بخشی از مقاله
چکیده:
راه آهن ها که همواره بخش استراتژیک سیستم حمل و نقل هر کشور را تشکیل می دهند، نقش قابل ملاحظه ای در پشتیبانی اقتصاد سالم هر کشوری را ایفا می کنند، لذا سالیانه در جهان سرمایه گذاری هنگفتی به جهت ساخت و نگهداری این سیستم هزینه می شود. در این راستا به کارگیری صحیح سیستمهای اطلاعات مکانی می تواند صرفه جویی زیادی را از لحاظ اقتصادی برای سازمان ها از جمله راه آهن به همراه داشته باشد.
بنابراین ایجاد این سیستم در راه آهن می تواند تصمیم گیری را بهبود بخشد و منابع موجود را به شکل موثرتری در جهت انجام اهداف راه آهن هدایت نماید ؟منطقه مورد مطالعه در این تحقیق در جنوب شرقی استان بزد واقع شده است که خط دوم راه آهن بافق یزد می باشد مورد بررسی قرارگرفته است که ابتدا اطلاعات مورد استفاده جهت طراحی مسیر پیشنهادی در این محدوده مورد بررسی قرار گرفت سپس با توجه به این اطلاعات و سایر عوامل تأثیرگذار دیگر بر مسیریابی راه آهن و تعیین اهمیت و اولویت آنها در مسیر راه آهن با استفاده از مدل AHP ، با استفاده از نرمافزارهای GIS روش هایی جهت تعیین مکانیابی مسیر راه آهن طراحی گردید.
بدین منظور، تعدادی از عوامل تأثیرگذار بر مسیر راه آهن مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت و لایه های رقومی آنها تهیه و تولید گردید. سپس با استفاده از نرم افزارهای ILWIS و نرم افزار Arc Mapمدلهایی طراحی گردید و در نتیجه این مدلها، خروجی های مختلفی به عنوان مسیرهای پیشنهادی مختلف تولید گردید که میتوان در اختیار طراحان جهت بررسی و انتخاب قرارداد تا یکی از آنها به عنوان مناسب ترین و کوتاهترین مسیر بین دو نقطه در منطقه مطالعاتی مشخص و ارائه گردد؟
-1 مقدمه
گسترش شبکه حمل و نقل به عنوان یکی از کلیدهای اصلی برای توسعه اقتصادی و اجتماعی در هر کشور، بخصوص کشورهای در حال توسعه است و در این میان راه آهن با توجه به داشتن مزیت های نسبی از جمله ایمنی بالا و مصرف انرژی کمتر، جایگاه ویژه ای در بین سامانه های حمل و نقل دارد. با توجه به وسعت و موقعیت کشور در منطقه خاورمیانه، پراکندگی مراکز جمعیتی و فواصل زیاد بین قطب های تولید و مصرف درکشور، توسعه شبکه راه آهن به عنوان ضرورتی حیاتی مطرح است.
در راهسازی یکی از مهم ترین و اساسی ترین مراحل مطالعاتی و طراحی، موضوع طراحی مسیر اولیه، یا مطالعات فاز صفر است؟ یکی از جامع ترین روش های طراحی شده برای تصمیم گیری با معیارهای چندگانه است؟ انتخاب مسیر بهینه از بین مسیرهای طراحی شده، در واقع نوعی تصمیم گیری چند معیاره بشمار می رود که در آن هدف تصمیم گیری، انتخاب مسیر بهینه است. از آنجایی که تصمیم گیری در مورد انتخاب مسیر بهینه موضوع بسیار مهمی است و بروز خطا ممکن است باعث ضررهای جبران ناپذیری شود، نیاز به اتخاذ روش هایی منطقی و مناسب برای انتخاب گزینه بهینه و تصمیم گیری صحیح است، بنابراین سیستم اطلاعات جغرافیایی و ابزار های آن بهترین ابزار برای انجام این امر می باشد.
