بخشی از مقاله
چکیده:
برآورد وضعیت فرسایش و رسوب خاک از ضروتهای اساسی در مدیریت حوزه های آبخیز جهت توسعه پایدار به شمار می رود. مدلهای متعددی برای بررسی و پیش بینی میزان فرسایش و رسوب خاک تعریف و مورد استفاده واقع شده است. در تحقیق حاضر برای تعیین وضعیت فرسایش و رسوب حوزه آبخیز شهرستانک کرج که یکی از حوزه های تاثیر گذار در تولید رسوب ورودی به دریاچه سد کرج می باشد از دو روش کیفی و کمی - MPSIAC - استفاده شده است.
این حوزه با مساحت 14400 هکتار بر اساس واحدهای هیدرولوژیک به 14 زیر حوزه تقسیم شد و سپس برای هر زیر حوزه طبقات فرسایشی و پارامترهای مورد نظر در روش MPSIAC با پیمایشهای صحرایی و دخیل کردن نظرات کارشناسی تعیین گردید. بر اساس روش کیفی در حوزه آبخیز شهرستانک کرج، طبقه فرسایش ناچیز %3/27، طبقه فرسایش کم %14/3، طبقه فرسایش متوسط %45/8 و طبقه فرسایش زیاد %36/6 از سطح حوزه را به خود اختصاص داده اند.
براساس روش MPSIAC نیز درجه رسوبدهی و دبی رسوب ویژه تمامی زیر حوزه ها تعیین گردیده است که مقادیر بدست آمده نشان می دهد که زیر حوزه های شماره 10 و 2 به ترتیب با درجه رسوبدهی 68/92 و 67/60 و دبی رسوب ویژه 441/8 و - m3 / km2 /year - 421/6 دارای بیشترین سهم در تولید رسوب در حوزه آبخیز شهرستانک کرج می باشند.
مقدمه:
رشد روز افزون جمعیت و عدم تکافوی مواد غذایی، سبب افزایش بهره برداری از منابع طبیعی شده که این امر در سالهای اخیر به ویژه در کشورهای جهان سوم و در حال توسعه خسارات زیادی را به طبیعت وارد نموده و مشکلات زیادی را برای این کشورها به وجود آورده است. نگاهی به آمارهای ارائه شده از سوی مراکز ذیربط نشان می دهد که در ایران نیز طی چند دهه اخیر، فرسایش خاک و مشکلات ناشی از آن سیر صعودی داشته است، طبق آمارهای رسمی در سال 1350 میزان فرسایش خاک در کل کشور حدود 1 میلیارد تن برآورد شده است، در حالیکه این میزان در سال 1360، 1/5 میلیارد تن و در سال 1370 به 2/5 میلیارد تن رسیده است تنها زیانهای مستقیم این میزان فرسایش در سال، 7/6 میلیارد دلار برآورد شده است، در حالیکه این میزان در آمریکا به 1/2 میلیارد دلار می رسد انجام عملیات مختلف آبخیزداری با اهداف گوناگون در یک حوزه آبخیز به دلیل شرایط طبیعی حاکم بر حوزه و همچنین مسائل اقتصادی- اجتماعی و محدودیتهای فنی ومالی نیازمند نوعی اولویت بندی است.
این روشها عمدتاً بر پایه معیارهای انتخابی و یا تنها بر اساس یک هدف مورد نظر در آبخیزداری مانند سیل خیزی، تولید رسوب و خشکسالی صورت می گیرد. در تحقیق حاضر جهت تعیین میزان فرسایش و رسوب زیرحوزه های آبخیز شهرستانک سد کرج و اولویت بندی آنها برای انجام عملیات آبخیزداری از روش کیفی و کمی - MPSIAC - وضعیت فرسایش زیرحوزه ها و مقادیر رسوب آنها برآورد شده است.
مواد و روشها
موقعیت منطقه مورد مطالعه:
حوزه آبخیز شهرستانک در فاصله 53 کیلومتری شمال شرقی شهرستان کرج بین عرضهای شمالی ً20َ35°53 تا ً4 َ36° 1 و طولهایَ51° 13 تاَ51° 25 شرقی قرار دارد و با مساحتی حدود 14400 هکتار از زیرحوزه های آبخیز سد کرج می باشد. این حوزه دارای ویژ گی های اقلیمی مناطق مرتفع بوده است. میانگین ریزش های حوزه 602 میلی متر بوده که بیش از %64 آن به صورت برف نازل می گردد. - شکل - - 1 موقعیت این حوزه را نشان می دهد - .
زمین شناسی:
سازندهای زمین شناسی گستره مورد مطالعه از قدیم به جدید عبارتند از: سازند الیکا در نواحی شمال و شمال شرقی حوزه، سازند فجن در نواحی شمال غربی دهکده شهرستانک، سازند کرج در اکثر نواحی حوزه آبخیزشهرستانک و نهشته های رسوبی کواترنری گستره مورد مطالعه شامل مورنهای یخچالی ضلع شمالی قله توچال، نواحی مخروط افکنه ای و واریزه ها و پادگانه های آبرفتی رودخانه ای می باشند.
خاک شناسی و قابلیت اراضی:
رژیم رطوبتی خاک حوزه آبخیز شهرستانک زریک - - Xeric تشخیص داده شده است. همچنین رژیم حرارتی خاک منطقه مورد تحقیق مزیک Mesic - - است. از میان 9 تیپ اصلی اراضی ایران در منطقه مورد مطالعه تعداد سه تیپ اراضی تشخیص داده شده که تیپ کوه ها با %92/9 و تپه ها با %4 و فلاتها و تراسهای فوقانی با %2/7 و اراضی متفرقه %0/4 تفکیک گردیده است.
روش تحقیق
برآورد فرسایش و رسوب زیر حوزه ها:
هدف از برآورد فرسایش و رسوب، اعلام حجم و وزن رسوب خروجی و فرسایش ایجاد شده در سطح زیرحوزه هاست تا با ارزیابی عوامل آن اولویت و روش مبارزه را نیز تا حدودی تعیین کرد. از آنجائیکه هیچگونه ایستگاه هیدرومتری و رسوب سنجی در حوزه آبخیز شهرستانک وجود ندارد لذا برای مطالعه و رسیدن به هدف از روش کیفی و کمی، اطلاعات لازم فراهم گردید.
