بخشی از مقاله
چکیده
جریان پسامدرنیسم در دهه ی 1960 میلادی، بسیاری از رشته های هنر و علوم انسانی، از جمله ادبیات را تحت تأثیر قرار میدهدو ادبیاتی که بر اساس شالوده شکنی و تفاوت زیباییشناختی، ساختارهای تکهتکه، نسبیت گرایی، عدم قطعیت و مرکزیت زدایی استوار است، به گرایش اصلی نویسندگان و شاعران جهان تبدیل میشود. ایهاب حسن عدم قطعیت را به عنوان یکی از ویژگی های مهم پسامدرنیسم در مقابل قطعیت مدرنیسم قرار میدهد. از نظر وی عدم قطعیت مفهوم پیچیده ایست که مفاهیم گوناگونی همچون ابهام، ناپیوستگی، تکثرگرایی، تصادف، تحریف و... به ترسیم و طرح ریزی آن کمک میکنند.
عدم قطعیت را می توان در اکثر عناصر رمان پسامدرن مشاهده کرد. از این رو، در این مقالهشگردهایی که نویسنده ی پسامدرن با استفاده از آن مفهوم قطعیت را در داستان به چالش میکشد، مورد بررسی قرار میگیرد تا به این پرسش پاسخ داده شود که این شگردها چگونه در رمان کتاب اعتیاد اثر شهریار وقفیپور عدم قطعیت را به کل داستان تسری می دهند؟
بررسی ها نشان میدهد در پنج عنصر اساسی این داستان؛ یعنی روایت، شخصیت، زبان، زمان و مکان و شکل به گونهای آشکار عدم قطعیت وجود دارد و نویسنده با استفاده از شگردهایی همچون روایت های متعدد و متناقض، تغییر راوی و زاویه ی دید، راویان غیر قابل اعتماد، شخصیتهای خنثی، استحالهی شخصیت، زبانپریشی، زمان و مکان نامشخص و آمیختن ژانرها و سبک های ادبی خواننده را در موقعیتی تردیدآمیز قرار میدهد.از این رو، پراکندگی، چندگانگی، ناپایداری و عدم وحدت، به منظور مخالفتبا تمامیتخواهی و قطعیت،بر کل داستان حاکم میشودوخوانندهرا از دریافت معناییواحد باز میدارد.
.1 مقدمه
همراه با جهانی شدن جریان پسامدرنیسم، این جریان به تدریج وارد عرصهی ادبیات ایران شد. در مورد این که آیا پسا مدرنیسم جریانی برآمده از تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعهی ایران است یصرفاً تحت تأثیر ترجمه های آثار نویسندگان غربی به ادبیات فارسی راه یافته است، اختلاف نظر وجود دارد. گروهی معتقدند که ما در ایراناساساً وضعیت پسا مدرن را تجربه نکرده ایم، و آثار پسامدرن ایرانیصرفاً تقلیدی، کلیشهای و فاقد عمق اند
برخی با این گروه مخالفت میورزند و اصرار دارند که پسامدرنیسم یک جریان جهانی است و خواه ناخواه هر جامعه ای تحت تأثیر آن در وضعیت پسا مدرن به سرمیبرد و آثار و نشانه های آن در همهجا دیده میشود. تحولات فکری، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی ایران در دهه های اخیر نشانه هایی از وضعیت پسا مدرن را در ایران به ما نشان میدهد
صرف نظر از طبیعی یا تصنعی بودن این جریان در ایران، نویسندگان بسیاری به این سبک و سیاق داستان می نویسند؛ یکی از این نویسندگان شهریار وقفی پور است.وقفی پور سال 1356 در زاهدان متولد شد. وی مهندس مکانیک از دانشگاه صنعتی شریف وکارشناس ارشد رشته ی فلسفه ی هنر از دانشگاه علامه طباطبایی، نویسنده، مترجم، منتقد و پژوهشگر ادبی است. از وی تا کنون رمانهای دَهِ مُرده - 1381 - ، کودتا در سه ضربه - 1383 - ، کتاب اعتیاد - 1384 - ، یک دیو، دو بطری، سه پیغام - 1386 - و مجموعه داستان ناهاردر رستوران ابسورد - 1388 - منتشر شده است.
