بخشی از مقاله
چکیده:
اخلاق را بهعنوان شاخهای از فلسفه می دانند که ارزش را با توجه به رفتار انسان در ارتباط با درستی یا نادرستی اقدام ها و نیز خوبی یا بدی نیت و پیامدهای اعمال مورد توجه قرار میدهد
در حرفه حسابداری، داشتن درجه بالایی از اخلاق بسیار ضروری می باشد. برجسته ترین رفتارهای غیر اخلاقی که بیشتر از هرچیز باعث رسوایی شده است، فساد مالی در شرکت های تجاری توسط افراد می باشد. در این مقاله سعی شده تا با توجه به بخش سه، قسمت هشتم از نامه ی 53 امام علی - ع - به مالک اشتر در سال 38 هجری قمری یعنی حدود 1399 سال قبل ، که درباره انتخاب کارگزاران دولتی آمده است ، لزوم اخلاق در حسابداری شرح داده شود .
مقدمه:
گروهی اخلاق را مجموعه ای از صفات روحی و باطنی انسان تعریف کردهاند که به صورت اعمال و رفتاری که از خلقیات درونی انسان ناشی میشود، بروز ظاهری پیدا میکند و بدین سبب گفته میشود که اخلاق را از راه آثارش میتوان تعریف کرد.
گروهی دیگر عنوان می کنند که استمرار یک نوع رفتار خاص، دلیل بر آن است که این رفتار یک ریشه درونی و باطنی در عمق جان و روح فرد دارد ، که آن ریشه را خلق و اخلاق مینامند.
لیکن در تعریفی گستردهتر، اخلاق مجموعه ای از اصول یا ارزشها را شامل می شود. هر انسانی دارای مجموعهای از ارزشها است که گاهی اوقات به طور صحیح به آنها توجه دارد و در برخی موارد نسبت به آنها بیتوجه است. فیلسوف ها، نهادهای مذهبی و سایر گروه ها ، اصول و ارزش های اخلاقی ایدهآل را به شیوههای مختلف تعریف کردهاند. مثال هایی از اصول یا ارزش های اخلاقی تعیینشده در سطح اجرایی عبارتند از قوانین و مقررات، تعالیم مذهبی، مجموعه قوانین اصول اخلاقی در تجارت جهت گروههای حرفهای یا صنعتی و آیینهای اخلاق حرفهای در سازمان ها .بهعبارت دیگر، اخلاق مجموعهای از معیارهای اخلاقی جهت بررسی درستی یا نادرستی یک موضوع می باشد.
اخلاق در قرآن و روایات
اخلاق از مهم ترین مباحث دینی است و از یک نظر مهم ترین هدف انبیای الهی را تشکیل می دهد، زیرا بدون اخلاق نه دین برای مردم مفهومی دارد، و نه دنیای آن ها سامان می یابد. اصولا زمانی انسان شایسته نام انسان است که دارای اخلاق انسانی باشد و در غیر این صورت حیوان خطرناکی است که با استفاده از هوش سرشار انسانی همه چیز را ویران میکند .
