بخشی از مقاله
چکیده:
باغ ایرانی الگویی شناخته شده در مقیاس جهانی است. این الگو را می توان طراحی تکامل یافته در طول دوره اي 4000 ساله دانست که پس از ظهور اسلام با الهام و برداشت از آیات قرآن درباره باغ هاي بهشتی و وصف ویژگیهاي آن غنی شده است. اما در این بین گویا شباهات کالبدي و مفهومی خاصی بین الگوي تکاملی باغ ایرانی با باغ بهشت توصیف شده در سوره الرحمن وجود دارد. هدف از این مقاله بررسی الگوهاي مشترك زیبایی شناختی بین باغ ایرانی و باغ بهشت با تاکید بر سوره الرحمن می باشد.
روش تحقیق این مقاله از نوع توصیفی – تحلیلی با رجوع مستقیم به آیات نورانی قرآن کریم و تفاسیر قرآن معتبر به عنوان منابع اصلی می باشد. نظر به موضوع پژوهش حوزه تحقیقی مقاله به بخش باغ ایرانی و باغ بهشتی تقسیم می شود. با مراجعه به منابع و مقالات مربوط به هر حوزه، تحقیقات صورت پذیرفت و تشابهات و تفاوتها شناسایی شد. نتیجه تحقیق نشان داد که شباهات زیادي بین مفهوم باغ ایرانی و باغ بهشت توصیف شده در سوره الرحمن وجود دارد به شکلی که می توان باغ ایرانی را الگویی ساده شده و زمینی از بهشت توصیف نمود.
مقدمه
زیبا از مصدر زیبیدن داراي معانی همچون:زیبنده شایسته نیکو جمیل خوش نما و آراسته است و زیبایی نیز یک یعنی حالت و کیفیت زیبا که عبارت است از نظم و هماهنگی که همراه عظمت و پاکی در شی وجود دارد و عقل و تخیل و تمایلات عالی انسان را به تحسین وا دارد و لذت و انبساط را پدید آورد و آن امري نسبی است
نوعا زیبایی را قابل ادراك و اما غیر قابل تعریف می دانند - رك: احمدي ،54، هاسپرز ،. - 77 بنا بر تعریف دیگر: زیبایی یک هماهنگی و هارمونی است که لذت ما را در یک خط سیر معین متشکل میکند و سبب اندیشه زیبایی میگردد.
علامه جعفري زیبایی را چنین تعریف می کند: نمود یا پرده اي نگارین و شفاف که روي کمال کشیده شده است. وي این نظریه را جامع ترین نظریات درباره زیبایی میداند و از آن چنین نتیجه می گیرد که با دقت در یک اثر زیباي خلقت در عین آنکه حس زیبایی جویی انسان اشباع می شود به دریافت کمال نیز نایل می گردد.
زیبایی شناسی در آغاز به عنوان شاخه اي از فلسفه ظهور پیدا یافت که به مطالعه فلسفی و نظري دریافت زیبایی و زشتی مربوط میشد. همچنین می کوشید کشف کند که آیا ویژگی هاي زیبایی شناختی به طور عینی در پدیدههایی که ادراك میکنیم نهفته است یا ذهنی است و در عقل دریافت کننده زیبایی وجود دارد. بر این اساس گروهی آن را چنین تعریف کرده اند: زیبایی شناسی شاخه اي از فلسفه است که با طبیعت زیبایی و داوري درباره آن سرو کار دارد . یا گستره اي از دانش است که با توصیف پدیده هاي هنري و تجربه زیبایی شناختی و تفسیر آن سر و کار دارد
برخی عینی بودن زیبایی را به قرآن نسبت داده اند - عبده مصطفی،1999م - و برخی ذهنی و عینی بودن آن را با هم - حجاج، 1992م - . با سیري در آیات مربوط به قرآن کریم اشاراتی بدست می آید که این کتاب الهی در بعد زیبایی شناختی از سویی بینده را در نظر میگیرد و از سوي دیگر زیبایی و حسن در جوهره اشیا را مطرح می کند: به طور مثال در آیه 69 سوره بقره بعد عینی و ذهنی با هم در نظر گرفته شده است که رنگ زرد زیبا از سویی خود به گونه است که شادي بر انگیز است از سوي دیگر نیازمند بیننده اي است که آن را نظاره کند
-نشانه هاي زیبایی در قرآن کریم
