مقاله فلسفه زندگی ازدیدگاه اسلام و غرب

بخشی از مقاله

چکیده : معنای زندگانی یا فلسفه حیات، یکی از اصلی ترین و اساسی ترین مقوله های فکری انسان است. اگر به این مقوله پرداخته نشود و به آن جواب قاطع و قانع کننده ای داده نشود، حیات انسان به سمت پوچی گرایش پیدا می کند. یکی از اهداف دین ها پرداختن به این موضوع است تا زندگی انسان ها را همان طور که در حقیقت، هدفمند است، هدفمند جلوه دهند.

از نظر قرآن کریم زندگی دنیوی انسان، موضوعیت دارد و در ارتباط تنگاتنگ با آخرت قرار دارد. قرآن کریم برای درک معنی و حقیقت زندگی، انسان ها را به مطالعه در اسرار آفرینش دعوت می کند. در اندیشه فلاسفه غرب نیز چنین دیدگاهی وجود دارد و آنان معتقدند اگر زندگی معنایی نداشته باشد، رنج و سختی انسان ها در این دنیا پوچ و بیهوده است.در پژوهش حاضر معنادار بودن زندگی را از دو منظر دیدگاه اسلام غرب مورد بررسی قرار میدهیم.

- 1 مقدمه

حیات همان زندگی است و معنای شناخته شدهای برای همگان پیدا کرده است و چه بسا توضیح یا تفسیر غیر مفهومی نداشته و ندارد.

حیات در لغت:

- 1 حیات در لغت به معنی عمر، زیست، زندگی و مقابل ممات آمده است - دهخدا - .

- 2 حیات به معنی زنده بودن و زندگای معنا شده است - معین - .

حیات در اصطلاح:

در اصطلاح، نیرویی است که موجب بروز حس و تحرک در موجود زنده می شود وموجودات با آن خود را از نقض به کمال می رسانند - زمخشری، 1342. - 638 :1343 در قرآن کریم، واژه حیات 76 بار به کار رفته است - رجوع کنید به محمد فؤاد عبدالباقی، ذیل »حیی. - « مفهوم حیات در قرآن شامل همه موجودات زنده میشود. در پنج آیه قرآن - از جمله بقره، 255 و آل عمران، - 2 لفظ حی - زنده - به خدا نیز نسبت داده شده است.

واژه حیات در قرآن چندگونه به کار رفته است. برخی کاربردهای آن با مفهوم لغوی واژه منطبق است، از جمله محیای - زندگی من انعام: - 162، أحیاء - زندگان؛ مرسلات: - 26 و پشتخون - زنده نگه میداشتند؛ بقره، . - 49 حتی گاهی این واژه به صورت مجازی به کار رفته است، مانند نسبت دادن حیات به زمین مرده - رجوع کنید به بقره، 164؛ نحل، - 65 که مراد از آن روییدن گیاهان در زمین است - رجوع کنید به طوسی، ذیل آیات - . از سوی دیگر، در برخی آیات به اصلاح دیدگاه آدمیان درباره حیات با بیان ابعاد جدیدی از آن و عمق بخشیدن به مفهوم حیات، به عنوان نعمتی الهی، توجه شده است.

بر این اساس، در قرآن کریم حیات مفهومی فراتر از تحرکات بدنی و فعالیتهای روزمره زندگی را در بر میگیرد، از جمله در آیات 122 سوره انعام و 24 سوره انفال، که بنابر نظر مفسران، پیروی از حق و ایمان به خدا عاملی حیات بخش است که موجب هدایت انسان - زنده شدن وی می-گردد، در مقابل کفر که مرگ محسوب شده است - برای نمونه رجوع کنید به طوسی؛ طبرسی، ذیل آیات - و به همین سبب خدا در آیه 22 سوره فاطر مؤمنان رااَحیاء - زندگان - و کافران را اموات - مردگان - خوانده است - طبری؛ طوسی، ذیل آیه - . تعبیر »حیوه طیبه« در آیه 97 سوره نحل تعبیر روشنی از این کاربرد در قرآن عرضه کرده است.

سؤال در مورد فلسفه حیات بحث گسترده و پهناوری است. اگر غایت، زندگی در دنیا باشد باید بگوییم که زندگی در دنیا مقصود و غایت انسان نبوده. زندگی در این دنیا همانند حضور در کلاسی است که آموزشهای لازم را ارائه میدهند و در نهایت عملکرد انسانها مورد محک قرار میگیرد. اگر دنیا را بدون توجه به آخرت و بدون توجه به اینکه مقدمه است، بنگریم، یعنی هدف به دنیا آمدن و مقصد را در نظر نگیریم و نگاهمان را به دوران محدود دنیا بدوزیم، بهطور طبیعی خواهیم گفت: چرا خداوند ما را گرفتار دنیا و زندگی تکراری و مملو از مشکلاتش کرد که حتی نوش آن هم بینیش نیست.

اما حقیقت زندگی انسان و هدف از خلقت او، محدود در همین دنیا نیست. از دیدگاه اسلام، دنیا برای آخرت آفریده شده است. آمدن انسان به دنیا، برای کسب آمادگی برای زندگی جاوید اخروی است. دنیا محل تجارت، زراعت آخرت، و محل آزمایش است - مجلسی، بیتا: . - 148 خداوند انسان را در دنیا آفرید تا او بتواند به کمال شایسته خود دست یابد.

