بخشی از مقاله
چکیده
تغییر در ماهیت کار منجر به تغییر در ماهیت سازمان ها شده است. سازمان ها به آرامی از محیط کوچک فعالیت اقتصادی و اجتماعی محض، به مکان هایی برای بالندگی معنوی تبدیل میشوند. سازمان هایی که برای کارکنان خود فرصتهایی برای پرورش معنوی فراهم میکنند، موفقتر از آنهایی هستند که چنین فرصتهایی را به وجود نمیآورند. معنویت در کار تجربه ای از ارتباط و اعتماد متقابل میان افرادی است که در یک فرآیند کاری باهم همکاری میکنند که منجر به خوش بینی و حسن نیت فردی، ایجاد فرهنگ انگیزشی و افزایش عملکرد می شود. تغییرات بنیادی در حال شکل گیری در محیط کار است و معنویت از موضوعات اساسی در این زمینه خواهد بود.
با شکل گیری معنویت در محیطهای کاری، کارکنان با تلاش و کوشش تمایل زیادی دارند و بیش تر با اهداف سازمان و مأموریت آن عجین میشوند. معنویت یک ایمان و اعتقاد واقعی است که عالی ترین قدرت، نیرویی است که انسان را فرامی خواند. ازاین رو در پژوهش حاضر به بررسی معنویت در بستر اسلامی در سازمانهای ایرانی و نقش مؤثرش بر دلبستگی بر کار میپردازیم . در سازمانهای داخلی کشور اصل و مبنای اصول و قواعد بر اساس اصول و قوانین دین مبین اسلام نهادینه گردیده است، بنابراین برای افزایش و بهبود رفتارهای سازمانی و افزایش دل بستگی کارکنان به کار لازم است که بحث معنویت سازمانی با رویکردی اسلامی ایرانی را در سازمانها پایهریزی کنیم.
واژگان کلیدی: معنویت سازمانی، دلبستگی به کار، معنویت در اسلام و در بستر ایران
.1 مقدمه
طی چهارصد سال گذشته، غرب بین دنیای بیرونی و دنیای درونی تفاوت قائل شده است و فعالیتهای دنیوی را از اموری مثل مذهب، معنویت و عرفان به کار جدا کرده است. این جدایی، بشر را از جهات بسیاری از والاترین جنبه های وجود انسانیاش جدا کرده است. در حقیقت به سهم روح و نیازهای درونی انسانها توجه نشده است. ازجمله پرسشهای مهمی که درزمینه معنویت در کار موردتوجه قرارگرفته، توجه به ارتباط میان این سازه با نگرش های کار کارکنان است.به این دلیل که امروزه یکی از دغدغههای بشر موضوع معنویت است، بنابراین به لحاظ ساختارگرایی و پدیدار شناختی، پرداختن به موضوع معنویت در مدل ها و ادبیات رفتار فردی و سازمانی دارای اهمیت بسزایی است.
به همین منظور پارادایم جدید پژوهش های سازمان و مدیریت به سمت سنجش و تبیین ابعاد و شاخص های معنویت سازمانی و پیشایندها و پیامدهای آن حرکت نموده است - کارکاس1،. - 2010 ورود مفاهیمی چون اخلاق، حقیقت، باور به خدا، درستکاری، وجدان، راد مردی، اعتماد، بخشش، مهربانی، ملاحظه، معنا جویی در کار، همبستگی باهم کاران، تشویق کارکنان، حس صلح و نوع دوستی و ... به پژوهش های جدید در حوزه مدیریت و سازمان، همه حکایت از ظهور پارادایم جدیدی به نام "معنویت در کار" دارند. بر اساس شواهد، قلمرو سازمان و مدیریت هم ازلحاظ نظری و هم ازلحاظ عملی، تحت تأثیر عوامل قدرتمند فراساختاری و فرا سازمانی قرار دارند - جیجسل و همکاران2، . - 2003
معنویت عبارت از جستجو برای فهم جوابهایی است که به بنیاد هستی وزندگی ارتباط پیدا میکند - کونیگ، مک کالاگ و لارسون3، . - 2007 مراویگلیا - 1999 - 4 معنویت را تجربهها یا اظهار و ابراز روح فردی در یک فرآیند پویا و واحد میداند که بازتابش ایمان به خدا یا موجودی متعالی است - لواسانی، . - 1387 اخیراً در قلمرو مدیریت و سازمان، چه به لحاظ تئوریکی و چه به لحاظ عملی، معنویت بسیار موردتوجه قرارگرفته است. چراکه معنویت تحت تأثیر نیرویی قوی است و درصورتی که به طور مناسب مدیریت، پشتیبانی و هدایت شود، این نیرو منجر به شکل گیری ظرفیت عمیقی برای همکاری، نه تنها برای انجام مشاغل حرفهای بلکه بهعنوان یک انسان بالغ، خواهد شد - سمیه احمدی و همکاران؛ . - 2006
.2 ادبیات معنویت
