بخشی از مقاله
چکیده :
وزش بادهای شدید و وقوع توفانهای طولانیمدت که سبب برخاست و پراکنش دانههای ناپایدار موجود در سطح زمین با عنوان گردوغبار، در محیط اطراف میشود، پیامدهای زیستمحیطی نامطلوبی دارد. بخشهای وسیع ای از سرزمین ایران، بهویژه در شرق و جنوب شرقی، در غرب و جنوب غربی و در حواشی کویر لوت، همواره در معرض وزش بادهای شدید و برخاست و پراکنش دانههای ناپایدار از سطح زمینهای خشک و برهنه قرار دارند.
شناسایی و معرفی مناطق مستعد برای برخاست و تعیین مسیر پراکنش گردوغبار در انواع محیطها بهویژه محیطزیست انسانی و ... از موضوعات مهم در عرصه مخاطرات زمین و مطالعه اختصاصات پراکنش گردوغبار در محیطزیست در حیطه دانش زمینشناسی و تأمین بهداشت و سلامتی شهروندان در معرض پراکنش گردوغبار در حیطه دانش زمین پزشکی است. استفاده از تصویربرداری ماهوارهای و تصاویر ماهوارهای با خصوصیات و ویژگیهای متنوع و متفاوت، فنآوری ساده و ارزشمند برای تعیین مکان و زمان برخاست و مسیر پراکنش تودههای گردوغبار در محیطزیست و درنتیجه فراهم شدن امکان هشدار و کاهش اثرات مخرب پراکنش گردوغبار بر سلامتی اعضای غیرزنده وزنده محیطزیست است.
مقدمه :
از آغاز قرن بیست و یکم، مطالعه حوادث و وقایع زمین ساختی، با گسترش بحث گرمایش کره زمین و آلودگیهای روزافزون محیطزیست، بیشازپیش، موردتوجه دانشمندان و اندیشمندان در عرصههای مختلف، قرارگرفته است. برخاست و پراکنش گردوغبار در محیطزیست، یکی از پدیدههای زمینشناسی است که اثرات زیستمحیطی نامطلوبی، بر تمامی اعضا محیطزیست، اعم از اعضای غیرزنده شامل آب، خاک و هوا و سازههای انسانی و - کریم دوست و اردبیلی، - 1389 و - Sprigg, et al., 2014 - و اعضای زنده زیستبوم شامل گروههای مختلف جانوران، گیاهان، آغازیان و حتی تک زیان در محیطهای مختلف مورد هجوم گردوغبار و بهویژه بر انسان ساکن در محیطهای شهری، روستایی و عشایری برجای میگذارد
مطالعه برخاست و پراکنش رسوبات بادی در زیستبومهای انسانی، بهصورت ریز گردها، گردوغبار و یا توفانهای شن و ماسهای از مسائل مهم در مطالعات علوم زمین و زمین پزشکی گشته، پراکنش رسوبات بادی در زیستبومهای انسانی بر ابعاد گوناگون بهداشت و سلامت اعضای زنده و غیرزنده محیطزیست، آسیب میرساند - شاهسون و همکاران. - 1389 و - Giere, and Querol , 2010 - و - غفاری و مصطفیزاده، - 1394 و - Guarnieri, and Balmes, 2014 - که جبران آنها،نیازمند مصرف هزینههای انسانی و مالی فراوان است
مطالعه چالشهای زیستمحیطی و پیامدهای ناشی از آن ذرات و دانههای گردوغبار و پیامدهای آن در مناطق مختلف ایران - علیزاده و همکاران، - 1397 ازجمله استان ایلام و مقایسه نمودار تغییرات ماهانه مراجعهکنندگان بیماران تنفسی به همراه تعداد رخداد افزایش غلظت بیشازحد هوا در سال 1387 نشانمیدهد تعداد کانونهای برخاست ذرات و گردوغبار در سه دهه گذشته در جنوب غرب ایران تقریب 3/5 برابر شده است
در شرق و جنوب شرق ایران نیز در اواسط تابستان 1394 حضور ریز گردها در اتمسفر زابل به بیش از 25 برابر حد مجاز رسیده، در اواسط زمستان سال 1396 غلظت گردوغبار در منطقه سیستان به بیش از 6/5 برابر حد مجاز، گزارششده است
در نیمه تابستان 1397، پراکنش گردوغبار با غلظت بیش از 39 برابر حد مجاز و بیش از 10 برابر حد خطرناک در محیطزیست انسانی در منطقه سیستان، گزارش گردیده .این پراکنش در فردای آن روز، نیز ادامه مییابد
در اوایل پاییز 1397، وزش باد با سرعت بیش از 104 کیلومتر در ساعت سبب افزایش غلظت ریز گردها در مناطق مسکونی بهخصوص در بخش هیرمند تا 19 برابر حد مجاز میشود
گزارش پراکنش گردوغبار غلیظ در محیطزیست در جنوب غرب ایران - هادئی و همکاران، - 1397، بهطور مکرر در طی فصول مختلف، اعم از بهار، تابستان، پاییز و زمستان مثلاً - روز 24 بهمنماه 1396 اعلامشده است. جدیدترین گزارش پراکنش گردوغبار غلیظ در جنوب غرب ایران در مهرماه 1397 است
روش تحقیق:
این مطالعه به روش پیمایشی/توصیفی با مراجعه به اسناد مکتوب و منتشره و منابع دستاول اطلاعاتی، با بحث و نتیجهگیری در موضوع موردمطالعه، تدوین و سازماندهی شد.
نتیجهگیری :
در چند سال اخیر وقوع بادهای پرانرژی و طوفانهای طولانیمدت در مناطق متعدد و متنوع کره زمین بهویژه در منطقه خاورمیانه افزایشیافته است. با جمعبندی نتایج مطالعات جهانی در دهه نخست قرن بیستم میلادی درباره پراکنش دانههای رسوبی توسط باد بهصورت گردوغبار در سطح جهانی - Mahowald, et. al., 2014 - و - Sissakian et al., 2013 - - شکل - 1 سه ناحیه در منطقه خاورمیانه، با بالاترین میزان فعالیت گردوغبار در سطح کره زمین به ترتیب زیر شناسایی و معرفی میشوند
- نواحی شرق ایران و غرب افغانستان که تحت تأثیر بادهای دشت لوت و 120 روزه سیستان، در سالهای اخیر، بالاترین فراوانی طوفانهای گردوغبار را در منطقه خاورمیانه تجربه کردهاند.
-منطقه عربستان و عراق با بادهای نسبتاً قوی با جهت غالب شمال شرقی و شمال غربی در طی وقایع گردوغبار .
-نواحی غرب پاکستان با فراوانی نسبتاً کمتر وقایع گردوغبار در مقایسه با مناطق دیگر، اما دارای بالاترین تعداد وقایع مه گردوغبار - - dust haze و بالاترین تمرکز دانههای بسیار ریز رسوبی به دلیل هجوم گردوغبار از بیابان تهار در پاکستان در ادامه پراکنش دانههای ریز رسوبی توسط بادهای سیستان است.
شکل: 1 نقشه جهانی پتانسیل تولید و پراکنش ریزگرد - After DTF, 2013 و - Sissakian, et al., 2013 در سطح جهانی و منطقه خاورمیانه
جمعبندی گزارش مطالعات مربوط به پراکنش دانههای ناپایدار سطح زمین توسط باد در گستره جغرافیایی ایران نشانمیدهد دو منطقه غرب و جنوب غرب و شرق و جنوب شرق ایران، از مناطق اصلی پراکنش گردوغبار در محیطزیست بوده است