درشرحِ مفهوم هدف، تعاریف متفاوتی وجود دارد؛ بعضی از این تعریفها عبارتند از: »هدف، آن چیزی است که برای رسیدن به آن تلاش و کوشش می شود« - انوری، - 83/8 :1393 و نیز گفته اند: »هدف، عبارت است از آن حقیقت مطلوب که اشتیاق وصول به آن، محرک انسان است به انجام کارها و انتخاب وسیلههایی که آن حقیقت را قابل وصول مینماید« - جعفری، - 80 :1376

یکی از مسائل اساسی که باید بررسی شود مسئله »هدف زندگی« است. این مسئله همیشه برای بشر مطرح بوده است که هدف از زندگی چیست؟ یعنی انسان برای چه زندگی میکند و در واقع هدف انسان از زندگی و در زندگی چه باید باشد؟ از طرف دیگر اگر بخواهیم از جنبه اسلامی بحث کنیم، این طور باید بگوییم - ریشه این بحث هم در واقع همین است که هدف از بعثت انبیاء و غایت اصلی آن چیست؟مسلماً »هدف از بعثت انبیاء« از »هدف از زندگی افرادی که انبیاء برای آنها مبعوث شدهاند« جدا نیست، چون انبیاء مبعوث شدهاند تا بشر را به سوی هدف نهایی سوق دهند - مطهری، . - 9 :1390

رسیدن به کمالات شایسته انسانی به گونهای است که جز با اختیار آدمی حاصل نمیشود؛ یعنی اینگونه نیست که چنین کمالی را بتوان بدون طی مسیر و انجام افعال اختیاری به انسان اعطا کرد؛ زیرا مرتبه وجودی این کمال، پس از افعال اختیاری و آزمایش فراوان است. پس خداوند متعال محلی را برای کسب چنین کمالی برای انسان فراهم ساخت. انسان نیز دارای گرایشها و تمایلات و نیازهای متفاوت است.

حضرت امیرالمؤمنین علی - ع - انسان را در مقایسه با حیوان و ملائکه چنین معرفی میکند: »خداوند ملائکه را از عقل آفرید و در آنان شهوت قرار نداد، و حیوانات را از شهوت آفرید و در آنان عقل قرار نداد، و بنی آدم را از عقل و شهوت آفرید. پس هر کس عقلش بر شهوتش پیروز شود، از ملائکه برتر خواهد بود، و هر کس شهوتش بر عقلش غلبه کند، از حیوانات پستتر خواهد بود« - بابویه قمی، 1413ق: . - 4

ادیان مختلف جهان، در تلاشاند تا تعریفی مناسب برای زندگی ارائه دهند. بر این اساس ادیان الهی به دنبال بازگویی بهترین و کاملترین معنی برای زندگی انسان هستند و تفسیر نظام عالم و معنابخشی به آن را در صدر تعالیم خود مورد توجه قرار دادهاند. چرا که یکی از معیارهای اصلی مقبولیت یک جهانبینی معنی بخشیدن به زندگی است. - مطهری، . - 84 :1369

- 2 فلسفه حیات از منظر اسلام

محمدتقی جعفری بر این باور است که تنها در صورتی زندگی انسانها با تمام ظرفیت شکوفا خواهد شد که آنها معنای حیات را درک کرده باشند - جعفری، . - 381 :1381 به نظر او سؤال از فلسفه و هدف زندگی برای دو گروه مطرح نخواهد شد: گروه اول کسانی هستند که حیات را منحصر در ابزار و پدیدههای مادی حیات طبیعی میدانند؛ گروه دوم اشخاص رشدیافتهای که حیات را بهعنوان جزئی از مجموع هستی که در یک آهنگ کلی شرکت کرده است، تلقی نموده و هر جزئی ولو پستترین پدیده از حیات، برایشان جزئی از آهنگ کلی هستی است که هدف نامیده میشود.

وی در مقام ارزیابی فهم معنای زندگی، شناخت هویت و حیات خود را کار دشواری نمیداند. به باور او اولین قانون شناخت خویشتن، قانون اصلی من و روح است. دستیابی به این شناخت، کار دشواری نیست؛ زیرا هر کسی درباره خویشتن آگاهیهایی دارد و این کار نیازمند فلسفه و روانشناسی نیست - همان، 1362 الف: . - 202 دین اسلام به عنوان کاملترینِ ادیان الهی و کتاب آسمانی آن، قرآن کریم، به عنوان آخرین کتاب الهی بیشترین توجه را در مسأله معنی داری زندگی داشته و هدفدار بودن نظام آفرینش را مورد تأکید قرار داده است.

براساس تعالیم قرآن کریم، یکی از هدفهای اصلی بعثت انبیاء - علیه السلام - ارایه تفسیری صحیح برای زندگی بشر در دنیا و معنی بخشیدن به آن و هدفدار ساختن مسیر زندگی اوست؛ و برخلاف اندیشه رهبانیت که هدف دین را صرف آخرتگرایی میداند. از نظر قرآن کریم زندگی دنیوی موضوعیت دارد و پیامبران علاوه بر هدایت مردم به سوی خدا، وظیفه داشتند زمینههای لازم را برای قیام مردم در جهت ساختن زندگی پر از قسط و عدل فراهم نمایند.