بخشی از مقاله
چکیده
بررسی های اقتصادی و پیشینه کشورهای پیشرفته نقش صنعت نساجی در توسعه را اثبات کرده است. در کشور ایران نیز قدمت و اثر این سنعت بر سه مولفه اقتصادی ایجاد ارزش افزوده، ارزآوری و ایجاد اشتغال پایدار با کمترین سرمایه را نشان داده است. علیرغم تبلیغات منفی مبنی بر ورشکستگی کارخانجات نساجی، نمیتوان از شکل گیری برندهای جدید چشم پوشی نمود.
صنعت نساجی زیرمجموعه های متعددی دارد که میتواند از نظر اشتغال زایی و ثروت آفرینی در کشور بسیار موثر باشد و این امر مستلزم بهره گیری از مدل های جدید کسب و کار و به روزرسانی این صنعت در تمام زمینه های تجهیزات و ماشین آلات، تبلیغات و بازاریابی، برندسازی، تامین مواد اولیه، ساختار مدل های کسب و کار و غیره می باشد.
از جمله مهم ترین چالش های موجود در این حوزه قاچاق، تعرفه های بالا، تجهیزات و ماشین آلات قدیمی، عدم شناخت بازار، اقتصاد بانک محور، بهبود کیفیت و فرهنگ سازی مصرف تولیدات داخلی و ... می باشد. بررسی دقیق این چالش ها، ارزیابی ریسک و تعیین راه حل های متعدد برای هر مورد بسیار حائز اهمیت است که با تنظیم نه بخش مختلف یک مدل کسب و کار نوین می توان به این مهم دست یافت.
-1 مقدمه
صنعت نساجی در ایران تاریخچه ای دیرینه با سابقه حدود پنج هزار ساله دارد، برای مثال منسوجات ایرانی در موزه واشنگتن مربوط به سال های 127 تا 132 هجری قمری است. در قسمت های مختلف ایران، نساجی به دلیل عوامل متعددی همچون نزدیک بودن به جاده های تجاری، دسترسی به آب و وجود مواد اولیه رشد کرده و مراکز مختلف پارچه بافی شکل گرفته است به طوریکه این کارخانجات نساجی تبدیل به نماد شهرها شده و محلی برای تامین معاش مردمان آن منطقه بوده است.
خز ابریشمی از شوش، ردا و جامه بلند زنانه از فارس، عبا و روپوش از اصفهان، پارچه های پرده ابریشمی در فسا، طرازهای شاهانه و یا عمامه های دولتی در زمان امویان که به دلیل کتیبه نویسی تزیینی و سوزن دوزی بسیار مشهورند، پارچه های ابریشیمی، بافت جناغی، مراکز پرورش کرم ابریشم در طبرستان - مازندران کنونی - ، آذربایجان و خراسان، صنایع پارچه بافی در شمال شرقی ایران - خراسان، نیشابور، مرو - ، ابریشمینه های محلی کازرون، پیراهن و روسری پنبه ای، پارچه های کتانی و کرکی از موی بز و قالی و گلیم، طراحی و تولید قالی های ایرانی با نمادهای پادشاهان ایرانی در دوره های مختلف نمادی از قدرت این صنعت در کشور ایران است. اگرچه صنعت نساجی در حمله مغول به شدت آسیب دید اما در دوره تیموریان و صفویان از نو احیا شد.[1]
بررسی های اقتصادی صورت گرفته نشان می دهد که مسیر صنعتی شدن کشورهای پیشرفته از رشد و توسعه صنایع نساجی به عنوان صنعت پیشران و پس از آن از صنعت پوشاک که زیرمجموعه ای از صنعت بزرگ نساجی است نشات گرفته است. نساجی از جمله صنایعی است که مبادلات تجاری و بالایی را در بازارهای جهانی و بازار ایران به خود اختصاص داده است. بنابراین صنعت نساجی ازجمله صنایع مهم و موثر در اقتصاد هر کشور دارای این صنعت است که بر هر سه مولفه اقتصادی : - 1 - ایجاد ارزش افزوده؛ - 2 - ارزآوری و - 3 - ایجاد اشتغال پایدار با کمترین سرمایه گذاری تاثیر قابل توجهی دارد.
