بخشی از مقاله
چکیده
کانسار سرب و روی اورتاسو، در شمالغرب ماهنشان - استان زنجان - و در پهنهی ایران مرکزی قرار گرفته است. سازندهای رخنمون یافته در منطقه مورد مطالعه، متعلق به زمان سنوزوئیک میباشند که شامل سازندهای قرمز زیرین، قم، قرمز بالایی و نهشتههای کواترنری هستند. سازند قرمز بالایی که میزبان کانهزایی سرب و روی در این منطقه بهشمار میرود، شامل تناوبی از مارن، سیلت-سنگ، کنگلومرا و ماسهسنگهای قرمز و خاکستری رنگ است. کانهزایی چینهسان سرب و روی در منطقه مورد مطالعه، در داخل ماسهسنگهای خاکستری رنگ تشکیل شده است.
کانههای اصلی تشکیل شده در کانسار اورتاسو شامل گالن، اسفالریت، پیریت و کالکوپیریت میباشند که کانیهای ثانویه از جمله اکسیدهای آهن، کالکوسیت، کوولیت و سروزیت در بعضی قسمتها و در طی فرآیندهای سوپرژن جانشین این کانیها شدهاند. بافتهای غالب در این کانسار شامل بافتهای شبهلامینهای، دانهپراکنده، پیریت فرامبوئیدال و بافت سیمان بین بلوری هستند. نتایج مطالعات انجامشده نشان میدهد که کانهزایی سرب و روی در کانسار اورتاسو شباهت بسیار زیادی با کانسارهای مس رسوبی دارد.
مقدمه
شمالغرب ایران یکی از مناطق پرپتانسیل از لحاظ کانیسازی مس میباشد. بهطوریکه تیپهای مختلف کانیسازی مس در این منطقه شناسایی شدهاند که بعضی از این کانسارها مانند کانسار مس سونگون در حد کلاس جهانی است. کانسارهای مس با میزبان رسوبی، دومین تولیدکننده مس جهان، پس از کانسارهای مس پورفیری، و مهمترین منبع تولیدکننده کبالت هستند که در حال تبدیلشدن به یکی از مهمترین منابع نقره هستند .
- Hitzman et al., 2005 - کانسارهای مس با میزبان رسوبی در محیطهای دریایی یا دلتایی غیر آتشفشانی یافت میشوند. این نهشتهها از دید زمانی و مکانی، توزیع گستردهای از پروتوزوئیک تا سنوزوئیک دارند و ذخیره آن میتواند از اندازههای نیمهاقتصادی تا چند صد میلیون تن تغییر کند . - Hitzman et al., 2005 - کانیزایی مس رسوبی در ایران در ادوار مختلف زمینشناسی از جمله در پرکامبرین- کامبرین همراه با گنبدهای نمکی در پهنه زاگرس، سازند نایبند در زمان تریاس بالایی، سازند گردو در زمان ژوراسیک بالایی- کرتاسه زیرین و سازند سرخ بالایی در زمان میوسن روی داده است.
استان زنجان یکی از مناطقی است که سازند سرخ بالایی بهخوبی در آن گسترش داشته و به همراه این سازند، کانیزایی مس رسوبی نیز در آن تشکیل شده است. کانسارهای مس رسوبی در چند منطقه از استان زنجان شناسایی شده که از جمله آنها میتوان به کانهزایی مس رسوبی حلب - ابراهیمی و موسویمطلق، - 1391 و کانهزایی مس رسوبی چهرآباد - بیگدلی و همکاران، - 1392 اشاره کرد.
کانسار سرب و روی اورتاسو یکی دیگر از کانسارهایی است که در واحدهای ماسهسنگی سازند قرمز بالایی تشکیل شده است. علیرغم فعالیتهای اکتشافی اخیر انجامشده در این کانسار، تاکنون مطالعه علمی دقیقی بر روی آن انجام نشده است. در این نوشتار، ویژگیهای زمینشناسی، کانهزایی و کانیشناسی کانسار اورتاسو مورد بررسی قرار گرفته است.
زمینشناسی
کانسار سرب و روی اورتاسو در استان زنجان و در شمالغرب شهرستان ماهنشان واقع شده است. سنگهای این منطقه متعلق به سنوزوییک - میوسن - و شامل سازند قرمز زیرین، سازند قم، سازند قرمز بالایی و نهشتههای کواترنری هستند. وجود چنین واحدهای سنگی در زیر طبقات میوسن نشان از آن دارد که سازند قرمز زیرین در پس نهشتهگذاری دریای ائوسن، در شرایط خشکیزائی ناشی از بالاآمدگی، در منطقه مورد مطالعه بهویژه در جنوب منطقهی مورد مطالعه پدید آمده است - لطفی، - 1380 - شکل . - 1 در اواخر میوسن میانی، یک رخداد تکونیکی شدید در این منطقه روی داده که در اثر آن سازند قرمز بالایی شکل گرفته است.
سازند قرمزبالایی در این منطقه به دو بخش تقسیم میشود: بخش زیرین بهطور عمده از مارنهای رنگارنگ گچدار تشکیل شده و بهوسیله یک لایه نشانهی گچ از سازند دریایی قم جدا میشود. در افقهای بالایی این بخش از سازند، چینهبندی مورب و ریپلمارک وجود دارد. بخش بالایی این سازند، در برگیرنده مارن و شیلهای قرمز تیره همراه با لایههای متناوب از ماسهسنگ به رنگ قرمز و خاکستری متمایل به سبز است.
محدوده اکتشافی در دو نقشه زمینشناسی 1:100000 ماهنشان - لطفی، - 1380 و میانه - خدابنده و همکاران، - 1377 قرار دارد که براساس تقسیمبندی واحدهای ساختاری- رسوبی ایران - آقانباتی، 1383؛ - Stöckiln, 1968، این منطقه در پهنهی ایرانمرکزی واقع میگردد. از نظر سنگشناسی، سازند اصلی منطقه قرمز بالایی است که شامل تناوبی از سنگهای رسوبی به رنگ سبز و قرمز میباشد. جنس این سنگها عمدتاً از مارن، میانلایههای ژیپس، توف، ماسهسنگ با سیمان ضعیف کربناتی و بهمقدار کمتر کنگلومرا است. ژئومورفولوژی در نواحی میوسندار شمالغرب زنجان با تاقدیس و ناودیسها ساخته میشود و شیب طبقات از افقی تا قائم متغیر است - شکل . - 2
کانهزایی
در منطقه اورتاسو، سنگ میزبان کانهزایی، ماسهسنگهای خاکستری رنگ هستند که بهطور میانلایه با واحدهای مارنی قرمز و خاکستری رنگ قرار دارند. ماسهسنگ میزبان در این منطقه، عمدتاً از کانیهای کوارتز، فلدسپات - ارتوز - و خردهسنگهای رسوبی، دگرگونی و به میزان کمتر آتشفشانی تشکیل شده است.
