مقاله فضاهای هوشمند تعاملی ، رویکردی نوین در ارتقای کیفی فضاهای عمومی شهری

بخشی از مقاله

چکیده

فناوري هاي نوین امروزه بخش مهمی از زندگی فردي و اجتماعی ما را متاثر کرده است. فضاهاي عمومی شهري نیز به عنوان ظرف زندگی مدنی دگرگونی هاي بنیادینی را تجربه می کنند. طراحان شهري می توانند با استفاده از ظرفیت هاي این فناوري ها در حل مسائل و چالش هاي پیش رو از شیوه هایی خلاقانه تر و اثر بخش تر استفاده کنند. در این راستا، این مقاله به فناوري هاي تعاملی می پردازد و در تلاش است تا با معرفی جایگا ه و قابلیت هاي آن در طراحی، بازطراحی و برنامه دهی فضاهاي عمومی شهري؛ در مواجهه با چالش عدم کارایی مناسب فضاهاي عمومی شهري در برقراري تعاملات اجتماعی موثر بین کاربران، چارچوبی را بر اساس فناوري هاي تعاملی ارائه نماید. چارچوبی که تحقق پذیري ایده آل آن بر اساس تعامل بین طراحان شهري، برنامه نویسان علوم کامپیوتر، روانشناسان و گرافیست هاي محیطی شکل می گیرد.

فناوري هاي هوشمند تعاملی در ترکیب با فضاهاي شهري، دو گونه فضاي هوشمند تعاملی نمایشی و گسترده را شکل می دهند که هر یک ویژگی هاي مختص به خود را دارد. این چارچوب تعاملی در تلاش است تا با شناسایی گونه ي مناسب فضاهاي هوشمند تعاملی براي محدوده ي طراحی، و همچنین تعیین مدت زمان، تعداد افراد و نوع مرزبندي تعامل، طراح را در طراحی فضاي هوشمند تعاملی در تناسب با هدف طراحی یاري دهد. در نهایت یافته هاي مطالعه بر روي نمونه موردي میدان جانباز، در مشهد به عنوان یکی از میادین شهري با لبه هاي فعال تجاري به آزمون گذاشته شده است تا قابلیت هاي چارچوب معرفی شده به صورت عینی تر و کاربردي ترتا مرحله ي طراحی سناریو معرفی شود. در نتیجه ي این پژوهش فضاي شهري میدان جانباز به قلمرویی اجتماعی با قابلیت هاي محیطی جهت رفع نیازهاي اجتماعی کاربران مختلف آن تبدیل می شود.

واژه هاي کلیدي: "فضاهاي هوشمند تعاملی"، "فناوري هاي نوین"، "فضاهاي عمومی شهري"

.1 مقدمه:

آیا عملکرد شهر می تواند توسط رسانه هاي الکترونیک مانند تلویزیون، اینترنت و فناوري هاي موبایل تسخیر شود؟ سوالی که می توان در دو سناریو به آن پاسخ داد. شهرسازان می توانند این فناوري ها را نادیده گیرند و بی توجه به آن ها به دنبال راه حل هایی براي حل مسائل شهري بگردند. این فناوري ها راه خود را به عرصه ي شهري باز خواهد کرد چراکه در حال حاضر یکی از بخش هاي مهم زندگی فردي و اجتماعی انسان شهري می باشد.اما شهرسازان می توانند از پتانسیل هاي آن ها در حل مسائل شهري استفاده کنند و از این طریق از عواقب نامناسب استفاده ي بی برنامه ي آن ها جلوگیري کنند.فضاهاي شهري همواره صحنه اي براي تعاملات اجتماعی جامعه ي شهري بوده است . جامعه اي که هر فرد در آن نقشی اجتماعی داشته و فضاهاي شهري مکان ایفاي این نقش ها بوده است.

اما امروزه این فضاها با رقیبی سرسخت مواجه هستند، ف ضاي مجازي که در حال تبدیل شدن به مهم ترین بستر تعاملات اجتماعی می باشد. این فضاها عامل زمان و مکان را ازتعاملات اجتماعی حذف کرده و راحتی و قابل دسترسی بودن آنتمایل، مردم براي استفاده از آن ها را افزایش داده است. رسانه هاي اجتماعی و فناوري هاي دیجیتالی زندگی روزمره ي شهري شهروندان را در بر گرفته است. عصر کامپیوتري فرا رسیده است. چراکه فناوري و در نتیجه برنامه ها و خدماتی که در زندگی روزمره مورد استفاده قرار می گیرند، با سرعتی بالا در حال توسعه است. ارتباط با دوستان، هماهنگی ها براي برگزاري جلسات، خرید بسیاريو دیگر از فعالیت هاي روزمره حالا به صورت آنلاین صورت می پذیرد.

