بخشی از مقاله
چکیده
با پیشرفت تکنولوژی آموزشی در قرن بیست ویکم و ظهور گسترده شبکه های رایانه ای امر آموزش نیز آسان گردید. استفاده از فناوری های اطلاعاتی باعث به وجود آمدن یادگیری الکترونیکی شد. زیرا نیازهای گسترده جوامع دانش محور و مبتنی بر فناوری های اطلاعاتی با ادامه استفاده از روشهای سنتی نظام آموزشی قابل پاسخگویی نبود به همین دلیل یادگیری آموزش الکترونیکی در نظام نوین آموزشی به وجود آمد. یادگیری الکترونیکی به آن نوع یادگیری گفته می شود که در محیط شبکه به وقوع می پیوندد و در آن مجموعه ای از فناوری چند رسانه ای، فرا رسانه ای و ارتباطات از راه دور به خدمت گرفته می شود و نوعی یادگیری است که در محیط اینترنت صورت می گیرد و با بهره گیری از فناوری شبکه تسهیل می شود .
در یک تعبیر ساده و به طور کلی - E-Learning - "یادگیری الکترونیکی یعنی آوردن سازمان یادگیرنده - دانشگاه - به نزد یادگیرنده و نه آوردن یادگیرنده به نزد دانشگاه در هر زمان، در هر مکان و برای هرکس. یادگیری الکترونیکی، نظامی مبتنی بر فناوری اطلاعاتی و ارتباطی - همانند سخت افزار، نرم افزار و شبکه های رایانه ای - به منظور ایجاد، نگهداری، توسعه و در دسترس قراردادن مواد مطالعاتی، آموزشی برای دانشجویان می باشد که فعالیتهای مطالعاتی و آموزشی را هدایت میکند و ارزیابی دانشجویان را بدون نیاز به وجود محلی برای یادگیرندگان و معلمان امکان پذیرمیکند.
با رواج هر چه بیشتر رایانه در جزیی ترین مسایل روزمره، دنیای ما با سرعت هرچه بیشتر به دنیای الکترونیک و دیجیتال تبدیل می شود و در این میان آموزش و یادگیری نیز به صورت دیجیتال در آمد. از مزایای یادگیری الکترونیکی - - E-Learning ، آموزش در هر زمان و مکان یا حذف زمان و مکان در یادگیری، دسترسی به منابع متعدد آموزشی با کمترین هزینه و زمان، تحصیل همزمان با اشتغال و از معایب آن نیز رویکردهای مدیریتی الکترونیکی را می توان نام برد.
مقدمه
امروزه افزایش حجم دانش و اطلاعات،کهنه شدن سریع مطالب درسی، تغییرات سریع جوامع و غیر قابل پیشبینی بودن آینده، لزوم آموزش و یادگیری مداوم را بجای آموزشهای مقطعی ایجاب می نماید، از سوی دیگر آموزش مداوم نیز، شیوه های یادگیری جدیدی را می طلبد، شیوه هایی که بوسیله آنها فرد بتواند بطور خودگردان و مستقل و برای تمام عمر به مطالبه دانش و استفاده از آن بپردازد. از این رو اهمیت و ضرورت کنار گذاشتن شیوه ها و راهبردهای سنتی در آموزش و پرورش و تدریس و توجه به راهبردها و شیوه های نوین آموزشی آشکار می گردد.که در همین راستا یکی از راهکارهای استفاده از روشهای نوین آموزشی، بکارگیری اصولی و بهینه دانش تکنولوژی آموزشی در نظامهای آموزشی است.
مفهوم یادگیری الکترونیکی
همانگونه که فناوری اطلاعات و ارتباطات دربسیاری از فرایندهای کاری روزمره همانند بانکداری الکترونیکی، تجارت الکترونیکی،پست الکترونیکی، دولت الکترونیکی و ... مورد استفاده قرارمیگیرد، حوزه یادگیری الکترونیکی یا E-Learning از این نوع فناوری بهره برده است. حذف محدودیتهای مکان،زمان و سن یادگیرنده که روزگاری دسترس ناپذیربه نظرمی رسیدند، امروز دیگر محدودیتهای بزرگی به نظرنمی رسند. ازطرفی باید توجه داشت که به وجود آمدن نیازهای گسترده و جدید درمیان جوامع با ادامه استفاده ازروشهای سنتی نظام آموزشی قابل تامین نیست. یادگیری مبتنی بررایانه، یادگیری مبتنی برفناوری اطلاعاتی، کلاس مجازی، کتابخانه های مجازی و .. راه را برای پیدایش شیوه های نوین آموزش، هموار ساخته اند. به لحاظ لغوی، به مجموعه فعالیتهای آموزشی که با استفاده ازابزارهای الکترونیکی اعم ازصوتی، تصویری، رایانه های شبکه ای، مجازی صورت بگیرد یادگیری الکترونیکی گفته می شود .
