بخشی از مقاله
چکیده
گونههای خاردار اشکوب درختچه ای و بوته ای جنگلهای هیرکانی ایران، به عنوان یک سپر محافظ در مقابل چرا شدن نونهالهای درختان اصلی توده توسط وحوش و دامهای اهلی عمل میکنند. در این پژوهش فلور تحت حمایت گونههای خاردار جنگلهای سری پاتم جنگل خیرودکنار نوشهر شناسایی شد. نمونه برداری در قالب 3 نوار به طول 100 و عرض 2 متر انجام گرفته است.
گونههای تیغدار درون نوارها، شامل خاس، کوله خاس، ازگیل، ولیک، ازملک و تمشک بوده است. گونههای گیاهی چوبی و علفی زیر حمایت تاج پوشش این گونه های تیغ دار شناسایی و تعداد نونهالهای درختان و میزان غالبیت گونههای علفی مشخص شد. در محدوده مورد مطالعه، 9 گونه درختی و 20 گونه علفی شناسایی گردید. بیشترین سهم از نونهالهای درختان، مربوط به گونههای ممرز با 70 درصد و افرا پلت با 14 درصد و در مورد گیاهان علفی نیز غالبیت با گونههای Viola sp.، Oplismenus undulatifolius و Rubus sp. بوده است.
-1 مقدمه
گونههای خاردار چه در جنگلهای هیرکانی و چه در مناطق بیابانی، به عنوان یک سپر حفاظت کننده از گونه هایی که در درون یا اطراف خود سبز میشوند، عمل میکنند. این گونهها، با تیغهای خود وحوش و دامهای اهلی روستانشینان جنگلها را که برای چرا به جنگل میآیند دور میکنند. همچنین با ایجاد میکروکلیمایی خاص در زیر تاج پوشش خود، فضای مناسبی را برای زادآوری و رشد گونههای دیگر فراهم میآورند.
در شرایط تخریب بیشتر اراضی جنگلی، حضور گونه های خاردار، از قبیل ولیک، در مناطق نزدیک به گاوسراهای جنگلی بیشتر شده که البته از نظر اکولوژیک، فوایدی همچون ایفای نقش پرستار برای زادآوری گونه های اصلی درختان را بر عهده دارند . در صورت ادامه تخریب، گونههای پرستار نیز خود تخریب خواهند شد - جوانمیری پور و همکاران، . - 1392 با شناخت گیاهانی که در زیر گونههای محافظ رشد میکنند، می توان برنامهریزی جامعتر و کاربردیتری در تهیه طرحهای جنگلداری نمود و میتوان از تواناییهای طبیعی جنگل، برای حفاظت پایدار گونه های درختی جنگلی استفاده شود.
بوتههای مرتعی ممکن است گونههای گیاهی زیر اشکوب خود را در برابر چرای دام محافظت کنند، که به این پدیده تسهیل مکانیکی گویند. طی مطالعهای در شهرستان گناباد مشخص شد که تسهیل مکانیکی بوتههای پرستار با افزایش شدت چرا زیاد می شود - صادقی شاهرخت و همکاران، . - 1393 نتایجی که یک بررسی در حوضه آبخیز سد لتیان انجام شده، نشان میدهد که 46 درصد زادآوریهای شمارش شده، تحت حمایت گیاه پرستار یا صخره بودهاند.
مطالعاتی که در زمینه رابطه گیاهان تیغدار با گونه های زیر تاج پوشش آنها تا به حال انجام گرفته، بیشتر حول محور گونه های خاردار مناطق بیابانی بوده است و تاکنون در جنگلهای هیرکانی شمال ایران در این زمینه مطالعه ای صورت نگرفته است. بنابراین هدف از انجام این تحقیق، بررسی فلور تحت حمایت گونههای پرستار خاردار اعم از شناسایی، فراوانی و میزان غالبیت نهالهای گونه های درختی بوده است.
-2 مواد و روشها
پژوهش حاضر در پارسل 111 سری پاتم جنگل آموزشی- پژوهشی دانشگاه تهران واقع در خیرودکنار نوشهر انجام شده است. این جنگل در حدود هفت کیلومتری شرق نوشهر در 51 درجه و 32 دقیقه و 30 ثانیه تا 51 درجه و 35 دقیقه طول جغرافیایی و 36 درجه و 37 دقیقه و 30 ثانیه عرض جغرافیایی قرار دارد. در تحقیق حاضر ابتدا با استفاده از نقشه توپوگرافی و جنگل گردشی منطقه مناسب برای انجام این پژوهش شناسایی شد. منطقه مورد مطالعه دارای ارتفاع از سطح دریایی معادل 400 متر و متوسط بارندگی 1600 میلیلیتر بوده است.
آماربرداری، در مهرماه سال 1394، و قبل از شروع خزان درختان انجام شد. در این مطالعه، 3 نوار به طول 100 و با عرض 2 متر به موازات یکدیگر و با فاصله 50 متر از هم به صورت تصادفی-سیستماتیک در پارسل مستقر گردید. شیب طولی ترانسکت با استفاده از شیب سنج مشخص و تصحیح گردید. هر سه پارسل در جهت شیب شمالی دامنه - آزیموت صفر درجه - پیاده شد - در مجموع، 600 متر مربع مورد بررسی قرار گرفت - .
نونهالهای گونه های درختی موجود در زیر پوشش تاجی گونه های خاردار پرستار در داخل محدوده نوارها شناسایی و شمارش شد. ولی به دلیل غیرقابل شمارش بودن تعداد گونههای علفی در زیر تاج گونه های خاردار، میزان حضور آنها نسبت به سایر گونههای علفی مجاور به صورت رتبه ای، با درجه 1 ، 2 و 3 طبقه بندی گردید. افزایش عدد درجه، به عنوان میزان حضور و غالبیت بیشتر آن گونه نسبت به سایر گونهها درنظر گرفته شد.
-3 نتایج
در کل، 6 گونه خاردار در درون نوارها مشاهده شد که شامل گونههای خاس، کوله خاس، ازگیل، ولیک، ازملک و تمشک بود. طی بررسی فلور تحت تاج پوشش آنها، 9 گونه درختی و 20 گونه علفی شناسایی شد. نام علمی، شکل زیستی و میانگین تعداد نونهالهای مورد حمایت در هر نوار، برای گونههای درختی، در جدول 1 ارائه شده است. همچنین سهم هر یک از گونه های درختی، نسبت به تعداد کل نونهالهای شمارش شده، به درصد در شکل 1 مشخص شده است.
