بخشی از مقاله
چکیده:
توسعه صنایع، رشد جمعیت و افزایش مصرف موجبات تولید روزافزون زبالههای شهری، صنعتی و روستایی را به وجود آورده و به همین دلیل شناخت کیفیت و کمیت پسماند شهرها امروزه به یک ضرورت مهم برای برنامه ریزی و مدیریت پسماند تبدیل شده است. به دلیل تغییر در الگوی مصرف شهروندان، رشد و توسعه شهرها این امر باید در دورههای زمانی مشخص تکرار شود تا میزان تغییرات در ترکیب زباله مشخص شود.
مقدمه:
اغلب مردم دوست ندارند از زباله یا مواد زائد، نگهداری کنند؛ زیرا نمیخواهند بخشی از محیط زندگیشان را اشیای بیمصرف اشغال کند. مواد زائد هر یک به تنهایی و یا در ترکیب با یک دیگر، عموماً مخل نظم و زیبایی محیط میباشند. از این رو سایر مردم تلاش میکنند که این مواد را از محیطزندگی خود دور نگه دارند. اما آن چه جمعآوری و دفع زباله را به کاری ضروری و اجتنابناپذیر بدل کرده، رعایت بهداشت است.
بخش زیادی از مواد زائد شهری خصوصیاتی دارند که بنابر آن خصوصیات، ماندنشان در محیط زندگی، سلامت انسان و موجودات زنده را به خطر انداخته، موجب بروز مشکلاتی در محیطهای انسانی میشوند . آلودگی هوا، خاک، آب های سطحی و زیرزمینی، همچنین پدید آمدن محیطی مناسب برای زندگی حشرات و حیوانات موذی و تکثیر آن ها، از مهمترین مشکلات ناشی از دفع غیربهداشتی زباله هستندکه هر یک میتوانند، آرامش و سلامت شهروندان را با خطر مواجه کنند یا بیماری های کشنده و حتی مرگ و میر همگانی را در جامعه شیوع دهند
تاریخچه:
دست کم از آغاز زندگی یک جانشینی، انسانها همواره پسماندهها را به طریقی از محیط زندگی خود دور میکردند. در گذشتههای نه چندان دور، برای انجام این کار - جز در موارد معدود - سازمان منسجم و نیروی انسانی مخصوص وجود نداشت. بسیاری از موادی که امروزه زائد نامیده میشوند، به نوعی بازیافت میشدند وبقیه نیز در اطراف سکونتگاههای انسانی و یا داخل آنها دفع میشدند. پایین بودن میزان جمعیت از یک سو، کمیت و کیفیت زبالهها از سوی دیگر، دفع غیربهداشتی زبالهها را دچار مشکلات حاد نمیکرد.
با افزایش جمعیت، رشد و گسترش شهرنشینی، تفسیر الگوی مصرف، استفاده وسیع از موادی که به آسانی تجزیه نمیشوند - لاستیک، پلاستیک، شیشه، فلزات و - از بین رفتن زمینه بازیافت بعضی مواد در شهرها و مانند این ها، عوارض دفع غیربهداشتی مواد زائد آشکار شد و از آن پس، دفع زباله به صورت منسجم و توسط سازمانی مشخص در شهرهای جهان آغاز گردید
موضوع دفع مواد زائد هنگامی موردتوجه واقع شدکه انسان بصورت اجتماعات بهم پیوسته و در یک مکان زندگی مشترک خویش را آغاز نمود. با توجه به این مسئله اولین بار جمعآوری استخوان های شکار، وسائل و افزار شکسته شده در یک محل به مرحله ظهور پیوست. در تمدن هندو از 6500 سال قبل دفع فضولات موردتوجه قرار گرفت. در حوالی خیابان های وسیع شهر موهنجو دارو، ساختمان های دو طبقه با آجر پخته ساخته شده بودند که تعداد بسیاری از آنها دارای حمام خصوصی بوده و تمام شهر لولهکشی آب جاری داشت.
فاضلاب حاصل از منازل به کانال اصلی خیابان که صفحات سنگی روی آن را پوشانده بود، هدایت میشد . آشپزخانه در طبقه بالا قرار داشت و بوسیله مجرائی به طبقه پائین به محفظهای مربوط میشده که این محفظه طبق نظر کارشناسان باستانشناسی به محل جمعآوری زباله اختصاص داشته است. چینیها بیش از 3000 سال قبل راجع به مواد هوموسی زبالهها و استفادهها از آن در کشاورزی قوانینی داشتهاند.
