بخشی از مقاله
چکیده
فرسودگی تحصیلی احساس بی کفایتی وخستگی ذهنی است که، دانشجویان در مقابل استرس مزمن ناشی از فشار بی-اندازه و فقدان منابع لازم برای انجام دادن وظایف و تکالیف محوله از خود نشان می دهند. بر اساس شواهد، درصد قابل ملاحظه ای از دانشجویان دچار فرسودگی تحصیلی می شوند و از آنجایی که دانشجویان به عنوان رکن اساسی نظام آموزشی کشور، در دستیابی به اهداف نظام آموزشی نقش و جایگاه ویژهای دارند، آسیب بزرگی به نظام آموزش عالی وارد می شود.
مطالعه مروری- تحلیلی حاضر با هدف بررسی فرسودگی تحصیلی و آسیبهای آن به نظام آموزش عالی به روش کتابخانه ای انجام شده است. در این پژوهش، سعی شده است که فرسودگی تحصیلی، تاریخچه فرسودگی تحصیلی، و آسیبهای فرسودگی تحصیلی مورد بررسی قرار گیرد. با توجه به نتایج، فرسودگی تحصیلی باعث ایجاد مشکلات جسمانی، رفتاری و روانی برای دانشجویان شده و صدمات فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی را به همراه دارد. آشنایی با این مطالب مورد بحث، برنامه ریزان و دست اندرکاران نظام آموزش عالی را قادر می سازد که فراگیران را در جهت موفقیت و پیشرفت تحصیلی یاری دهند.
.1 مقدمه
نظام آموزشی یک مجموعه پیچیده، پویا و پیوسته در حال تحول است که وظیفه آن تربیت نیروی انسانی ماهر و متخصص است. این نظام به عنوان یک سیستم از اجزایی تشکیل شده است که فراگیران به عنوان درونداد، اصلیترین عنصر آن به شمار میروند؛ لذا توجه به موفقیت تحصیلی آنان امری ضروری برای توسعه آموزش وپرورش و پیشرفت هر کشوری محسوب میشود
یکی از اهداف و وظایف مهم نظام آموزش عالی ایجاد زمینه برای رشد همهجانبه و تربیت انسانهای سالم، کارآمد و مسئول برای ایفای نقش در زندگی فردی و اجتماعی است. از آنجایی که دانشجویان به عنوان رکن اساسی نظام آموزشی کشور، در دستیابی به اهداف نظام آموزشی نقش و جایگاه ویژهای دارند، توجه به این قشر از لحاظ آموزشی و تربیتی، باروری و شکوفایی هر چه بیشتر نظام آموزشی و تربیتی جامعه را موجب میگردد.
با این وجود از کل دانشجویانی که وارد سیستم آموزشی می شوند، تعداد کمی از آنها میتوانند استعداد خود را شکوفا کنند و در این عرصه موفق گردند و به اصطلاح پیشرفت خوبی از خود نشان دهند، اما تعداد زیادی نیز با وجود داشتن تواناییهای لازم دچار خستگی، سرخوردگی، بدبینی به مطالب درسی و احساس ناتوانی در یادگیری مطالب جدید میگردند و به عبارت دیگر دچار فرسودگی تحصیلی میشوند
فرسودگی تحصیلی، حالتی از خستگی ذهنی و هیجانی است که حالت سندرم استرس مزمن مانند گرانباری نقش، فشار و محدودیت زمانی و فقدان منابع لازم برای انجام دادن وظایف و تکالیف محوله است
در سالهای اخیر فرسودگی تحصیلی در دانشجویان بنا به دلایل مختلف، یکی از زمینههای مهم تحقیقاتی دانشگاه شده است که برخی از آن ها عبارتند از: .1 فرسودگی تحصیلی میتواند کلید مهم درک رفتارهای مختلف دانشجویان مانند عملکرد تحصیلی در دوران تحصیل باشد؛ .2 فرسودگی تحصیلی رابطه دانشجویان را با دانشکده و دانشگاه خود تحت تاثیر قرار می دهد مثلا فرسودگی تحصیلی تعهد دانشجویان را به دانشکده و میزان مشارکت آنها را در امور عملی بعد از فراغت از تحصیل تحت تاًثیر قرار میدهد؛ .3 فرسودگی تحصیلی میتواند شوق و اشتیاق دانشجویان را به ادامه تحصیل تحت تاثیر قرار دهد
همچنین فرسودگی تحصیلی نه تنها میتواند در سرنوشت علمی دانشجویان تاًثیر داشته باشد، بلکه افزایش آن میتواند به سلامت روحی دانشجویان آسیب رساند و آنان را با ناکامیهای مختلف در دوران تحصیل و یا پس از آن در زندگی شخصی و حرفهای مواجه کند
باتوجه به مطالب گفته شده، هدف از این تحقیق بررسی فرسودگی تحصیلی و آسیبهای آن به نظام آموزش عالی است.
