بخشی از مقاله
چکیده
برای تبیین بحران هویت در فضای مجازی، توجه به یک نکته مهم ضروری است. جوامع در حالگذار، عمدتا در حال سپری کردن و مواجه شدن با بحرانهای هویت دوره تاریخی خود معادل با دوره صنعتی شدن اروپا بودهاند. با این حال، بهطور گریزناپذیر با پدیدههای جهانیشدن و فضای مجازی در فرایند ارتباطات نوین مواجه شدهاند. تحقیق حاضر با هدف بررسی نقش فضای مجازی در شکل گیری هویت اجتماعی جوانان به روش کتابخانهای انجام گرفته است.
ابتدا به بیان مسئله پرداخته شده و سپس سوال تحقیق بیان گردیده که در ادامهی تحقیق در راستای پاخگویی به سوال فوق بودهایم، در قسمت بعد به تعریف مهمترین مفاهیم و اصطلاحات از جمله مفاهیم فضای مجازی، شبکههای اجتماعی مجازی، هویت، هویت اجتماعی و اضطراب دیجیتالی پرداخته شده است. همچنین در این پژوهش به ارائه تاریخچهای در رابطه با شبکههای اجتماعی و بیان مهمترین نظریات تبیین کننده در زمینه هویت و فضای مجازی پرداخته شده است، این نظریات شامل نظریه استوارت هال، نظریه مانوئل کاستلز، و مجموعه نظریات مربوط به فضای مجازی میباشند. نهایتا در این پژوهش به تحلیل بحران هویت در فضای مجازی شبکههای اجتماعی پرداخته شده است.
مقدمه:
دنیا از اوایل دهه 1980 میلادی به تدریج وارد عصرنوینی شده است. دردهه اخیر به اعتقاد بسیاری از دانشمندان حوزه های مختلف علوم اجتماعی، عرصه های مختلف زندگی اجتماعی انسان آنچنان دگرگون شده که فهم و چیستی آن با بکار گیری نظریه های دوران قبل از آن عملی نیست. عصر نوین حیاتبشر معمولاً با نظریه و اصطلاحات جدیدی تبین می شود. جهانی شدن، عصر انفجار اطلاعات، پست مدرنیسم، جامعه اطلاعاتی، جامعه شبکه ای برخی از این مفاهیم اند.
با رشد شتابان تکنولوژی های ارتباطات و اطلاعات، بویژه اینترنت1 و انتقال پرشتاب فعالیتها و به طورکلی زندگی فردی و جمعی انسان به فضاهای سایبر و محیط های مجازی، اهمیتی روز افزون یافته و مجازی شدن را به نیروی محرک تغییر محیط زندگی انسان و از آن مهمتر به عامل اصلی تغییرالگوهای فکری و رفتاری و به معنائی دقیق تر "وجود انسان" تبدیل کرده است. - اوحدی، - 9: 1380 و موجب آفرینش روابط اجتماعی جدید با دیگران است که همان حاصل چگونگی کنشهای اجتماعی متاثر از فضاهای مجازی و اینترنت است.
فرآیند هویت یابی در دوران مدرن تغییر شکل داده است. درگذشته، مکان نقش کلیدی در خلق هویت اجتماعی افراد داشت، چراکه افراد کمتر با دنیای خارج ارتباط داشتند و ارتباط رودررو با اطراف ایشان در یک محیط ثابت و نیز سنت های بومی، محلی، بخش اعظم هویت آنها را شکل می داد. به دنبال مدرنیته و بسط تکنولوژی های نوین اطلاعاتی و ارتباطی مانند اینترنت، نقش مکان در شکل دهی به هویت بسیار کمرنگ شد، چراکه رسانه ها و تکنولوژی های ارتباطی قادرند فرد را از مکان خودش جدا کنند و به جهان پیوند بزنند. در نتیجه افراد با منابع هویت یابی بی شماری روبرو هستند و هویت یابی شکل غیرمحلی و جهانی پیدا می کند
اشتیاق و علاقه ی مؤثر فرد نسبت به اینترنت از نظر آسیب شناختی می تواند سالم، اعتیاد آور و یا چیزی بین آن ها باشد. لذا با توجه به آسیب شناختی استفاده از رسانه های نوین فضای اینترنت میتواند هویت نامشخص و دائما متحولی را بیافریند، خصوصا برای نسلی که درمقایسه با نسل قبل با محرک های فراوانی مواجه است. هویت واجد سه عنصر است.