نقش حیاتی فناوری الکترونیکی در یادگیری
فناوری اطلاعات و ارتباطات در مدت زمان کوتاهی که از پیدایش آن میگذرد توانسته است تغییرات فراوانی را در نحوه زندگی بشر به وجود آورد. یکی از زمینه هایی که سهم عمده ای از این تغییرات را به خود اختصاص داده است، یادگیری است. یادگیری الکترونیکی زاییده چرخه تحولات سریع و رو به گسترش فناوری های نو به مفهوم واقعی آن است. نقش فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی در چرخه یادگیری بسیار اهمیت دارد. در یادگیری به شیوه سنتی، فرد مجبور بود که به طور مداوم بخواند و بنویسد و ارتباط تقریبا" یک طرفه بود. اما با بکارگیری فناوری اطلاعاتی و ارتباطی در یادگیری، فرد علاوه بر این مهارتهای پایه نیازمند داشتن مهارت در استفاده از فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی می باشد.
یادگیری های مبتنی بر فناوریهای نوین اطلاعاتی، با ایجاد تغییرات بنیادین در مفاهیم آموزش سنتی، توانسته است بسیاری از ناکارآمدیهای نظامهای آموزشی را رفع کرده و دگرگونی های اساسی را در آموزش به وجود آورد. با استفاده از دنیای مجازی در یادگیری، میتوان به روشهای نوین و کارآمدی از یادگیری دست یافت. علت کاربرد فناوری اطلاعاتی و ارتباطی در یادگیری، آموزش بهتر و سریعتر می باشد. کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش، نوع جدیدی از یادگیری را به وجود آورد، به طوریکه یادگیری تنها به صورت حضوری انجام نمی شود، زیاد ضرورتی ندارد که یادگیری حضوری و رودررو باشد و انتظار می رود که یادگیری در محیطهایی غیر از کلاس، امکان پذیر باشد، به نحوی که بتوان اطلاعات را به راحتی با سایر یادگیرندگان به اشتراک گذاشت.
این تحول سبب تغییر نقش معلم و نیز نقش کتابخانه ها شده است. به این ترتیب، نوع جدید یادگیری، یادگیری الکترونیکی نام گرفت. یادگیری الکترونیکی به آن نوع یادگیری گفته می شود که در محیط شبکه به وقوع می پیوندد و در آن مجموعه ای از فناوری چند رسانه ای، فرا رسانه ای و ارتباطات از راه دور به خدمت گرفته می شود و نوعی یادگیری است که در محیط اینترنت صورت می گیرد و با بهره گیری از فناوری شبکه تسهیل می شود.
در یک تعبیر ساده و به طور کلی- - E یادگیری الکترونیکی یعنی آوردن سازمان یاددهنده - دانشگاه - به نزد یادگیرنده و نه آوردن یادگیرنده به نزد دانشگاه در هر زمان، در هر مکان و برای هرکس 2" یادگیری الکترونیکی، نظامی مبتنی بر فناوری اطلاعاتی و ارتباطی - همانند سخت افزار، نرم افزار و شبکه های رایانه ای - به منظور ایجاد، نگهداری، توسعه و در دسترس قراردادن مواد مطالعاتی، آموزشی برای دانشجویان می باشد که فعالیتهای مطالعاتی، آموزشی را هدایت میکند و ارزیابی دانشجویان را بدون نیاز به وجود محلی برای یادگیرندگان و معلمان امکان پذیرمیکند. با رواج هر چه بیشتر رایانه در جزیی ترین مسایل روزمره، دنیای ما با سرعت هرچه بیشتر به دنیای الکترونیک و دیجیتال تبدیل می شود.
تاریخچه استفاده از فناوری اطلاعات در آموزش
اولین شکل کلاس درس گسترده به صورت آموزش از راه دور و به شکل مکاتبه ای بود. ایساک پیتمن در سال » 1840کوتاه نویسی« را در انگلستان از طریق مکاتبه ای تدریس می کرد. 3در همین راستا دکتر عیسی ابراهیم زاده آموزش از راه دور را به عنوان محصول عصر صنعتی و شکل صنعتی شده ی آموزش می داند و معتقد است روند رشد و تحول این نظام از لحاظ تاریخی با مراحل صنعتی همگامی ملموسی دارد. وی نسل اول آموزش از راه دور را که به آموزش مکاتبه ای شهرت دارد به عنوان آموزش تک واسطه ای …Sigel Media»نامید.
فناوری مورد استفاده در این دوره ارتباطات پستی، چاپ کتاب های استاندارد و جزوات یکنواخت بود. در ادامه استفاده از امواج برای آموزش متداول گردید. آموزش چند رسانه ای …Multi Media» که در حقیقت محصول دوره صنعتی است مشخصه اصلی نسل دوم آموزش از راه دور است. رادیو، تلویزیون، ویدئو، ماهواره، نوارهای دیداری و شنیداری مهمترین واسطه های آموزشی این دوره هستند. و در نسل سوم آموزش از راه دور تأکید اصلی بر آموزش غیر متمرکز، مشارکتی و مردمی است
امروزه کمتر کشوری پیدا می شود که از آموزش از راه دور برای تأمین اهداف آموزشی و پرورشی خود استفاده نکند البته متناسب با سطح پیشرفت هرکشور فناوری مورد استفاده متفاوت خواهد بود از آموزش مکاتبه ای، از طریق پست گرفته تا استفاده از نوارهای صوتی و تصویری و تلویزیون و ماهواره و شیوه های ارتباطی نوین که امکان تعامل را هم فراهم کرده اند. یکی از لوازمی که امروزه با فناوری ارتباط همراه بوده و گاه به غلط مترادف با آن بکار رفته، رایانه است که از قرن بیستم با ورود خود منشأ تحولات عظیمی گردیده است.
