بخشی از مقاله
چکیده
با وجود آنکه در دهههای اخیر یادگیری الکترونیکی جای خود را در میان انواع کارآمد آموزش از دور به خوبی پیدا کرده است، نقصی عمده کاربران این سیستم ها را با این سؤال مواجه کرده، که چرا این سیستمها از هوشی که لازمه ارائه دستورالعمل هایی ویژه به کاربرانی است که هر یک دارای شرایطی ویژه برای یادگیری هستند، برخوردار نمی باشند؛ این سیستم ها قادر به تجهیز یادگیرندگان با خدمات مربوط به دانش شخصی سازی شده نیستند.
یکی از مسائل مهم در نظامهای آموزشی، به ویژه نظامهای یادگیری الکترونیکی، شناسایی نیاز یادگیرنده و طراحی برنامه درسی متناسب با تواناییها و ارائه توصیههای مناسب به اوست. شخصی سازی برنامه آموزشی در این نظام، بنا به دلایلی همچون دانش پیشزمینه، تجربیات، انگیزه و تواناییهای رفتاری متفاوت یادگیرندگان، سطوح مختلفی از کاربرد را می طلبد. اما شخصی سازی واقعی زمانی صورت می گیرد که هر زمان که کاربر بر روی صفحه وب کلیک کند، تنها محتوای مرتبط و مورد نیاز خود را مشاهده کند.
سیستم های یادگیری الکترونیکی هوشمند، توانایی تفسیر رفتار یادگیرنده را برای ایجاد مدل مناسب یادگیری دارا هستند و بازخوردهای هدفمندی را برای بهبود محیط آموزشی و تطابق آن با خواستههای یادگیرنده فراهم میکنند. در حال حاضر، تحقیقات در زمینه شخصی سازی محیطهای یادگیری به استفاده روز افزون از عامل های هوشمند سوق پیدا کرده، که مهمترین دلیل آن توانایی پایش مستمر یادگیرنده و دستیابی به میزان بیشتری از ویژگیهای کاربران است؛به طوری که فنّاوری عاملها، تعامل بین یادگیرنده و سامانههای آموزشی را تسهیل و آنرا کارآمد می سازد. از این رو و در راستای غنی سازی دورههای آموزش از دور، در پژوهش حاضر سعی بر آن است تا به کارگیری محیطهای یادگیری الکترونیکی شخصیسازی شده بر مبنای عامل هوشمند به با ارائه راهکارها و مدلهای کاربردی در این زمینه مورد پردازش قرار گیرد.
مقدمه
از اواخر دهه 50 میلادی، تحولی در جهان آغاز شد که بعدها آن را موج سوم نام نهادند. از آن زمان تاکنون، فناوری اطلاعات - به عنوان راهبر و هدایتگر این موج پیشگام- پیوسته ابداعات نوینی را برای بشر به ارمغان آورده است. سرعت ظهور این ابداعات به قدری افزایش یافته است که هنوز مراحل توسعه و همگانی شدن استفاده از یک نوآوری به پایان نرسیده، محصولی جدیدتر با امکانات بهتر، راحتی بیشتر و هزینه های آمتر ارائه میشود و ابداعات قبلی را از صحنه خارج می سازد.
از جمله عرصه هایی که در چند سال اخیر مورد هجوم فناوری اطلاعات قرار گرفته، عرصه آموزش و یادگیری است. با وجود اینکه از بیش از دو هزار سال قبل تاکنون، بسترها و سیستمهای آموزش و یادگیری- در مقایسه با سایر مقوله ها نظیر پزشکی- تغییرات بسیار کمی داشته است، لیکن اکنون به مدد فناوری اطلاعات مدتی است که تحولات آغاز شده است .
اگر دهه آخر قرن بیستم را دهه اطلاعات نامگذاری کردند، دهه اول قرن بیست و یکم را عصر دانش نامیده و هدف از این نامگذاری را توسعه همه جانبه دانش و آگاهی بشری دانسته اند. در چنین شرایطی طبیعی است که برای کسی که قصد حرکت در شاهراه اطلاعاتی را دارد، روشهای سنتی و قدیمی آموزش و یادگیری کارایی خود را از دست میدهند و انسان برای همگام شدن با محیط درحال تغییر باید به دنبال شیوه ها و رویه های جدیدی برای انتقال دانش و افزایش آگاهی باشد
تمدن موج سوم برای افزایش دانش افراد جامعه به ابزار قدرتمندی نیاز داشت که به موقع، کم هزینه، سریع و معتبر باشد. این چنین است که می بینیم یادگیری الکترونیکی یا به زبان ساده تر؛ انتقال دانش با استفاده از بسترهای فناوری اطلاعات ظهور کرده است و به سرعت خود را به عنوان روش موفق یادگیری علوم در قرن بیست و یکم معرفی می کند
به هر حال، باید در انتظار بروز تحولاتی در زمینه آموزش و پرورش بود. یادگیری بیشتری در خارج از کلاس درس صورت خواهد گرفت. دوران آموزش اجباری کوتاه تر خواهد شد. تفکیک سنی انعطاف ناپذیر در آموزش از بین می رود. آموزش فارغ از زمان و مکان و فرد محور خواهد شد
با مد نظر داشتن اهمیت بالای یادگیری الکترونیکی ، پیاده سازی و توسعه آن در هر جامعه ای که خواهان پیشرفت است، امری ضروری و اجتناب ناپذیر خواهد بود. با توجه به وضعیت فناوری اطلاعات در ایران و مشاهده موقعیت رو به رشد آموزش در سایه رشد روزافزون آموزش از دور، ضرورت شناسایی موانع فراروی یادگیری الکترونیکی و راهکارهای برخورد با آنها قابل لمس است. این امر در خصوص دوره های حرفه آموزش یا آموزش های ضمن خدمت کارکنان ضروری تر و در صورت به کارگیری صحیح، روشمند و ساختاریافته بر مبنای رشته های تخصصی مختلف ضروری تر و اثربخش تر نمایان می شود.