رسانه ها و فناوري هاي اطلاعاتی جدید بر روي بسیاري از جنبه هاي زندگی روزمره مانند کار، خانه و تفریح تاثیرگذار است. در عصر دیجیتال شبکه هاي اجتماعی به بستر اجتماعی عادي براي بسیاري از نوجوانان تبدیل شده است.فضاهاي هوشمند تعاملی یکی از رویکردهاي طراحی با استفاده از فناوري هاي هوشمند می باشد. این فضاها از پتانسیل هاي تاسیسات تعاملی هوشمند استفاده کرده و کیفیت فضاهاي شهري را بهبود می بخشد. این فضاها می تواند تصویرذهنی را تقویت کند، حضور پذیري فضا را افزایش دهند، تجربه ي جدید به وجود آورد و تعاملات اجتماعی فضا را افزایش دهد. هدف از این مقاله معرفی انواع فضاهاي هوشمند با رویکردتعاملی در چارچوب شهر هوشمند، به عنوان فرصتی براي مواجهه با مسئله ي کم رونق شدن تعاملات اجتماعی در فضاهاي شهري و حضورپذیري فعالانه در این فضاها می باشد.

چارچوب منسجمی که می تواند در فرآیند طراحی فضاهاي شهري در حال شکل گیري و یا ارتقاء کیفیت هاي فضاهاي موجود شهري ناکارآمد به لحاظ اجتماعی، نقش موثري داشته باشد. در ارتباطبا این هدف دو سوال اساسی شکل می گیرد:شهرهاي هوشمند به طور عام و فضاهاي هومشند تعاملی به طور خاص چگونه می تواند در ارتباط با چالش هاي فضاهاي عمومی شهري در عصر ارتباطات دیجیتالی موثر باشد؟چارچوب مناسب براي طراحی فضاهاي تعاملی هوشمند چیست؟ در پاسخ به این سوالات براي گردآوري اطلاعات از تحقیق توصیفی استفاده شده است. در کنار مرور مهم ترین و جدید ترین منابع مکتوب مرتبط با موضوع و استخراج مهم ترین ویژگی هاي فضاهاي هوشمند تعاملی و ساختار اثر گذاري آنها، از نمونه موردي میدان جانباز مشهد براي عینی تر کردن نحوه کاربستاین فضاها استفاده شده است.

انتخاب نمونه موردي مذکور خصوصا در شرایطی که در ماههاي اخیر مدیریت شهري در مشهد تحقق شهر هوشمند را به عنوان یک شعار مدیریتی در دستورکار قرار داده است؛ اهمیت ویژ ه اي می تواند داشته باشد؛ زیرا می تواند قابلیت هوشمند سازي شهري را در فرابستر فضاهاي تعاملی در مقیاس میانی و خرد فضاي شهري مورد تاکید قرار دهد. مقیاسی که ممکن است در تصمیمات مدیریتی کمتر مورد توجه لازم قرار گیرد. میدان جانباز در بافت میانی شهر مشهد و در محل تقاطع دو شریان جانباز و فردوسیقرار داد که لبه هاي آن با مجموعه هاي تجاري بزرگ مقیاس در دو جبهه تعریف شده است. فضایی که در ایامی مورد تردد تعداد زیادي از افراد قرار می گیرد اما کمتر توانسته به عنوان مکانی براي مکث و دور هم جمع شدن هر چند کوتاه، نقش اجتماعی فعال به خود بگیرد.

.2 فضاي شهري در عصر اطلاعات:

