کرده است. این یافتههای متفاوت و گاه متناقض از یک سو پژوهشگر را برمیانگیزد تا با نگاهی کلان و جامع به تحقیقات انجام شده در این زمینه، نقاط قوت و ضعف هر یک از آنها و همچنین مشترکات و تناقضات آنها را به وسیله روش فراتحلیل1 به دست آورد و از دیگر سو، چون امکان تحقیقات علمی وسیع در یک موضوع خاص مانند موضوع سبک زندگی با لحاظ کردن زمان، انرژی، هزینه و شرایط جامعه میسر نیست، کاربرد روش فراتحلیل به عنوان »مجموعه فنون نظامداری که به حل تناقضها و تضادهای آشکارِ یافتههای پژوهشی میپردازد و علاوه بر تبدیل یافتههای مطالعات مختلف به یک مقیاس مشترک، روابط بین ویژگیها و یافتههای پژوهشی را از لحاظ آماری نیز کشف میکند« - هومن، 1387، - 13 میتواند سطح وسیعتری از جامعه آماری را پوشش دهد و برآیندی از نتایج تحقیقات گذشته به دست دهد. از این رو مطالعه فراتحلیلی عوامل مؤثر بر سبک زندگی دانشجویان میتواند یافتههای صحیحتر و منطقیتری در جهت شناخت عوامل اثرگذار بر سبک زندگی جامعه دانشجویی در بر داشته باشد.
با توجه به نکاتی که ذکر شد، اهمیت مداقه در سبک زندگی دانشجویان و عوامل مؤثر بر آن و نیز انتخاب روش فراتحلیلی برای بررسی این موضوع بیش از پیش عیان میشود. ما در این پژوهش در پی آن هستیم تا با فراتحلیل تحقیقات انجام شده بر روی عوامل مؤثر بر سبک زندگی دانشجویان، زمینه برای شناسایی نقاط قوت و ضعف این تحقیقات فراهم شود و از تکرار مکررات جلوگیری گردد. همچنین با بررسی فراتحلیلی عوامل مؤثر بر سبک زندگی دانشجویان، نمایی کلی و جامع از اشتراکات و اختلافات نتایج تحقیقات انجامشده در این زمینه به دست آید و با مشخص شدن همگراییها و واگراییهای این نتایج، عوامل مؤثرتر شناسایی شود. ذکر این نکته نیز ضروری است که نتایج این تحقیق میتواند جهت تصمیمگیری و برنامهریزی یا تجدید نظر در برنامههای وزارت علوم و دیگر نهادهای مربوطه مؤثر واقع شود.
مبانی نظری
سخنرانی رهبری انقلاب در جمع جوانان، دانشجویان و دانش آموزان استان خراسان شمالی 23 - مهرماه - 1391 تاثیر زیادی بر توجه مردم و مسئولان به حوزه سبک زندگی داشت. ایشان در سخنان مذکور تمدن نوین اسلامی را دارای دو بخش ابزاری و حقیقی دانستند و توضیح دادند که در بخش ابزاری که شامل پیشرفت های تکنولوژیک، صنعتی، نظامی، علمی و... است "پیشرفت خوبی داشته ایم" اما بخش حقیقی را شامل » سبک زندگی« دانستند که "متن زندگی مردم را تشکیل می دهد" و مردم هشدار دادند"اگر ما در این بخشی که متن زندگی است پیشرفت نکنیم، همه پیشرفت هایی که در بخش اول کردیم نمی تواند ما را رستگار کند، نمی تواند به ما امنیت و آرامش روانی بخشد. در جای دیگری هم دانشجویان را به سه امر مهم تحصیل و تهذیب و ورزش توصیه نموده اند.
