بخشی از مقاله
چکیده
الگوهای مختلفی از گردشگری در نواحی روستایی کشور شکل گرفته است که یکی از مهمترین آنها، گردشگری خانه-های دوم میباشد. به موضوع خانههای دوم با دیدگاههای متفاوتی نگریسته شده است، که معمولا با نوع رشتهی علمی محقق مرتبط است. در تحقیق حاضر نگارنده سعی نموده با جمع آوری اسناد و مدارک علمی مربوطه و با استفاده از دیدگاه سیستمی، پدیدهی گردشگری خانههای دوم را مورد مطالعه قرار دهد و آن را به صورت یک مدل مفهومی ارائه نماید.
در رویکرد سیستمی، عوامل تمایل - انگیزشی و کششی - به ایجاد و گسترش خانههای دوم، بعنوان دروندادها، برنامهریزی، توسعه، تمهید و تدوین قوانین، آموزش، و ارزشیابی و کنترل، بعنوان فرآیندها و پراکندگی مکانی زمانی احداث گسترش و ایجاد خانههای دوم، شکلگیری گونههای مالکیت و مالکین این خانهها، و پیامدهای مثبت و منفی، بعنوان بروندادهای ایجاد و گسترش خانههای دوم، در نظر گرفته خواهد شد.
-1 مقدمه
در عصر حاضر، گردشگری و فعالیتهای مرتبط با آن، یکی از اصلیترین و مهمترین ارکان اقتصادی-تجاری جهان به شمار میآید و نیز یکی از پر درآمدترین بخشهای اقتصادی است. گردشگری در چارچوب الگوهای فضایی خاصی عمل میکند؛ یکی از این الگوها، گردشگری روستاییٌ است که امروزه یکی از مردمیترین اشکال گردشگری محسوب میشود
تحولات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جهان طی سدههای اخیر منجر به توسعهی گردشگری در نواحی روستایی یا گردشگری روستایی شده است. البته گردشگری روستایی به عنوان یک فعالیت اجتماعی در نیمهی دوم قرن 18 در انگلستان و اروپا ظاهر گردید
قبل از آن نیز نواحی روستایی مورد استفاده فعالیتهای تفریحی قرار میگرفت، اما محدود به اشراف، درباریان و اقشار خاص بود
با توجه به کاهش نقش کشاورزی و افزایش انزوای بسیاری از نواحی روستایی، گردشگری یک محصول نقدی نوَ در نواحی روستایی محسوب میشود - رضوانی، 1390، - 47، و ابزار مهم و معتبری برای پایداری و متنوع سازی اقتصاد روستایی است. بررسیهای روبرت و هالُ در زمینهی گردشگری روستایی نشان میدهد که گردشگری در مناطق روستایی، شامل 10 تا 20 درصد از همهی فعالیتهای جهانگردی میشود
در حال حاضر، با توجه به جاذبهها و زمینههای گردشگری در نواحی روستایی، امکانات و خدمات موجود در این نواحی و جایگاه گردشگری و فعالیتهای فراغتی در زندگی مردم، الگوهای مختلفی از گردشگری در نواحی روستایی کشور وجود دارد که یکی از مهمترین آنها، گردشگری خانههای دوم ِ میباشد. این نوع گردشگری، شاید مهمترین شکل توسعهی گردشگری در نواحی روستایی کشور باشد که بطور سریع، در بسیاری از مناطق بویژه در مناطق روستایی اطراف کلانشهرها در حال رشد است
شکلگیری خانههای دوم که از دههی 1940 در اروپا آغاز شده - فیروز نیا و دیگران، 1390، - 150، در طی چند دههی اخیر در اغلب نقاط جهان در حال گسترش میباشد، اما در کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی و جنوبی که به عنوان مرکز اصلی ساخت و گسترش این نوع خانهها شناخته میشوند، عمومیت یافته است
با وجود اینکه آمار دقیقی از تعداد خانه های دوم در سطح جهان وجود ندارد، ولی برآوردهایی از تعداد آنها در کشورهای مختلف انجام گرفته است؛ بعنوان نمونه، ونگ نیز تعداد خانه های دوم جهان را 10 میلیون برآورد نموده است
در ایران نیز با رونق شهرنشینی، سکنهی شهرها برای گذران اوقات فراغت و کسب آرامش از نواحی روستایی به ساخت ویلا - خانههای دوم - در این مناطق پرداختهاند - فیروز نیا و دیگران، 1390، . - 150 البته سابقهی شکل-گیری این پدیده در ایران از مشخصا به دوران قاجاریه باز میگردد و حتی برخی از روستاهای شمال کشور از گذشتههای بسیار دور با این پدیده مانوس بودهاند
بر اساس شواهد موجود میتوان استنباط نمود که پراکندگی خانههای دوم در نیمهی شمالی ایران نسبت به سایر مناطق بسیار بیشتر است - فیروز نیا و دیگران، 1390، 150؛ گلین مقدم، 1388، - 192، و نواحی خوش آب و هوای شمالغرب و غرب کشور هم در درجهی دوم قرار دارند
به موضوع خانههای دوم با دیدگاههای متفاوتی نگریسته شده است، که معمولا با نوع رشتهی علمی محقق مرتبط است. در این زمینه، دیدگاه جغرافیایی شامل توزیع جغرافیایی آیندهی خانههای دوم، بررسی اشکال خاص رشد و ارائهی مدلهای رشد خانههای دوم میباشد؛
دیدگاه گردشگری مشتمل بر بررسی تحریکات خانههای دوم، انواع فعالیتهای مردم روستا و بررسی خدماتی که صاحبان ویلاها در زمان اقامت نیاز دارند است؛ دیدگاه محیطی - اکولوژیکی - بر بررسی تاثیرات خانههای دوم بر روی محیط طبیعی تمرکز داشته؛ دیدگاه روانشناختی-اجتماعی شامل بررسی تاثیرات خانههای دوم بر روی جامعهی میزبان، رفتار مردم محلی و بررسی خصوصیات خانههای دوم و مالکین آنها میباشد؛ و دیدگاه توسعهای در بر گیرندهی بررسی استفاده مالکین خانههای دوم از این خانهها، بررسی عوامل موثر در مورد تصمیم مالکین برای خرید یا اجاره خانههای دوم، بررسی آثار توسعهای و مانند آن است
در تحقیق حاضر نگارنده سعی نموده است با استفاده از دیدگاه و رویکرد سیستمی، پدیدهی خانههای دوم را مورد مطالعه قرار دهد. در رویکرد سیستمی، عوامل تمایل - انگیزشی و کششی - به ایجاد و گسترش خانههای دوم، بعنوان دروندادها، برنامهریزی، توسعه، تمهید و تدوین قوانین، آموزش، و ارزشیابی و کنترل، بعنوان فرآیندها و پراکندگی مکانی زمانی احداث گسترش و ایجاد خانههای دوم، شکل-گیری گونههای مالکیت و مالکین این خانهها، و پیامدهای مثبت و منفی، بعنوان بروندادهای ایجاد و گسترش خانههای دوم، در نظر گرفته خواهد شد. در شکل - 1 - این رویکرد نشان داده شده است.