از آنجایی که مفهوم عدم قطعیت در بسیاری از عناصر کتاب اعتیاد از جمله روایت، شخصیت، زمان و مکان، زبان و شکلقابل مشاهده است،در این پژوهش با رویکرد توصیفی- تحلیلی شگردها و مؤلفه هایی که نویسنده ی پسامدرن با استفاده از آن مفهوم قطعیت را در متن به چالش میکشد، تببین میشود، تا به این پرسش پاسخ داده شود که این شگردها چگونه در رمان کتاب اعتیاد اثر وقفیپور عدم قطعیت و شک و تردید را به کل داستان تسری میدهند؟
.2پیشینهی پژوهش
- منصوره تدینی در کتاب پسامدرنیسم در ادبیات داستانی ایران، مؤلفه ی عدم قطعیت را در چند رمان و داستان کوتاه در کنار دیگر مؤلفهها بررسی کرده است.
- حسین پاینده در کتاب داستان های کوتاه در ایران - جلد سوم، داستان های پسامدرن - ، در خلال بررسی ویژگیهای پسامدرنیستی داستانهای کوتاه ایران، به عدم قطعیت نیز توجه داشته است. اگرچه در برخی پژوهش ها، مؤلفه ی عدم قطعیت در خلال دیگر ویژگیهای داستانهای پسامدرن تحلیل شده است، اما تا کنون این مفهوم به صورت مستقل و مبسوط در مقالهای علمی- پژوهشی مورد بررسی قرار نگرفته است.
از آنجایی که عدم قطعیت به شکلی برجسته در اکثر عناصر رمان کتاب اعتیاد قابل مشاهده و ارزیابی است و این رمان تاکنون مورد بررسی قرار نگرفته است، این پژوهشمی کوشد با تفکیک عناصر اساسی رمان پسامدرن، مفهوم عدم قطعیت را به طور جداگانه در هر عنصر این رمان تبیینکند و با تمرکز بر این مفهوم،تأثیر آن را بر پراکندگی، چندگانگی، ناپایداری و عدم وحدتمعنایی مورد ارزیابی قرار دهد.
.3چارچوب نظری پژوهش
جریان پسامدرنیسم در دهه ی 1960 میلادی، بسیاری از رشته های هنر و علوم انسانی، از جمله ادبیات، به خصوص ادبیات داستانی آمریکا را درگیر خود کرد؛ سپس به دیگر کشورها راه یافت. واژه ی پسامدرن، واژه ای مناقشه پذیر و بحث انگیز است و تعریف قطعی و تعیین حدود برای اصطلاحی که خود عدم قطعیت و نسبی گرایی را اساس کار خود قرار می دهد، و حد و مرز مشخصی ندارد، آسان به نظر نمیرسد. از نظر ایهابحسنٌ، اصطلاح پسامدرنیسم دچار نوعی بی ثباتی معنایی است که این بی ثباتی به واسطه ی دو عامل تشدید می شود: یکی نوپایی نسبی اصطلاح پسا مدرنیسم و دیگری خویشاوندی آن با اصطلاحات متداولتری که خود بههمان اندازه بیثباتند
برایان مک هیلٍ، خاطرنشان میکند که هر تفسیری از پسا مدرنیسم، دیدگاه های متفاوتی را در خودش منعکس میکند که هرکدام از این دیدگاه ها درست تر یا غلط تر از دیگری نیستند.مثلاً پسا مدرنیسمجان بارتَادبیّات غنیسازی است، و یالیوتارُدر دیدگاهش از پسا مدرنیسم، شرایط کلّی دانش در جامعهی معاصر و ازدست رفتن کارکرد فراروایت ها را بیان میکند
