بخشی از مقاله
چکیده
فضای مجازی نه تنها به عنوان جهانی مجازی بلکه بسیار اثر گذار بر عملکرد حقیقی بشر بوده است با توجه به اینکه این فضا ابعاد گسترده زیرساختی، فنی، امنیتی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی به خود گرفته که بیگمان راهبری این حوزهها نیازمند سیاستگذاری در سطح کلان است. مقام معظم رهبری با شناخت فرصتها و تهدیدها همواره وضعیت این فضا را نابسامان عنوان کرده و ضمن هشدار، بحث کنترل و پالایش پایگاههای مخرب و برخورد با تخلفات اینترنتی را در رأس اولویت دانستهاند.
با توجه به دغدغههای یادشده، مطالعه اموری چون شناخت پیامدهای فضای مجازی در جهت تحقق فضای مجازی پاک و ایمن یکی از راهبردها و چالشهای پیشروی دست اندرکاران این عرصه بوده است. بنابراین پژوهش حاضر با هدف بررسی کارکردهای فضای مجازی برای دست یابی به یک فضای ایمن و پاک انجام شده است. نتایج به دست آمده حاکی از تأثیر عمیق و وسیع این پدیده در عرصهها و شئون مختلف زندگی فردی و اجتماعی بوده است.
چرا که فضای سایبر بهخاطر بازسازی فضای حقیقی و با اتکا به ویژگیهای منحصر به خود مانند فرازمانی و فرامکانی بودن، پیامدهای مجرمانه و گاهی غیر مجرمانه اما بسیار اثر گذار در حوزههای فردی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، تجاری و سیاسی در عرصه ملی و بین المللی به بار میآورد که باید مورد توجه نظام و نهادهای حاکمیتی، سیاستگذاران فرهنگی و اجتماعی، مجامع علمی و رهبران فکری، فعالان اجتماعی و در نهایت خانوادهها و والدین باشد. این نوشتار درصدد است با روش جمع آوری اسنادی و کتابخانهای با تتبع در آثار، مکتوبات و تجربیات ملی و بین المللی رئوس کلی این پیامدها را استخراج و دستهبندی کرده و تا حد امکان شرح و توضیح دهد.
مقدمه و طرح مسأله
مارشال مک لوهان جامعهشناس و نظریهپرداز علوم اجتماعی بر این باور است: »اگرچه تکنولوژی زاییده ذهن انسان است؛ ولی انسان هر عصری خود زاییده تکنولوژی زمان خودش است یعنی هر تکنولوژی بشر را کمکم در فضای جدیدی قرار داده که عاملی تعیینکننده در سرنوشت و زندگی بشر میباشد.« - مک لوهان، :1368 ص - 65 فضای مجازی نیز که دستاورد پیدایش پیشرفت شگفتآور فناوریهای نوین ارتباطی و اطلاعاتی است از این قاعده مستثنا نبوده است. گسترش صنعت جهانی ارتباطات و اطلاعات مایه نفوذپذیری مرزها شده است.
این فنّاوریها با فشردهسازی فضا و زمان، حصارها و فضاهای بسته را درنوردیده و تا آنجا پیش رفته است که نهتنها مرزهای سرزمینی را از میان برداشته؛ چهبسا سنتها و سیاستها، آداب اجتماعی و آیینها و رسوم فرهنگی را تحتالشعاع خود قرار داده و پا را از این هم فرا نهاده و سبک زندگی متناسب با خود را طراحی میکند، بهطوریکه گسترش جامعه ارتباطی و اطلاعاتی باعث شکلگیری جهان مجازی در کنار جهان واقعی شده است آنگونه که ساکنان آن در این زندگی دوم1 خود، زندگی آرمانی خود را شکل داده، خریدوفروش میکنند پیشه آرمانی خود را پیدا میکنند، تابع کشوری میشوند که دوست دارند و از سفارت مجازی آن کشور تابعیت میگیرند.
ازاینرو دست یابی به فضای مجازی پاک در دوره کنونی، تبدیل به یک دغدغه شده است. برای درک صحیح و شناخت و برنامه ریزی برای تحقق فضای مجازی پاک باید به کاربران این عرصه شناخت کافی و لازم را ارائه کرد تا این کاربران به راحتی در یک فضای مجازی پاک و ایمن فعالیت داشته باشند. یکی از راهکارهای شناخت این فضا، مستلزم شناخت پیامدهای فضای مجازی است تا در نتیجه کاربران متوجه باشند که هر فعالیت در این فضا میتواند چه پیامدهای مثبت یا منفی و یا مجرمانه و غیر مجرمانه داشته باشد. به همین جهت این پژوهش از طریق شناخت پیامدهای فضای مجازی برای درک صحیح فضای مجازی و شناخت فضای مجازی پاک تلاش خواهد نمود.
2 تعریف مفاهیم
از جمله مباحث مهم در نگارش پژوهش، بحث تعریف مفاهیم خواهد بود. که در این پژوهش دو کلید واژه اصلی پیامد و فضای مجازی به اجمال توضیح داده میشود:
پیامد:
پیامد بهطورکلی به آثار و نتایج حاصل از یک پدیده گفته میشود. »در علوم انسانی پیامد بدینصورت تعریف میشود:
.1 عواقب اجتماعی و بازده حاصل از نتایج برای اجتماع
.2 هرگونه تغییر در محیط که درنتیجه رفتار ارگانیسم پدید میآید و یا بالعکس هرگونه تغییر در ارگانیسم درنتیجه رویدادهای محیطی« - فرمهینی فراهانی، :1378 ص
فضای سایبر یا مجازی:2
فضای سایبر به مجموعههایی از ارتباطات درونی انسانها از طریق کامپیوتر و مسائل مخابراتی بدون در نظر گرفتن جغرافیای فیزیکی گفته میشود. یک سیستم آنلاین نمونهای از فضای سایبر است که کاربران آن میتوانند از طریق ایمیل با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. برخلاف فضای واقعی، در فضای سایبر نیاز به جابجاییهای فیزیکی نیست و کلیه اعمال فقط از طریق فشردن کلیدها یا حرکات ماوس صورت میگیرد.
»واژه سایبر از لغت یونانی »کایبرنت3« به معنی سکاندار یا راهنما مشتق شده است. نخستین بار این اصطلاح »سایبرنتیک« توسط ریاضیدانی به نام نوربرت وینر4 در کتابی با عنوان »سایبرنتیک و کنترل در ارتباط بین حیوان و ماشین « در سال 1948 بکار برده شده است. سایبرنتیک علم مطالعه و کنترل مکانیسمها در سامانههای انسانی، ماشینی - و کامپیوترها - است.
سایبر پیشوندی است برای توصیف یک شخص، یک شی، یک ایده و یا یک فضا که مربوط به دنیای کامپیوتر و اطلاعات است. در طی توسعه اینترنت واژههای ترکیبی بسیاری از این کلمه به وجود آمده است که از آن جمله میتوان به »فضای سایبر5«، »شهروند سایبر6«، »پول سایبر7«، »فرهنگ سایبر8«، »راهنمایی فضای سایبر9«، »تجارت سایبر10«، »کانال سایبر11« و... اشاره کرد. واژه »فضای سایبر« را نخستین بار »ویلیام گیبسون12« نویسنده داستان علمی تخیلی در کتاب »نورومنسر13« در سال 1984 بهکاربرده است14.«
