بخشی از مقاله
چکیده
امروزه، بازتوسعه زمینهایی که در گذشته کاربریهایی نظیر صنعتی، تجاری داشتند اما به علت تغییرات در نیازهای انسانها، رشد جمعیت به اراضی رها شده تبدیل شدهاند، یکی از دغدغههای مدیران و برنامهریزان شهری کشور محسوب میشود. این زمینها که بعلت سابقه کاربری خود، بعضادارای آلایندگیهای مختلف بوده و منشا مشکلات اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی هستند، اراضی قهوهای نامیده میشوند. بخشی از اراضی محله کشتارگاه یزد، بعلت وجود سابقه کاربریهای صنعتی و کشتارگاه و متعلقات آن، محلهای تجمع و تفکیک زباله، دارای آلودگیهای زیستمحیطی است که از نظر اقتصادی و اجتماعی محله را با چالشهای مختلفی روبهرو کرده است.
در این مقاله که به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده، پس مرور مبانی نظری مربوط شامل فرصتها و تهدیدات اراضی قهوهای، روشهای باز توسعه آن و...، اقدام به شناسایی و طبقهبندی اراضی قهوهای محله کشتارگاه گردیده و پس از توصیف برخی مشخصات و چالشها و فرصتهای آن، راهکارهایی نظیر ایجاد سیاستهای مناسب محلی، ایجاد پتانسیلهای مشارکتی، ایجاد سیستم اطلاعاتی، ایجاد الگوهای کاربری زمین و تراکمسازی مناسب، تمرکز بر مشاغل موردنیاز، توجه به روند مدیریتی، تاکید بر اهداف اجتماعی و اقتصادی در راستای ارتقای کیفیت زندگی در این محله ارائه شدهاست.
-1 مقدمه
تغییر در محیط باعث تغییر در نیازهای انسان میشود و بالعکس. به این معنا که تغییر در نیاز انسان باعث تغییر در محیط اطراف میشود. تاریخ با کنشها و واکنشهای متفاوتی از این دو عنصر روبهرو بوده است. از طرفی زمینهای قهوهای، اصطلاحی است که به زمینهایی با خطر آلودگی برای محیط اطراف اطلاق میشود. این زمینها در گذشته دارای کاربریهای تجاری و صنعتی بودند که بعلت کنشها و واکنشهای یاد شده به مرور زمان بعنوان عنصر رها شده آلودهای که شهر به آن نیاز ندارد و با عدم مطابقت با محیط زیست و جامعه اطراف خود روبهرو شده است، تبدیل میشود و در مقابل، شهر بعلت زیاد شدن جمعیت نیاز به زمین برای مسکنسازی و رفع سایر نیازهای شهروندان دارد.
این موضوع در گذشته، طی یک دوره تاریخی، باعث گسترش افقی شهر و بوجود آمدن پدیده پراکندهرویی شد. هرچند، بعدها در مقابل این واژه، اصطلاح توسعه درونزا، در راستای توسعه پایدار پدید آمد. امروزه، زمینهای قهوهای را بعنوان فرصتی برای توسعه درونزا در نظر میگیرند. بخشی از دیدگاهها نیز زمینهای قهوهای درون بافت مرکزی شهر جایی که اولین هسته شهر پدید آمد و در حال حاضر با تعدد کارگاههای غیرفعال و واحدهای مخروبه و متروکه روبروست، واجد پتانسیل تبدیل شدن به زمینهای قهوهای میپندارند.
توسعه پراکنده شهر یزد در دهههای اخیر موجب شد بخشی از جامعه فرودست و نیز مهاجران روستایی در حاشیه شهر یزد در مجاورت اراضی ارزانقیمت کشتارگاه یزد سکنی گزینند. محله کشتارگاه یزد از نظر جغرافیایی در شمال شهر قرار دارد. اما، از نظر توپوگرافی اجتماعی محله جنوب شهر محسوب میگردد که در مجاورت گورستان اصلی شهر، تپههای ماسهای روان و در مسیر بادها و طوفانهای گردوخاک قرار دارد.