.2 فرسودگی تحصیلی
فرسودگی حالتی از خستگی ذهنی و هیجانی است که حاصل سندرم استرس مزمن؛ مانند سنگینی تکالیف، فشار، محدودیت زمانی و فقدان منابع لازم برای انجام دادن وظایف محوله است
همچنین فرسودگی نمایانگر شاخص نابسامانی است بین آنچه افراد هستند و آنچه باید انجام بدهند؛ عارضهای که به تدریج و پیوسته در طی زمان رشد میکند و افراد را در مارپیچی نزولی قرار می دهد که بهبود آن دشوار است
فرسودگی تحصیلی در دانشجویان به معنی ایجاد احساس خستگی نسبت به انجام تکالیف درسی و مطالعه، داشتن نگرش بدبینانه نسبت به تحصیل و مطالب درسی و احساس بیکفایتی تحصیلی است . - David, 2010 - درواقع پاسخ و واکنش منفی نسبت به استرسهای حاد و شدیدی است که در آن اغلب به دلیل خواستههای زیاد و خارج از توانی که از افراد می شود، احساس خستگی هیجانی و جسمانی در آنها ایجاد میکند
فرسودگی تحصیلی شامل سه مؤلفه خستگی هیجانی، بدبینی و ناکارآمدی می شود. خستگی هیجانی اشاره به احساس خالیشدن و تهیشدن از منابع هیجانی دارد - Maslach and Qjakson,1984 - ، بدبینی که اشاره به پاسخهای منفی بدبینانه یا بیش از حد بیرغبت به دیگران دارد - Masalach et al, 2001 - و ناکارآمدی که اشاره به کاستی در صلاحیت و احساس کارآیی پایین دارد
افرادی. که فرسودگی تحصیلی دارند، معمولاً علائمی مانند بیاشتیاقی نسبت به مطالب درسی، ناتوانی در ادامه حضور مستمر در کلاسهای درس، مشارکت نکردن در فعالیتهای کلاسی، احساس بی معنایی در فعالیتهای درسی و احساس ناتوانی در فراگیری مطالب درسی را تجربه میکنند
.3 تاریخچه فرسودگی تحصیلی
اصطلاح فرسودگی نخست در یک نمایشنامهی آکادمیک توسط فرویدنبرگر اینگونه معرفی شد: "شکست خوردن، فرسوده شدن یا خسته شدن به وسیلهی صرف انرژی، قدرت یا منابع زیاد" . - Freudenberger, 1974 - در حقیقت، این واژه به معنای پیدایش نگرش، رفتار و احساس منفی در مقابل فشارهای شدید روانی مرتبط با کار است و این حالت بیشتر در افرادی پدید میآید که ساعات طولانی از روز را در ارتباط تنگاتنگ باسایر افراد به سر میبرند - رسولیان و همکاران، . - 1383 پژوهشگران فرسودگی را در گروههای متعددی چون پرستاران، مشاوران، کارکنان مراکز سلامت و غیره بررسی کردهاند
با وجود این متغیر فرسودگی به موقعیتها و بافتهای آموزشی به عنوان محل کار فراگیران، گسترش پیدا کرده است که از آن با عنوان فرسودگی تحصیلی نامبرده میشود. اگرچه فراگیران در موقعیتهای آموزشی به عنوان کارمند کار نمیکنند یا شغل خاصی در آنجا ندارند، اما از دیدگاه روانشناختی، فعالیتهای آموزشی و درسی آنها را میتوان به عنوان یک کار در نظر گرفت
.4 آسیبهای فرسودگی تحصیلی
فرسودگی تحصیلی میتواند با اثرات مخرب فراوان همراه باشد از جمله این اثرات مخرب میتوان به مشکلات روان-تنی مانند اختلالات قلبی- عروقی، خستگی مزمن، سردرد، اختلالات گوارشی، درد عضلانی و شکمی، اختلالات تنفسی و خواب و اختلالات پوستی و قاعدگی، مشکلات رفتاری مانند مصرف الکل و دارو، سوءمصرف دخانیات، غیبت کلاسی و عادات غذایی و مشکلات هیجانی مانند بیحوصلگی و بیتابی، تحریکپذیری، عدم تمرکز ناشی از اضطراب، افسردگی، عزتنفس پایین و فقدان انگیزه برای ادامه تحصیل اشاره نمود
برخی محققان ادعا میکنند که فرسودگی تحصیلی باعث استرسهای فراوان، ساعات طولانی کارکردن همراه با تحصیل، دغدغهمندی و نگرانی در مورد نمرههای درسی، شک و تردید نسبت به آینده، سطوح پایین کنترل، رضایت پایین از عدم تعادل بین زندگی شخصی و زندگی حرفهای و سطح پایین دریافت حمایت از همسالان و دوستان در رابطه است
فرسودگی تحصیلی بهویژه در بلندمدت سلامت جسمانی و روانی فرد را تهدید میکند و صدمات فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی را به همراه دارد.