بیان مسأله
یادگیری الکترونیکی یا آموزش الکترونیکی در یک رویکرد گسترده، شامل هرگونه استفاده از اینترنت وفناوریهای وبمحور، به منظور خلق تجربیات یادگیری است - هورتون و هورتون ، . - 2003 با یک رویکرد کارکردی، بر سر این موضوع تفاهم نظر وجود دارد که یادگیری الکترونیکی دربرگیرنده سه عنصر کلیدی است: محتوا، فناوری و خدمات. در این میان آنچه مورد نظر ماست، عنصر فناوری یا تکنولوژی می باشد، که دربردارنده عوامل و عناصر زیر است:
1.زیرساخت؛ شامل اینترنت، اینترانت، که دسترسی آفلاین و از راه دور، اتصال کاربر و شخصی و اختصاصی سازی قابلیت ها را امکان پذیر می سازد.
2.سیستم های مدیریت محتوا؛ دربرگیرنده نحوه ارائه محتوا-تحویل، پیگیری، مدیریت و اطلاع رسانی محتوای آنلاین است.
3.سیستم های مدیریت یادگیری؛ دربرگیرنده تعریف و جهت دهی قابلیت ها، مدیریت عملکردها، برنامه های رشد حرفه ای کارکنان، پیگیری و اطلاع رسانی فعالیت ها و امور مالی و ترکیب با دیگر سیستم هاست.
4.فناوری یادگیری؛ شامل چت، سمینارهای مبتنی بر وب، جلسات ملاقات آنلاین، جلسات مجازی کلاس درس.
اما با وجود آنکه یادگیری الکترونیکی جای خود را در میان انواع کارآمد آموزش از دور به خوبی پیدا کرده است، نقصی عمده کاربران این سیستم ها را با این سؤال مواجه کرده، که چرا این سیستم ها از هوشی که لازمه ارائه دستورالعمل هایی ویژه به کاربرانی است که هر یک دارای شرایطی ویژه برای یادگیری هستند، برخوردار نمی باشند
پژوهشها حاکی از وجود نقصان و ضعف در حوزه ذکر شده و در خصوص سیستم های یادگیری الکترونیکی می باشند. در یک کلام اینکه؛ این سیستم ها قادر به تجهیز یادگیرندگان با خدمات مربوط به دانش شخصی سازی شده نیستند. به علاوه، این سیستم ها دارای نقایصی عمده، از جمله؛ تعاملات ضعیف، توزیع نامساوی منابع آموزشی، ساختارهای متفاوت انواع متفاوت شبکه ها و گروه های یادگیری هستند؛ که منجر به ایجاد احساس عدم اطمینان و بدگمانی به یادگیری الکترونیکی در فراگیران می شود
بنابراین، بایستی چگونه فناوریهای مرتبط را برای حل مشکلات موجود در محیط یادگیری الکترونیکی به کار گرفت؟ این سؤالی کلیدی در زمینه مورد بحث است، که پرداختن به آن، هر روز ضروری تر از پیش می شود.