در جهت تایید مطلب فوق می توان موارد ذیل را ازقرآن ارائه نمود:
*1 ربنا و ابعث فیهم رسولا منهم یتلوا علیهم آیاتک و یعلمهم الکتاب و الحکمه و یزکیهم انک انت العزیز الحکیم - سوره بقره، آیه - 129 پروردگارا! در میان آنها پیامبری از خودشان برانگیز! تا آیات تو را بر آنان بخواند، و آنها را کتاب و حکمت بیاموزد و پاکیزه کند، زیرا تو توانا و حکیمی - و بر این کار قادری! - *2 قد افلح من زکیها و قد خاب من دسیها - سوره شمس، آیات 9 و - 10
هرکس نفس خود را پاک و تزکیه کرد، رستگار شد - و آن کس که نفس خویش را با معصیت و گناه آلوده ساخت، نومید و محروم گشت> *3 قد افلح من تزکی و ذکر اسم ربه فصلی - سوره اعلی، آیات 14 و - 15 به یقین کسی که پاکی جست - و خود را تزکیه کرد - و - آن کس که - نام پروردگارش را یاد کرد، رستگار خواهد شد> *4 و لقد آتینا لقمان الحکمه ان اشکر الله - سوره لقمان، آیه - 12
ما به لقمان حکمت - ایمان و اخلاق - آموختیم - و به او گفتیم - شکر خدای را به جا آور> در مجموع این آیات در واقع یک حقیقت را دنبال می کنند، و آن این که یکی از اهداف اصلی بعثت پیامبر اسلام صلی االله علیه و آله تزکیه نفوس و تربیت انسان ها و پرورش اخلاق حسنه بوده است. این نکات در آیات فوق قابل ملاحظه است:
این تاکیدهای پی در پی و بی نظیر دلیل روشنی است بر اهمیتی که قرآن مجید برای پرورش اخلاق و تزکیه نفس قائل است، و گویی همه ارزش ها را در این ارزش بزرگ خلاصه می کند، و رستگاری و نجات را در آن می شمرد . - مکارم شیرازی، - 1387 این مساله در احادیثی که از شخص پیامبر اکرم صلی االله علیه و آله و همچنین از سایر پیشوایان معصوم علیهم السلام رسیده است با اهمیت فوق العاده ای تعقیب شده، که به عنوان نمونه چند حدیث پرمعنای زیر را از نظر می گذرانیم:
در حدیث معروفی از پیامبر اکرم صلی االله علیه و آله میخوانیم:
چه چیزی مانع توست که زندگی پسندیده و مرگ با سعادت را داشته باشی، چرا که من برای کامل نمودن اخلاق زیبا مبعوث شدهام . انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق، من تنها برای تکمیل فضائل اخلاقی مبعوث شده ام . - تولایی، - 2008 یا امام علی - ع - می فرمایند: آدم بد اخلاق بسیار خطا میکند .
اهمیت اخلاق در اسلام
نظام اخلاق اسلامی به گونهای است که با اخلاق حرفهای در هم آمیخته و تفکیکناپذیر است؛ زیرا در اسلام ملاک نهایی و نهایت سعادت بشری، االله است و انسان در مقام خلیفه و جانشین الهی در زمین، محور توجهات اخلاقی است؛ بدین معنا که خشنودی انسان و خدمت به او موجب رضایت و تقرب به خداوند میشود؛ از اینرو، نظام اخلاق اسلامی با توجه به ملاک نهایی، در صدد است با ارائه دستورالعملها و آییننامههای اخلاقی در سطح حرفه و زندگی اجتماعی و همچنین با در نظر گرفتن پیشرفتهای مادی در جهت بهبود زندگی انسانها، زمینه سعادت و کمال حقیقی بشر را فراهم آورد.
به عبارت دیگر باید گفت در اخلاق اسلامی، ملاک نهایی اخلاق همانا خواست خداوند خیر مطلق است. مهمترین اصول راهبردی که میتوانند منشأ شکلگیری مؤلفههای کاربردی اخلاق اسلامی شوند، عبارتاند از :
الف - کرامت انسانی؛
ب - آزادی فردی؛
ج - عدالت اجتماعی در مفهوم عام قرار دادن هر امری در جایگاه شایسته آن؛
د - امانتورزی در دو سطح امانتداری و بینش امانتنگری در این بین، اصل چهارم مهمترین اصل است.