تا کمتر از یک دهه قبل کشتارگاه اصلی شهر همراه با متعلقات آن منجمله انبارهای علوفه، دامداریها، محلهای ذبح دستی و سنتی و نیز تعدادی کارگاه صنعتی و محلهای تجمع و تفکیک زباله در این محله قرار داشت که هنوز بقایای آن بطور نیمه فعال و بعضا متروکه وجود دارد. این اراضی را میتوان در زمره اراضی قهوهای محسوب کرد.
تحقیق حاضر در صدد پاسخ به این سوال که آیا اراضی قهوهای کشتارگاه یزد که از نظر زیستمحیطی و اجتماعی ناسالم هستند، در شهر یزد بطور عام و در روند توسعه محله کشتارگاه، بطور خاص، آیا سایت-هایی با ویژگیهای زمینهای قهوهای موجود است یا خیر؟ در صورت وجود آیا این زمینها بعنوان فرصتی برای توسعه شهری قلمداد میشوند یا تهدید؟ و در نهایت شیوههای مناسب برای باز توسعه این اراضی کدامند؟
-2 ادبیات تحقیق
-1-2 تعریف اراضی قهوهای: اصطلاح زمینهای قهوهای اولین بار در تاریخ 28 ژوئن 1992، در جلسه ایالت آمریکا به میزبانی کنگره ائتلاف شمال شرقی میانه غرب برگزار شد، به کار گرفته شد. در سال 1994 دولت کلینتون، مالیات تشویقی برای زمینهای قهوهای را در راستای سرعت بخشیدن به پاکسازی و توسعه شهر تثبیت کرد. در سال 1997 دولت کلینتون مشارکت ملی را برای این زمینها اعلام کرد. و در همین سال کنگره بودجهای را برای این زمینها اختصاص داد.
از نظر آژانس حفاظت محیط زیست آمریکا "زمینهای قهوهای زمینهایی هستند که ممکن است دارای ماده خطرناک، آلاینده و یا آلودگی باشد و ساماندهی زمین در راستای پیدا کردن مالکیت واقعی، گسترش دادن زمینهای اطراف و توسعه یا استفاده مجدد از مکان انجام میگیرد " - آژانس حفاظت از محیط زیست آمریکا ،2006، ص. - 7 اما هر کشوری با توجه به شرایط خود تعاریف خاصی از این اراضی ارائه کردهاند.
چنانکه، از نظروزارت محیطزیست فرانسه فضایی، زمینهای هستند که در گذشته بطور موقت توسعه یافته یا بعد از فعالیت رها شدهاند و برای استفاده مجدد نیاز به اصلاح دارند. حال این فضا میتواند اشغال شده، متروک یا آلوده باشد. آژانس حفاظت محیط زیست ایرلند واژه "زمین متروک" را بکار گرفته و آن را زمینی تعریف میکند که بعلت ساختار ویرانگر یا حضور زباله در آن و عواملی از این قبیل از درجه مطلوبیت، شخصیت یا کیفیت فیزیکی آن زمین کاسته شدهباشد. - لی. الیور و همکاران،2005، - 281-274 همچنین گروه جوامع و دولت محلی ادینبورگ - - 2006،آن را بعنوان ”زمینهای از قبل توسعه یافته“که توسط ساختار دائمی - به جز ساختمان های جنگلداری و کشاورزی - و مربوط به زیرساختهای ثابت اشغال شده، در نظر میگیرد.
بعنوان نمونه میتوان سایتهایی نظیر کارخانه نساجی، نقاط مخزن نفت، خطوط ریل راه آهن، گورستانها، کارخانههای صنعتی سبک، ایستگاههای گاز در اطراف شهر، کارخانه آبکاری فلز، سایت تولید لوازم الکتریکی، تولید مواد شیمیایی، تولید اتومبیل، سایتهای کارخانه چرم و پستهای آب و برق را اراضی قهوهای قلمداد کرد. - بی. هلاندر، 2010، ص - 2 -2-2 شیوههای باز توسعه زمینهای قهوهای: این زمینها دارای راه حل های مداخله متعددی با فرآیند و نتایج متفاوت هستند که روز به روز به این راهحلها اضافه می شود. در جدول شماره 1 خلاصهای از شیوههای برخورد با اراضی قهوهای آمدهاست.