در اوائل دوران اسلامی یعنی از قرن ششم میلادی به بعد مقرراتی برای عبور و مرور حیوانات و وسایل نقلیه در اماکن عمومی وجود دارد که برای جلوگیری از ایجاد گرد و خاک وضع گردیده بود. در قرن چهارم هجری قمری شهرهای درجه اول اسلامی رفتگر و آتشنشان هم داشتهآند و در این شهرها رساندن آب به اماکن، و توزیع آب مشروب در معابر با سقاها بود. در اروپا زباله را از پنجره بیرون میریختند و بعد به فضاهای خالی اطراف شهر حمل میکردند و بعد از اینکه حیوانات در آن میچریدند، باقیمانده را به خارج از شهر انتقال میدادند
در ایران از زمان تصویب قانون بلدیه - 20 ربیعالثانی 1325 قمری - در نظافت شهری به عهده شهرداری گذاشته شد و این وظیفه در قوانین بعدی نیز استمرار پیدا کرد. بر اساس قانون شهرداری - مصوب - 1334 تعیین محلهای مخصوص دفع زباله به عهده شهرداریها گذاشته شدکه هماکنون نیز جمعآوری، حمل ونقل ودفع انواع مواد زائد جامد شهری همچنان به عهده شهرداری ها میباشد
در سال 1473 در کشور هلند که در آن زمان مقام اول را در نظافت شهری داشت، آشغالدانهای ویژهای در نقاط مختلف شهر آمستردام برپا شده بود. در این محفظهها مواد آلی زبالهها همراه با مقداری پول برای فرد تخلیهکننده، ریخته میشد. تا قبل از شروع قرن بیستم کشورهای مختلف جهان اهمیتی به چگونگی دفع مواد زائد جامد نمیدادند و مواد زائد تولید شده اکثراً بصورت روباز و بدون مکانیابی به سهولت در اطراف مناطق مسکونی تخلیه میشدند. با گسترش شهرها و رشد روزافزون جمعیت شهرنشین و همچنین بالا رفتن سطح آگاهی مردم نسبت به مسائل بهداشتی، روشهای جدیدی در زمینه دفع مواد زائد جامد شهری ابداع شد. تا دهه 1930 استفاده خاصی از روشهای علمی و نوین برای کنترل و دفع این مواد بکار گرفته نمیشود. در این دهه در انگلستان و در دهه 1940 در آمریکا مدیریت دفع این مواد به شیوه جدید آغاز شد -
انواع زباله:
1. صنعتی
2. خطرناک
3. شهری
4. بیمارستانی
انواع زباله شهری
1. زایدات غذایی
2. آشغال
3. خاکستر
4. زایدات ناشی از تخریب و ساختمانسازی
5. زایدات ویژه
زایدات غذایی: به قسمت فسادپذیر زباله کهمعمولاً از زایدات گیاهی، تهیه و طبخ و یا انبار کردن مواد غذایی به دست میآید، اطلاق میشودکمّیت. پس ماندههای غذایی در طول سال متغیر بوده و در ماههای تابستان، که مصرف میوه و سبزی بیشتر است، به حداکثر میرسد. پس ماندههای غذایی مهمترین قسمت زبالهاست، چرا که از یک سو به دلیل تخمیر و فساد سریع، بوهای نامطبوع تولید کرده و محل مناسبی برای رشد و تکثیر مگس و سایر حشرات و جوندگان است و از سوی دیگر به دلیل قابلیت تهیه کود - کمپوست - از آن حائز اهمیت است. قابل ذکر است که میزان پس ماندههای فسادپذیر در زبالههای شهری ایران بین 35 تا 76 درصد گزارش شدهاست.
آشغال: به قسمت فساد ناپذیر زباله به جز خاکستر گفته میشود. آشغال در زبالهمعمولاً شامل کاغذ، پلاستیک، قطعات فلزی، شیشه، چوب و موادی از این قبیل میشود. آشغال را میتوان به دو بخش قابل اشتعال و غیرقابل اشتعال تقسیم کرد.
خاکستر: به باقیمانده حاصل از سوزاندن زغال، چوب و دیگر مواد سوختنی که برای مقاصد صنعتی، پختوپز و یا گرم کردن منازل بکار میرود گفته میشود.
زایدات: ناشی از تخریب و ساختمان سازی - نخاله های ساختمانی - به زایدات حاصل از تخریب ساختمان، تعمیر اماکن مسکونی، تجاری، صنعتی، و یا سایر فعالیتهای ساختمان سازی اطلاق میشود و همچنین موادی که از وسایل نقلیه به جای ماندهاست میشود.
زایدات ویژه: این قسمت از زبالهها شامل مواد حاصل از جاروب کردن خیابانها و معابر، برگ درختان، اجساد حیوانات مرده.
فناوری ها و سیستم های استحصال انرژی از زیست توده:
امروزه برای منابع مختلف زیستتوده و کاربردهای گوناگون آن، تکنولوژیهای زیادی توسعه یافته و یا در حال توسعه میباشند. تکنولوژی های مختلف زیست توده در مراحل مختلف توسعه و معرفی به بازار قرار دارند و طیف وسیعی از توسعه آزمایشگاهی و نمونه سازی تا کاملاٌ تجاری شده را در بر می گیرند. در نمودار زیر وضعیت فعلی و آتی برخی از تکنولوژی ها نمایش داده شده است:
تکنولوژی های مختلف زیست توده در مراحل مختلف توسعه و معرفی به بازار قرار دارند و طیف وسیعی از توسعه آزمایشگاهی و نمونه سازی تا کاملاٌ تجاری شده را در بر می گیرند. در جدول زیر وضعیت فعلی و آتی برخی از تکنولوژی ها نمایش داده شده است - سایت سازمان انرژیهای نو ایران - .
فن آوری های گرما شیمیایی:
این فن آوری ها با گرما دادن به زائدات زیستی در حضور یا عدم حضور عوامل کمکی، انرژی تولید می کنند. انرژی تولید شده می تواند به صورت انرژی گرمایی یا انرژی ثانویه باشد که از فرآورده های انرژی زا بدست می آید مانند سوختهای جامد، مایع و گاز که می توانند به انرژی جنبشی یا الکتریسیته تبدیل شوند. عوامل کمکی در این فن آوریها می تواند بخار، هوا، اکسیژن، هیدروژن و مواد جامد باشند. مهمترین فن آوری های گرما- شیمیایی عبارتند از:
• احتراق مستقیم شامل : کاربری خانگی و صنعتی
• آتشکافت با روش معمولی و با بخار
• گازی کردن ساده در دمای معمولی و گازی سازی پلاسما در دمای بالا