تلاشهاي گوناگون صورت گرفته است تا اصول و نشانه هایی را براي زیبایی معرفی کنند که خصوصیات لازم و کافی براي زیبا قلمداد کردن چیزي باشد. هگل تناسب و هماهنگی را به عنوان نشانه هاي زیبایی در طبیعت معرفی می کند - بدوي، 1996م - .وحدت در کثرت یکی از اصول مهم در زیبایی شمرده شده است و ترکیب این دو به وجود آورنده زیبایی است - شکل . - 1 هریک از وحدت و کثرت داراي صورت هایی است و هماهنگی اجزا تناسب توازن تحول و سیر تدریجی تکرار تقویت و تمرکز و تضاد به عنوان صورت هاي آن دو معرفی شده است
باغ ایرانی
باغ ایرانی الگویی تجربی از شیوه هاي منظرسازي دنیا است که تاریخی 4000 ساله دارد و از اهمیت و ارزش بالایی برخوردار می باشد. این باغ با داشتن ویژگی هاي منحصر به فرد در بین اقسام دیگر باغ ها به لحاظ طراحی برتري پیدا کرده است. زیرا در این باغ هم به جنبه هاي مادي و هم به جنبه هاي معنوي توجه شده است . یکی از ویژگی هاي اصلی و مهم که در طراحی باغ به چشم می آید حالت 4 باغ داشتن و اتصال دو محور به صورت عمود بر هم می باشد. محور در باغ هاي ایرانی همراه با حالت تقارن در دوطرف آن به وضوح مشاهده می شود
به گونه اي که می توان گفت این یک اصل مهم و شاخص در طراحی باغ هاي ایرانی محسوب می شود. علاوه بر این عناصر مهم دیگري که در باغ مشاهده می شوند - آب -کوشک -گیاه- باغچه هاي کرتی - همه آنها برخوردار از چند جنبه می باشند :
-1 جنبه عملکر دي -2 جنبه کالبدي - مادي - -3 جنبه معنایی - معنوي - .
در مجموع ویژیگی هاي باغ ایرانی از دیدگاه معمارانه مشتمل بر قرینه سازي تفکر هندسی، ایجاد نقطه عطف در مرکز یا انتهاي باغ - کوشک - ، محصور بودن باغ با دیوارهاي بلند - محرمیت - ، وسعت زیاد مستطیل کشیده یا مربعی، دو محور عمود برهم و ایجاد چهار رود مجزا از هم است. از دیدگاه زیبایی شناسی نیز وجود وحدت بین تمام قستهاي باغ، دیده شدن تنوع و تضاد در به کاربردن گونه هاي گیاهی مختلف با رنگهاي متفاوت، وجود تناسب بین تمام اجزاي باغ و دیده شدن نظم در طراحی باغ از طریق ایجاد محورها می باشد.
-توصیف بهشت در سوره الرحمن
این سوره یکی از سوره هاي مهم در قرآن به لحاظ توصیف معاد و نشانه هاي شکر گذاري از نعمت هاي خداوند و به تصور آوردن ویژگی هاي باغ هاي بهشتی می باشد که به همین جهت به لقب عروس قرآن را نسبت داده اند. در این قسمت از پژوهش به بیان و توصیف چند نمونه مهم از آیات در خور وصف ویژگی هاي بهشت می باشد می پردازیم. در آیه 46 این سوره از وجود دو بهشت سخن بی میان آورده شده که بنا به مطالب مورد تحقیق طبق نظر محققین - این دو بهشت را یکی به آدمیان و دیگري را به پریان نسبت می دهند. -
در آیه 48 کلمه افنان را ذکر کرده که داراي معنایی و برداشت هاي گوناگون می باشد و به این منظور می باشد که آن دو بهشت که در آیات قبل ذکر شد داراي درختانی با شاخه هاي پربرگ و نرم هستند که داراي میوه هاي با کیفیت و لذیذ می باشند .
در آیه 50 این سوره کلمه مهم دیگري به نام عینان وجود دا رد که این کلمه بر موجود بودن دو چشمه در آن دو بهشت دلالت میکند. - التسنیم و السلسبیل - .آب این چشمه ها بر خلاف دنیا داراي محدودیت و قطع شدگی نمی باشد. در آیه 54 به وجود تختهایی براي استراحت و آرامش بهشتیان اشاره شده است . در آیه 64 کلمه مدهامتان بدین معنی است که اشاره به پر رنگی و تیره بودن برگهاي بهشتی دارد . یعنی برگهاي این دو بهشت در نهایت زیبایی و طراوت داراي رنگ سبز تیره می باشند