در واقع، یکی از مسائل مهم در نظامهای آموزشی، به ویژه نظامهای یادگیری الکترونیکی، شناسایی نیاز یادگیرنده و طراحی برنامه درسی متناسب با تواناییهای کاربر و ارائه توصیههای مناسب به اوست؛ پایش مستمر و توجه به بازخوردهای یادگیرنده در فرایند یادگیری در این مسیر راهگشاست
شخصی سازی برنامه آموزشی در این نظام، بنا به دلایلی همچون دانش پیشزمینه، تجربیات، انگیزه و تواناییهای رفتاری متفاوت یادگیرندگان، سطوح مختلفی از کاربرد را می طلبد . سیستم های یادگیری الکترونیکی هوشمند ، توانایی تفسیر رفتار یادگیرنده را برای ایجاد مدل مناسب یادگیری دارا هستند و بازخوردهای هدفمندی را برای بهبود محیط آموزشی و تطابق آن با خواستههای یادگیرنده فراهم میکنند
شخصی سازی دامنه ای بسیار گسترده دارد، که سیستم های سفارشی، اختصاصی شده و وب سایت های انطباق یابنده را در بر می گیرد. در هر حال، شخصی سازی واقعی زمانی صورت می گیرد که هر زمان که کاربر بر روی صفحه وب کلیک کند، تنها محتوای مرتبط و مورد نیاز خود را مشاهده کند
فناوری شخصی سازی در نگاه نخست؛ نرم افزاری است که الگوها، عادات و ترجیحات را فرا میگیرد . شخصی سازی یک جعبه ابزار از فناوری ها و ویژگی های کاربردی است، که در طراحی تجارب یادگیری کاربر نهایی مورد استفاده قرار می گیرد. خصوصیاتی که شخصی سازی بر مبنای آنها انجام می شود، دامنه گسترده ای را پوشش می دهند؛ از بازنمایی ساده نام کاربر نهایی گرفته، تا شخصی سازی تولیدات آموزشی بر مبنای مدل های پیچیده نیازها و رفتارهای کاربران
شخصی سازی این اطمینان را به ما می دهد که سیستم آموزشی نقاط قوت و ضعف هر یک از افرادی را که در برنامه شرکت دارند، در نظر داشته است
این رویکردها می تواند جهت شخصی سازی فرایند یادگیری الکترونیکی به کار گرفته شود:
- 1 شخصی سازی؛ بر مبنای کنترل کنندگی فراگیر، که لازمه آن گردآوری بی واسطه دروندادهایی نظیر نیازها و ترجیحات فراگیر، به وسیله پرکردن فرم سؤالات یا برگزیدن گزینه های تناوبی تعبیه شده در سیستم آموزش الکترونیکی است.
- 2 شخصی سازی؛ بر مبنای پروفایل موجود کاربران و فراتحلیل اطلاعات موجود- در مواردی که ترجیحات فراگیران در پروفایل هایشان ذخیره شده باشد.
- 3 شخصی سازی؛ در خلال جستار در خصوص وجود همبستگی میان فراگیران- همبستگی تشخیص داده شده در مورد ارزش های صفات، توصیف کننده پروفایل فراگیران است-اگر همبستگی زیادی وجود داشته باشد، این امکان وجود دارد که محتوای اختصاص داده شده به یک پروفایل برای ارائه به پروفایل های مشابه آن مناسب باشد
از سوی دیگر تحقیقات در زمینه شخصی سازی محیطهای یادگیری به استفاده روز افزون از عامل های هوشمند سوق پیدا کرده که مهمترین دلیل آن توانایی پایش مستمر یادگیرنده و دستیابی به میزان بیشتری از ویژگیهایکاربران است؛ به طوری که فنّاوری عامل ها، تعامل بین یادگیرنده و سامانههای آموزشی را تسهیل کرده و همچنین قادر به ارائه مدلی از یادگیرندهو فنّاوری آموزشی است که تعامل این دو به شخصی سازی محیط یادگیری میانجامد. همچنین ویژگیهایی از عامل ها مانند خود مختاری، کنشگرایی، واکنش پذیری و مشارکت آنها با هم در پایش فرایند یادگیری و در نهایت ارائه محتوا، آزمونها و توصیههای شخصی شده، نقش به سزایی دارد - ویس ، . - 1999 به همین دلیل معماری سامانه پیشنهادی این پژوهش مبتنی بر عامل های چند گانه است.
عامل هوشمند موجودیتی است که میتواند به نمایندگی از فردی، با سطحی از هوشمندی و خودمختاری و با در اختیار داشتندانش آن حوزه و اولویتهای مشخص، به طور پیوسته کاری را انجام داده، به طور مستقل و مؤثر با محیط اطرافش در تعامل بوده تا بتواند به اهداف تعیین شده دست یابد
در واقع، عامل هوشمند؛ فناوری نوین و مفهومی ابداعی طی دهه گذشته می باشد. عامل هوشمند؛ برنامه ای است که اجرای مأموریت های تکرار شونده و قابل انتظار را در سیستم های آموزش الکترونیکی به انجام می رساند. ویژگی های عامل هوشمند عبارتند از: استقلال یادگیرنده، قابلیت اجتماعی، تطبیق پذیری و واکنش گری. بنابراین، این برنامه قادر است فعالیت و پاسخ های مناسبی را در جهت تجهیز محیط یادگیری الکترونیکی، بدون مشارکت کاربران، ایجاد نماید
از ویژگیهای مهم عامل هوشمند میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
الف - خود مختاری: یعنی عامل بتواند بدون دخالت مستقیم کاربر یا هر عامل دیگری کار خود را انجام دهد و روی کار خود کنترل داشته باشد. این ویژگی اصلی ترین و مهمترین ویژگی عامل هوشمند است که نقش مهمی را در شخصی سازی محیط آموزش الکترونیکی دارد.