مفهوم امانتداری در کسبوکار، قابل تجزیه به سه پرسش است:
1. چه چیزی در کسبوکار مورد امانت قرار میگیرد؟
2. مراد از امانتداری در قبال آن امور چیست؟
3. صاحبان امانت کیستند؟
البته امانت داری در حرفه نمیتواند به معنای عدم تصرف باشد؛ زیرا تصرف و بهکارگیری مقوم کسبوکار است؛ تصرف در حرفه دو گونه است: امانت دارانه و غیرامانتدارانه. در این زمینه تصرف امانتدارانه استفاده بهینه و شایسته است . ضامن امانت داری در نگرش اسلامی این بینش است که عالم همه محضر خداست. با این نگاه، فرد با بصیرت ایمانی به امانتنگری در جهان هستی میرسد و همه چیز از جمله خود را امانت خداوند میداند. پس در مواجهه با همه چیز و در استفاده از همه امور، راه امانتداری را میپیماید و چنین حزم و احتیاطی تقوا است
اهمیت اخلاق در سازمان ها :
برخی اشخاص دامنه اخلاق را در حد رفتارهای فردی تلقی میکنند، اما رفتارهای فردی وقتی که در سطح جامعه یا نهادهای اجتماعی تسری پیدا نموده و شیوع می یابد، به نوعی به اخلاق جمعی تبدیل میشود که ریشه در فرهنگ جامعه میدواند و خود نوعی وجه غالب مییابد که جامعه را با آن میتوان شناخت. امروزه در تجزیه و تحلیل رفتار سازمان ها، پرداختن به اخلاق و ارزش های اخلاقی یکی از الزامات است. نماد بیرونی سازمان ها را رفتارهای اخلاقی آنها تشکیل میدهد که خود حاصل جمع ارزش های گوناگون اخلاقی است که در آن سازمان ها، ظهور و بروز یافته است.
در شرایط کنونی رعایت نشدن برخی معیارهای اخلاقی، نگرانی های زیادی را در بخش های دولتی و غیردولتی به وجود آورده است.
سقوط معیارهای رفتاری در بخش دولتی، پژوهشگران را واداشته تا در جستجوی مبناهای نظری در این رابطه بوده تا بتوانند مسیر مناسب اجرایی آن را فراهم سازند. لذا یکی از عمده ترین دغدغه های مدیران کارآمد در سطوح مختلف، چگونگی ایجاد بسترهای مناسب برای عوامل انسانی شاغل در تمام حرفه ها است تا آنها با حس مسئولیت و تعهد کامل به مسایل در جامعه و حرفه خود به کار بپردازند و اصول اخلاقی حاکم بر شغل و حرفه خود را رعایت کنند.
رفتارهای متفاوت اخلاقی افراد به عنوان کارمندان سازمان در یک طیف خطی که یک سر آن سلامت اداری و سر دیگر طیف فساد اداری می باشد، قابل تحلیل است . میزان سلامت اداری در میزان موفقیت سازمان در انجام ماموریت ها، اجرای راهبردها و برنامه ها و در نهایت دستیابی به اهداف سازمانی نقش به سزایی را ایفا می کند.
از همین رو مسئله اصلی تحقیق حاضر این است که چه عواملی بر رفتارهای اخلاقی انسان ها به عنوان یک کارمند حسابداری سازمان، تاثیر می گذارد؟ و اصول اخلاقی مورد نظر چیست ؟
اخلاق حرفه ای در سازمان
اخلاقیات به عنوان مجموعه ای از اصول، اغلب به عنوان منشوری که برای راهنمایی و هدایت استفاده می شوند، تعریف شده اند. این مجموعه اصول ، چهارچوبی برای اقدام ارائه می کنند. اخلاق حرفه ای ، مانند شمشیر دولبه ای است.
یک لبه آن تهدید است و لبه دیگر آن ، فرصت می باشد .
ضعف در سیستم اخلاقیات، منجر به کاهش ارتباطات و درنتیجه افزایش خسارات در سازمان می گردد وباعث می شود تا مدیریت ،جهت جلوگیری از خسارات، بیشتر بر روی کنترل گذشته نگر تکیه کند؛ زیرا معمولا افراد به مدیریت ، اطلاعات را نمی رسانند و در این صورت، انرژی سازمان به منفی تبدیل می شود و به عبارت دیگر ، توان سازمان به جای آن که صرف هدف شود ، صرف شایعه ، غیبت، کم کاری و … خواهد شد.
