بخشی از مقاله
چکیده
از بیستم اردیبهشت ماه 1376 زلزله با بزرگاي 7.2 اردکول قائن تا امروز زلزله قاره اي کم عمق با بزرگاي بیش از 7 در ایران رخ نداده است . زلزلهي قبلی این پهنه بیشتر با ساز و کار امتداد لغز رخ داده است. در 9 شهریور 1347 زلزلهي دشت بیاض با بزرگاي 7.4 و همچنین زلزلههاي 15 آذر 1355 وندیک، 26 دي ماه 1357 مژن آباد، 23 آبان 1358 کوریزان خواف و ششم آذر 1358 کولی بنیاباد به عنوان مهمترین زلزله هاي اخیر که در این منطقه رخ داده می توان اشاره کرد.
در این مقاله ابتدا بر روي لرزه خیزي خراسان جنوبی تاکید می شود و سپس با بهره گیري از نتایج یک مطالعه در تهران اهمیت پهنه بندي بر پایه مخاطرات چندگانه در این منطقه توضیح داده می شود.
مقدمه
ابتدا با استفاده از لایههاي اطلاعاتی مختلف موجود، نقشههاي پهنهبندي جداگانهاي شامل نقشه پهنهبندي خطر زلزله به روش احتمالاتی - PSHA - براي خاك سطحی، نقشه پهنهبندي خطر زمینلغزش به روش شبکه عصبی مصنوعی و نقشه خطر سیل برمبناي اطلاعات رودخانه هاي مهم براي کل شهر تهران و همچنین نقشه میزان فرونشست براي محدوده دشت جنوب غرب تهران تهیه شد. هریک از نقشه هاي پهنه بندي خطر بهطورجداگانه به صورت نقشه رستري با ابعاد پیکسل یکسان به 4 کلاس با خطر بسیار بالا، خطر بالا، خطر متوسط و خطر پایین در محیط GIS تقسیم و به ترتیب با ضرایب 4، 3، 2 و 1 وزندهی شدند.
در مرحله بعد، با تلفیق و ضرب مقادیر خطر پیکسلهاي متناظر این نقشه هاي خطر، نقشه کلی مخاطرات اصلی زمینشناختی در محدوده شهر تهران به دست آمد. سپس، دو لایه اطلاعاتی شامل توزیع جمعیت ساکن و بافت فرسوده در شهر تهران، به نقشه مخاطرات تهران افزوده شد تا با تلفیق این اطلاعات، نقشه مقدماتی پهنه بندي تهران تهیه شود. به طور نسبی، خطر زلزله در مناطق جنوبی، خطر زمینلغزش در مناطق شمالی، خطر سیل در حریم رودخانهها و مناطق مرکزي و جنوبی و خطر فرونشست در مناطق جنوب غربی شهر تهران بیشترین مقدار را دارد.
تهیه نقشه مخاطرات چندگانه در شهر تهران نشان داد که مناطق مرکزي و جنوبی شهر تهران به دلیل تراکم جمعیت در معرض ریسک بالایی هستند. از طرفی، اکثر بیمارستانهاي موجود در شهر تهران عمدتاً در یک راستاي شمالی-جنوبی متمرکز می باشد.
. در صورت رخداد شدید زلزله و یا یکی از مخاطرات مذکور مردم ساکن در مناطق شرقی و غربی شهر تهران با مشکل امدادرسانی و دسترسی به بیمارستانهاي اصلی شهر تهران مواجه خواهند شد. مقاوم سازي و نوسازي بیمارستانهاي موجود شهر و هم چنین توزیع جغرافیایی مراکز درمانی با تمرکز بر محور شرقی و غربی می تواند میزان تاب آوري فیزیکی شهر تهران را در برابر مخاطرات طبیعی افزایش دهد
-1 منطقه خراسان
منطقه خراسان جنوبی از نظر لرزه خیزي با زمینلرزههاي کم و بیش بزرگ با دوره بازگشت طولانی مشخص میشود. به طور مثال، زمینلرزه طبس با بزرگاي بیش از 7، پس از یازده سده نبود لرزهاي در این منطقه روي داد.
گسلهاي مهم این منطقه عبارتند از: گسل نایبند، گسل چاه سرب در ناحیه شیرگشت، گسل کلمرد، گسل زمین-لرزهاي طبس - در خاور و جنوب خاور شهرستان طبس - ، گسل چشم رستم - در جنوب طبس و خاور گسل کلمرد - ، گسل راور و لکرکوه، گسل زمینلرزهاي دشت بیاض، گسل نایبند با روند شمالی- جنوبی این منطقه را از منطقه خاوري جدا میکند.
گسلهاي مهم روند عمومی شمالی- جنوبی و شمال باختري- جنوب خاوري در این منطقه عبارتند از: گسل نه، گسل زاهدان، گسل چاهک، گسل نهبندان، گسل زمینلرزهاي خواف، گسل گوك، گسل نایبند و گسل زمینلرزهاي سفیدابه. گسل گوك به عنوان یکی از جنباترین روندهاي ساختاري در کل استان کرمان مطرح است 12 - زمینلرزه تاریخی قرن بیستم با بزرگاي M 5 بر روي این گسل واقع است - .
در مقاله حاضر بر اساس مطالعه اي موردي بر شهر تهران بر لزوم پهنه بندي خطر بر پایه مخاطرات چند گانه در خراسان جنوبی تاکید می شود.
-2 وضعیت شهر تهران
شهر تهران یکی از شهرهاي بزرگ جهان است که در معرض انواع مخاطرات طبیعی قراردارد. بنابراین ارزیابی و ارتقاي سیستم هاي حیاتی شهر از جمله بیمارستانها به عنوان مراکز ادائه دهنده خدمات بهداشتی درمانی همواره یکی از دغدغه هاي مسئولین شهري بوده است. در مطالعه حاضر، تلاش شده است تا با توجه به اهمیت مساله پهنه هاي مخاطرات طبیعی در مطالعات پیشگیري و مدیریت بحران، نقشههاي پهنهبندي خطر مخاطرات چندگانه مهم در شهر تهران تهیه شود.
کلانشهر تهران به عنوان پایتخت، بزرگترین و پرجمعیتترین شهر ایران در دامنه جنوبی رشتهکوه البرز قرار دارد. تهران با قرارگیري در محدوده بین ارتفاعات البرز و دشت هاي وسیع جنوب آن، با مخاطرات زمینشناختی و طبیعی مختلفی روبهرو است. شرایط فعال تکتونیکی، وجود گسلهاي بالقوه لرزهزا، ژئومورفولوژي خاص منطقه و مدارك مستند موجود حاکی از آن است که تهران تاکنون با مخاطرات طبیعی متعددي مواجه شده و بهصورت بالقوه درمعرض خطر بالاي زمینلرزه، زمینلغزش، سیل و فرونشست است.
از سوي دیگر، تمرکز جمعیت و زیرساختهاي حیاتی در شهر تهران نشان میدهد که وضعیت تابآوري و مخاطرات زمینشناختی در تهران اهمیت ویژهاي در سطح ملی داشته و باید با حمایت مؤسسات پژوهشی ذیربط و به صورت شبکهاي و هدایت کار در یک شوراي راهبردي مسئله مخاطرات طبیعی در تهران، بررسی جدي شود. تاکنون بررسیهایی توسط مؤسسات وسازمانهاي مختلف صورت گرفته است ولی همواره این تلاشها به صورت پراکنده بوده و به صورت ادامه دار و با تلاش شبکهاي همه سازمانهاي پژوهشی ذیربط انجام نشده است.