اولین کوشش معلمان برای استفاده از رایانه در کلاس درس سنتی معمولاً بصورت سخنرانی بود، تجربیات یادگیری مرتبط با موضوع تدریس معلم که در مکان های آموزشی دیگر انجام گرفته بود به نمایش گذاشته می شد و یا به عنوان تکلیف برای مطالعه بیشتر مورد استفاده قرار می گرفت.
همگام با پیشرفتهای سایر بخشهای نظام های آموزشی نیز دچار تحول شده و گرایش از یادگیری های معلم محور به فراگیر محور رو به افزایش است. به گونه ای که آموزش و استفاده از فناوری در برنامه درسی کشورهای پیشرفته گنجانده شده است.
به عنوان نمونه در انگستان کتاب های درسی در هر موضوع شامل سه کتاب دانش آموز، راهنمای معلم و راهنمای دانش آموز است. در هر سه کتاب فعالیت هایی در باره فناوری اطلاعات و ارتباطات گنجانده شده است. برای این که دانش آموزان فناوری اطلاعات و ارتباطات را تجربه کنند دو رویکرد در کتاب های درسی در نظر گرفته شده است.
الف: پروژه هایی در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات نظیر استفاده از رایانه برای پژوهش و انجام پروژه های گروهی.
ب: فعالیت های خاص در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات نظیر استفاده از واژه نگار برای نوشتن یک گزارش، نرم افزارهای گرافیکی و استفاده از سی دی های آموزشی. دانش آموزان در انجام دادن تکالیف گوناگون درسی باید از رایانه استفاده کنند.
مهمترین استفاده از رایانه در انجام دادن پروژه ها و امور پژوهشی است. همچنین از رایانه ها به منزله ابزاری برای وارد کردن داده ها، رسم جدول و کشیدن نمودار استفاده می شود. گنجاندن فناوری های جدید در کتاب های درسی ضمن آشنا کردن دانش آموزان با توانایی ها و قابلیت های رایانه، ترس از آن را نیز در آن ها از بین می برد و سبب می شود که فضای علم از مرز کتاب ها فراتر رود.
یادگیری سنتی و الکترونیکی
پژوهشگران زیادی تاثیرات آموزش الکترونیکی و آموزش سنتی را با هم مقایسه کرده اند پژوهشگرانی مثل لویس، ماینز، امرود، منیزو، اولسن، کوزما، شاختر همه آنها به این نتیجه رسیده اند که استفاده از فناوری اطلاعات در امر یادگیری باعث ایجاد نگرش مثبت در یادگیری و فهم بهتر مطالب انتزاعی می گردد. وپیشرفت تحصیلی یادگیرندگان را افزایش می دهد. بهزاد رسول زاده طی تحقیق جامعی که در این راستا انجام داده اند چنین نتیجه گیری کرده اندکه میزان انگیزه تحصیلی در بین دانشجویانی که از طریق فناوری های اطلاعاتی آموزش دیده اند به مراتب بیشتر از دانشجویانی است که از روش های سنتی آموزش دیده اند.
جدول مقایسه ای آموزش سنتی با شیوه نوین یادگیری - با استفاده ازفن آوری اطلاعاتی -
در یادگیری سنتی محیط آموزشی کلاس ثابتی است که یادگیرندگان در آنجا جمع می شوند و به امر یادگیری می پردازند. اما در یادگیری الکترونیکی فضای فیزیکیعملاًوجود ندارد و کلاس درس به صورت الکترونیکی است.
در یک تقسیم بندی کلان می توان یادگیری الکترونیکی را در دو سطح بیان داشت.
-یادگیری همزمان - - Synchronous
در این مدل یادگیری بصورت Online می باشد .یادگیری online رویدادی است که در آن همه شرکت کنندگان در یک زمان روی خط هستند و با هم ارتباط برقرار می کنند در این نوع یادگیری استاد پس از تدریس می تواند با دانشجو بصورت همزمان گفتگو یا در اتاق های چت مباحثه کند و امکان سوال و جواب مستقیم وجود دارد.
-یادگیری غیرهمزمان - - Asynchronous
در این مدل یادگیری بصورت offline می باشد. یادگیری offline رویدادی است که در آن افراد بصورت همزمان به سیستم وصل نمی شوند. ساختار آن براساس webbased و download می باشد. یعنی فراگیر می بایست مطالب را از صفحاتی که از قبل آماده شده و در سایت قرار گرفته شده است، انتخاب نموده و از آنها استفاده نماید بنابراین ساختار این مدل براساس WBT است.