فضاهاي شهري قبل از ابداع رسانه هاي دیجتال منبع اصلی براي اطلاعات، سیاست ها و مناظره هاي مختلف بود. با به وجود آمدن و رشد فناوري هاي ارتباط از راه دور فعالیت هاي عرصه همگانی کاهش یافته چراکه اطلاعات از خانه و از طریق اینترنت به راحتی در اختیار کاربر قرار می گیرد. همچنین باعث رشدخرید الکترونیک شده و مکالمات و مناظرات را به فوروم هاي اینترنتی منتقل کرده است - Abdel-Aziz, A. etc. 2016. P: . - 488 در این شرایط فضاهاي عمومی مورد کم توجهی قرار می گیرد و در نتیجه از جذابیت آن ها براي کاربران کم می شود و در نهایت، زندگی اجتماعی در آن ها کم رونق شده و حس مکانی آن ها نیز کاهش می یابد. فعالیت ها و تفریحات در محیط فیزیکی کاهش می یابد چراکه ارتباط هاي اجتماعی به راحتی می توان د از راه دور در بستر شبکه هاي رسانه هاي اجتماعی برقرار می شود.در این شرایط طراحان شهري باید نسبت به تغییرات جدید آگاه و هوشیار بوده و در تنظیم و مدیریت رابطه اي قابل قبول و منطقی بین فضاهاي شهري و لایه هاي ارتباطی – دیجیتالی موثر در این فضاها تلاش کنند. موضوعی که ذیل مفهوم شهر هوشمند و جنبه هاي مختلف آن قابل بررسی است.

.3 شهر هوشمند، فرابستر فضاهاي هوشمند شهري:

تعایف مختلفی در طول زمان به دست آمده که وجه تفاوت آن ها تعریفی است که از هوشمندي ارائه داده می شود. در تعریف شهرهاي هوشمند چهار رویکرد وجود دارد. رویکرد اول در تعریف شهر هوشمند رویکرد فناوري هاي اطلاعاتی و ارتباطی - - ITC می باشد. در رویکرد اول مفهوم شهر هوشمند را با تاکید بر استفاده از فناوري هاي هوشمند کامپیوتري، تعریف می کنند. افرادي که این تعاریف را به وجود آورده اند، شهرهاي امروزي را به عنوان ضرورتی براي حرکت به سمت شهر هوشمندمی بینند . - Nam, T. Pardo, A. 2011. P: 3 - رویکرد دوم در مواجهه با مفهوم شهر هوشمند، رویکردهاي مشارکتی می باشد. بر اساس این رویکرد شهر هوشمند شهري می باشد که ساکنین آن به طور مساوي و یکسان امکانات شهري را در اختیار دارند، در تصمیم سازي ها شرکت می کنند و به اطلاعات مربوط به مدیریت شهري دسترسی دارند - Nam, T. . - Pardo, A. 2011. P: 3

رویکرد سوم در ارتباط با شهرهاي هوشمند، شهر هوشمند پایدار می باشد. در این رویکرد با استفاده از فناوري هاي هوشمند از منابع طبیعی شهر محافظت شده و سوخت هاي پایدار و تجدیدپذیر جایگزین سوخت هاي فسیلی در شهرها می شود . - Caragliu. A. Etc. 2009. P: 114 - کاراگلیو و دیگران نیز با بررسی کرونولوژیک رویکردها به شهرهاي هوشمند، مفهومی کامل ارائه می دهد. از نظر کاراگلیو، یک شهر زمانی می تواند هوشمند باشد که بر روي انسان، جامعه، زیرساخت هاي سنتی - حمل و نقل - و مدرن - فناوري هاي ارتباطی و اطلاعاتی - ارتباطات و رشد اقتصاد پایدار سرمایه گذاري کرده و کیفیت زندگی بالایی را با مدیریت عاقلانه منایع طبیعی از طریق دولت مشارکتی به مردم هدیه دهد . - Caragliu. A. Etc . 2009. P: 50 -

از دیگر تعاریف جامع ویکپارچه از شهرهاي هوشمند می توان به تعریف گیفینگر اشاره کرد. گیفینگرهوشمندي را به عنوان روشی آینده نگر معرفی می کند. او شهر هوشمند را واجد شش ویژگی اقتصاد هوشمند، مردم هوشمند، دولت هوشمند، حرکت هوشمند، محیط هوشمند و زندگی هوشمند؛ می داند. شکل 1 ویژگی ها و مشخصه هايشهر هوشمند را نشان می دهد - Chourabi, H. Etc. 2012. . - P:4همانطوري که در مقدمه اشاره شد؛ این مطالعه به دنبال معرفی جایگاه فضاهاي هوشمند تعاملی در حوزه ي شهرسازي بوده و شهر هوشمند یکی از خاستگاه هاي این فضاها می باشد. در ادامه با بررسی فضاهاي هوشمند قدمی به سوي فضاهاي هوشمند تعاملی نزدیک تر برداشته خواهد شد.

1-3 فضاهاي هوشمند شهري:

فضاهاي هوشمند شهري را بر اساس نوع زیرساخت هاي هوشمند و مقیاس آن ها طبقه بندي می کنند. عبدالعزیر و دیگران در سال 2016، فضاهاي هوشمند شهري را بر اساس