ابعاد معنویت بهطورکلی، معنویت ابعاد مختلف و پیوستهای از وجود آدمی است و به همین دلیل برای افراد مختلف معانی گوناگون دارد. میتروف و دنتون - 1999 - معنویت را تمایل به یافتن هدف نهایی و مطلوب وزندگی کردن بر اساس این اهداف تعریف کردهاند. معنویت تلاشی در جهت پرورش حساسیت نسبت به خویش، دیگران، موجودات غیرانسانی و خدا، یا کندوکاوی در جهت آنچه برای انسان شدن موردنیاز است و جستوجویی برای رسیدن به انسانیت کامل است. معنویت در سازمان در سطح فردی، تلاش برای یافتن معنا و هدف در زندگی کاری است؛ در سطح گروهی، ارتباط قوی بین همکاران و افرادی که به نحوی در کار مشارکت دارند؛ و در سطح سازمانی، هماهنگی بین اعتقادات و باورهای اصلی و ارزشهای سازمان است - کردتمینی و کوهی، . - 1390
رویکردهای مختلف به معنویت کریشناکومار و نک - 2002 - 1 در طبقهبندینسبتاً جامعی بر اساس تعریفهای صاحبنظران، سه دیدگاه درونگرا یا متافیزیک، دینی و اگزیستانسیالیستی یا سکولار را پیرامون معنویت مطرح میکند. طبق دیدگاه درونگرا : معنویت، مفهومی است که درون افراد ریشه دارد و چیزی فراتر از قوانین مذهبی است. در این دیدگاه، معنویت را شعور و خودآگاهی ذاتی انسانها تعریف کردهاند و معتقدند که معنویت برخاسته از ارزشها و باورهای مشخص و از قبل تعیینشده است. همچنین، در این رویکرد معنویت شامل احساس همبستگی و ارتباط میان خود و دیگران است - حکاک و اقدم، . - 1394
رویکرد دینی: این رویکرد، معنویت را جزئی از یک دین یا مذهب خاص میداند. برای مثال مسیحیان باور دارند که معنویت نوعی دعوت به کار می باشد، آن ها کار را مشارکت در خلاقیت خداوند و وظیفه الهی میدانند. رویکرد اگزیستانسیالیست: در این رویکرد هدف اصلی، یافتن معنا در محیط کاری می باشد و در آن پرسش های زیر مطرح می شود: چرا من کاری انجام می دهم؟ معنا و مفهوم کار من چیست؟ این کار من را به کجا میبرد؟ دلیل وجود من در سازمان چیست؟ - ساغرمانی و غیور، . - 1388
معنویت در محیط کاری در بستر اسلام
اندیشمندان غربی، پیرو اصول لائیسیته سعی دارند معنویت را از دین جدا کنند و حداکثر تدین را بهعنوان یکی از راههای معنوی شدن لحاظ کنند. شاید یکی از دلایل اصرار آنها بر این موضوع درک ناقص آنها از مذاهب و تعمیم نارساییهایی که در مسیحیت امروزی مشاهده میکنند بهکلی هادی آن توحیدی است. نگارندگان اعتقاددارند، ادیان، بهترین راه برای تقویت ابعاد معنوی افراد است تا جایی که معنویت بدون تدین به بلوغ نمیرسد. در این راستا، شواهد زیر قابلتوجه است:
-1 اوج احساس وابستگی و درهم تنیدگی بین انسان و جهانی که در آن زندگی میکند، زمانی حاصل میشود کهاولاً فرد به وجود یک سرچشمه فیاض که او و سایر موجودات را آفریده و هدایت میکند، معتقد باشد وثانیاً بر مبنای دستورالعملی که این آفریننده یکتا برای تعاملات او با سایر کائنات ابلاغ نموده، عمل نماید. این حس درهم تنیدگی با هستی موقع ای تشدید میشود که آفریننده کل کائنات در مورد انسان میگوید »از روح خودم در انسان دمیدم« - سوره حجر، آیه - 29
-2 میتوان ادعا کرد که هیچ آیین و مسلکی بهاندازه اسلام در همسو کردن نیت فرد در راستای هدفی واحد توفیق ندارد . اسلام، انسان را از دلبستگی به ظواهر زودگذر دنیا بازمیدارد و همه تلاش او را صرف جلب رضایت محبوبش میکند. در دین اسلام منافع دنیوی و اخروی فردکاملاً به هم گره میخورد »هر کس ثواب دنیوی میخواهد بداند که ثواب دنیا و آخرت نزد خداوند متعال است« - سوره نساء، آیه - 134؛ و لذا اسلام در هدف بخشی به انسان و ترغیب وی به زیستن بر اساس آن هدف، بسیار کار آ و پرظرفیت به نظر میرسد - مقیمی و همکاران، . - 1386معنویت، در جامعه ایرانی، مبتنی بر دین است. بدین معنا که تعالیم و آموزههای دین اسلام شکلدهنده معنویت هستند. سرچشمه معنویت اسلامی، قرآن کریم و فرموده های حضرت محمد - ص - و ائمه اطهار - س - است. زبانهای اسلامی برای