هویت شخصی، فرهنگی و اجتماعی که هر یک در تکوین هویت فرد نقش مهمی را ایفا می کنند. در مقایسه ها، هویت شخصی که ویژگی بی همتای فرد را تشکیل می دهد، هویت اجتماعی - نقش های اجتماعی درونی شده و متنوع - و هویت فرهنگی - درک و کاربرد نمادهای فرهنگی - در پیوند با گروه ها و اجتماعات مختلف قرار می گیرند. با ورود اینترنت امکان دگرگونی فرهنگ ها وسنت ها، بسیار بیش از گذشته و نیز سهل تر از آنچه که دیگر دستاوردهای از گذشته تا حال می توانستند، فراهم آماده وتفکرات و بینش بسیاری از مردم را درجوامع مختلف و در بسیاری از امور به چالش کشیده است
.1 اینترنت، این فناوری جدید، جایی بین دو سوی جبرگرایی فنی و سازه اجتماعی قرار دارد و در انواع فعالیتهای آدمی رخنه کرده است
اینترنت، شکل و شرایط کنش اجتماعی و تجربه انسانی را در سرتاسر جهان تعیین میکند
مقاومت بی دلیل و بدون محاسبه تبعات، نتیجه ای جزشکست در برابر این فضای مجازی نخواهد داشت و تسلیم محض نیز معنایی جز باور نداشتن آنچه که تاکنون بدان پای بند بوده ایم و پذیرفته ایم، نخواهد بود. اما استفاده بهینه از این نوآوری و سوق دادن آن به سمت ترویج فرهنگ واعتقادات، یقیناً تنها راه تبدیل تهدید به فرصت برای هرانسان دلسوز و دردمند است. دو فرایند رسانه ای شدن و خانگی شدن توصیف کننده ی گذران بخش عمده ای از فراغت جوانان در جوامع مدرن است. جوانان فراغت خود را بیش از پیش در خلوت سپری می کنند و برای سرگرم شدن به طور فزآینده ای به رسانه های جدید متکی هستند.
بیان مساله:
جوامع مختلف تحت تاثیر تحولات بسیار عظیم علمی- تکنولوژیک به سمت جامعه اطلاعاتی یا جامعه شبکهای در حال حرکتاند. جامعه شبکهای، جامعهای است که ساختار آن متاثر از فناوری است. در جامعه شبکهای، جوامع با چالشهایی چون نابرابری اجتماعی، هویتهای جدید، تمایزپذیری و شالودهشکنی نهادهایی نظیر دولت، و فرصتهایی چون نقش اینترنت و شبکههای اجتماعی1 در پژوهش، خلاقیت، تعامل و همزیستی جهانی، شکلگیری هویت سیال و غیره رو به رو شدهاند. به نظر میرسد به علت وجود این چالشها انسجام اجتماعی و هویتی در جامعه اطلاعاتی و به خصوص در کشورهای در حال توسعه مانند ایران متزلزل شده است. فرایند جهانی شدن با گسترش قلمرو روابط زندگی اجتماعی دنیای اجتماعی افراد را بسیار بزرگتر میکند و احساس کنترلناپذیر شدن چنین دنیایی را در آنها بهوجود میآورد.
شبکههای اجتماعی مجازی به لحاظ عمومیت یافتن در میان کاربران و با گستره وسیع جغرافیایی در درون مرزهای ملی، تبدیل شدن به یک ارتباط خصوصی و شخصی و فارغ بودن از هر نوع کنترل از سوی مراجع قدرت، بهوسیلهای بیبدیل در عرصه ارتباطات تبدیل شدهاند و زمینههای تاثیرگذاری خارج از کنترل دولتها و نهادهای قدرت را در جوامع بهوجود آوردهاند.
برخی موج چهارم تحول بشریت را جهان مجازی یا عصر مجازی می دانند - خان محمدی، - 1385 در فضاهای مجازی، رسانه های ارتباط جمعی از میان تمامی ابزارها و فنون جدید، بیشترین تاثیر فرهنگی را دارند. این رسانه ها در پیدایش عادات تازه، تغییر در باورها و خلق و خوی و رفتار انسانها، تکوین فرهنگ جهانی و نزدیک کردن جوامع و ملل سهمی شگرف دارند. البته میزان تاثیر رسانه ها و نیز استقبال همگانی از آنها در همه جوامع یکسان نبوده و تابع متغیر رشد فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی هر جامعه است
.1 بیل گیتس رئیس و مؤسس آمریکایی شرکت مایکروسافت، معتقد است تحت تأثیر فضاهای مجازی جدید که در آن تلویزیونها و رایانهها به یک شبکه هوشمند جهانی مرتبط هستند، عناصر رفتاری انسانها شکل خواهند گرفت و این شبکهها، ستون فقرات ساختار اجتماعی ما را تشکیل میدهند
شبکه های اجتماعی مجازی، نسل جدیدی از وب سایت های اینترنتی هستند.در این وب سایتها، کاربران اینترنتی حول محور مشترکی به صورت مجازی با هم جمع می شوند و جماعتهای آنلاین را تشکیل می دهند. شبکه های اجتماعی، متناسب با نوع موضوع فعالیتشان امکانات دیگری را از قبیل خبرخوان های اینترنتی، بازی های آنلاین، قابلیت آپلود کردن ویدیوها و فایل های کامپیوتری و برقراری ارتباط با سایر رسانه های شخصی را نیز در گزینه هایشان دارند.