در این زمینه تحقیقاتی نیز در ایران و جهان کار شده است. از جمله: ب[1 در تحقیقی در خصوص طراحی مسیر بهینه امدادرسانی حمل و نقل جاده ای در محیط GIS بر مبنای نقاط حادثه خیز برای مسیر بندر امام خمینی اهواز از قابلیت GIS بهره می گیرند و با استفاده از وزن زمان سفر حجم در الگوریتم دیکسترا سریعترین مسیر از پایگاه امداد تا محل تصادف را تعیین نموده و نتیجه می گیرند که کوتاهترین مسیر از نظر فاصله و سریعترین مسیر از نظر زمان سفر حجم با یکدیگر تفاوت های فاحشی دارند ب[2 بیان می دارند که در طراحی شبکه راه مناسب، باید عوامل مختلفی در نظر گرفته شود که از جمله عوامل ناپایداری دامنه ها در امتداد مسیر جاده ها به خصوص در مناطق جنگلی می باشند؟ ب[3 تعیین مسیر بهینه قطار بین شهری یزد اردکان را با استفاده از منطق فازی انجام دادند. در روش مورد استفاده با استفاده از عملگرهای Gama و Sum نسبت به مسیریابی بهینه قطار بین شهری یزد اردکان اقدام گردید و از بین دو مسیر استخراجی مسیر شماره یک که با استفاده از عملگر Sum ترسیم شده بود
با توجه به دسترسی جمعیتی معادل 779589 نفر و طول 58547 متر از اولویت بیشتری نسبت به مسیر شماره دو برخوردار شد؟ ب[4 مسیریابی بهینه راه آهن با استفاده از مدلسازی در - GISمطالعه موردی: قسمتی ازخط تندرو راه آهن قم-اصفهان - را مورد پژوهش قرار دادند. نتایج این پژوهش تولید چندین مسیر پیشنهادی و بهینه با توجه به معیارهای مورد نظر طراحان می باشد، چرا که بخشی از مسیرطراحی شده شرکت مشاور با طولی بالغ بر 31492 متر از مناطق ممنوعه عبور کرده و در بعضی مناطق معیار های مورد نظر طراحان را درنظر نگرفته است، در حالی که مسیر های طراحی شده با این مدل ها همگی از مناطق مجاز و با طول هاییتقریباً نزدیک به طول این مسیر که کوتاهترین آنها 31976 متر است با عبور از مناطق مجاز تولید گردیده اند.
در پژوهشی استفاده از ابزارهای بهینه سازی هوشمند و روش های مبتنی بر آنالیز داده های مکانی را در پیدا کردن یک روش بهتر و مناسب تر، در ایالت مریلند با استفاده از آنالیزهای حساس به پارامترهای کلیدی و پارامترهای متفاوت طبیعی و فرهنگی و کاربری اراضی انجام دادند و در نتیجه گیری خود تفاوت فراوان در کاهش زمان لازم برای طراحی مسیر و طراحی راه حل های کم هزینه به عنوان مزایای این روش عنوان کردند.
در پژوهشی تعیین خطوط حمل و نقل ریلی را با توجه به تعداد زیاد گزینه های تأثیر گذار یک مشکل بزرگ دانستند. آن ها مدل ارائه شده در این روش را یک مدل برای طراحی مسیر مناسب بر اساس معیارهای در نظر گرفته شده دانسته اند. و در نتایج خود استفاده از الگوریتم ژنتیک را با توجه به پردازش های زیادی که بر روی داده ها انجام می دهد برای طراحی مسیر بهینه پیشنهاد دادند
پژوهشی انجام دادند که هدف خود را در پژوهش تعیین مناسب ترین مکان برای زیر ساخت های جدید حمل و نقل به وسیله سیستم های پشتیبان تصمیم گیری مکانی - SDSS - و بهره گیری از ساختار ترکیبی برای دست یافتن به تحرک و پویایی مکانی دانسته اند. آن ها از داده های مکانی و آماری برای طراحی مسیر بهینه در منطقه مورد نظر استفاده کردند و در نتایج خود استفاده از داده های آماری را از مزایای روش خود دانسته اند. امید است نتایج حاصل از پژوهش حاضر جهت پیشبرد بهتراهداف در این زمینه مفید واقع گردد؟
-2 مواد و روش تحقیق
1؛-2 معرفی محدوده مطالعاتی
استان یزد با وسعت حدود ٌٍِّْ کیلومتر مربع در مرکز ایران بین عرض جغرافیایی ٍُ درجه و َُ دقیقه تا ََدرجه و ٌَ دقیقه شمالی و طول جغرافیایی ٍِ درجه و ُِ دقیقه تا ِّ درجه و ٌَ دقیقه شرقی از نصف النهار گرینویچ و در حاشیه دشت های کویر و لوت واقع شده است. در این پژوهش با استفاده و راهنمایی های اساتید محترم، منطقه ای با وسعت1507000 هکتار واقع در زون40 سیستم تصویرUTM به عنوان منطقه مطالعاتی انتخاب شده است.
شهرستان بافق با مرکزیت شهر بافق، در فاصله یکصد و بیست کیلومتری جنوب شرقی یزد و در ارتفاع 927 متر از سطح دریا قرار دارد. که در مختصات جغرافیایی 55 درجه و 3 دقیقه طول شرقی و 32 درجه و 1 دقیقه عرض شمالی قرار دارد. در شکل شماره - 1 - شهرستان بافق در استان یزد و محدوده مطالعاتی نشان داده شده است؟
شکل - - - 1 محدوده مورد مطالعه در استان یزد
2؛-2 لایه های مورد استفاده در تحقیق
در راستای نیل به اهداف تحقیق، ابتدا مشخصههای تأثیرگذار در مسیریابی راهآهن شناسایی شدند؟ این کار با مطالعه عوارض طبیعی و مصنوعی منطقه و لایههای اطلاعاتی موجود در سازمان نقشهبرداری و زمینشناسی کشور و آثار محیط زیستی راهآهن و با توجه به روشهای مسیریابی با شیوههای مرسوم صورت گرفت؟