علیرغم اخبار ناگوار تعطیلی کارخانجات مختلف نساجی در کشور، نمیتوان ظهور وشکل گیری کارخانجات جدید و مدرن را نیز نادیده گرفت.در حال حاضر صنعت نساجی با حدود 9000 واحد دارای پروانه بهره برداری، معادل 11 درصد از واحدهای صنعتی کشور را شامل می شود؛ در حدود 12 درصد از اشتغال صنعتی کشور را با اشتغال زایی برای 300 هزار نفر از آن خود کرده است.
ارزش افزوده این صنعت نسبت به کل صنایع در حدود 3 درصد برآورد می شود و در حدود 700 میلیون دلار درآمد ارزی سالیانه این صنعت از طریق صادرات است که البته این رقم در کل جهان در حدود 800 میلیارد دلار در سال تخمین زده می شود. بنابراین در این مقاله به بررسی قابلیت اشتغال زایی و پتانسیل اقتصادی صنعت نساجی در ایران پرداخته می شود. سپس با بیان برخی از چالش های این صنعت در کشور، به بررسی چرایی بهره گیری از مدل های جدید کسب و کار در این صنعت پرداخته می شود2]، .[3
-2 تئوری بوم کسب و کار
یکی از مواردی که در تحلیل های اقتصادی دیده می شود ورود کسب و کارهای نوپا به عرصه اقتصادی کشورهاست. با درنظر گرفتن رکود صنعت نساجی در کشور، مشاهده و بهره گیری مناسب از روش های نوین و نوآورانه بسیار حائز اهمیت است. همچون سایر کشورها، در ایران نیز سیاست گذاران، سرمایه گذاران، فارغ التحصیلان دانشگاه ها و کارآفرینان و گروه قابل توجهی از مردم به این باور رسیده اند که توجه به اقتصاد دانش بنیان و کسب و کارهای ایده محور مبتنی بر فناوری، راهی برای برون رفت از رکود، بحران اشتغال، افزایش بهره وری، ایجاد ثروت ملی، جانمایی مجدد در چرخه اقتصاد جهانی و قابلیت افزایی برای ایفای نقش در صادرات خدمات فنی و مهندسی است.
در این راستا مدل کسب و کار به عنوان یک مفهوم نوین مدیریتی از اوایل دهه 90 میلادی وارد ادبیات کسب و کار شد که توانست خیلی از سازمان ها را به روز رسانی نموده و برای بسیاری دیگر چالش های دشوار و در ظاهر غیر قابل حل را برطرف نماید. بنابراین در این بازار و اقتصاد جهانی، برای ماندگاری و پیشی گرفتن از رقبا باید بدانیم که سازمان ما، چه مدل کسب و کاری دارد. با تعیین مدل کسب و کار می توان بینش عمیقی در صنعت ایجاد نمود.]4[
یک بوم کسب و کار از نه بخش تشکیل شده است که تشریح پاسخ های مطرح شده در هر بخش میتواند تاثیر بسزایی در دیده شدن بخش های مبهم و مخفی کار داشته باشد. این نه بخش عبارتند از: - 1 - بخش مشتریان؛ - 2 - ارتباط با مشتریان؛ - 3 - ارزش پیشنهادی؛ - 4 - کانال توزیع؛ - 5 - فعالیت های اصلی؛ - 6 - منابع اصلی؛ - 7 - شرکای کلیدی؛ - 8 - جریان درآمد و - 9 - ساختار هزینه ها. با تکمیل و کنترل این بوم توسط متخصصین، ریسک کار و چالش های غیرمنتظره به مقدار زیادی کم می شود. در ادامه به بیان پتانسیل های اقتصادی و اشتغال زایی صنعت نساجی و چالش های آن با بهره گیری از بوم کسب و کار پرداخته می شود[4]
-3 پتانسیل اقتصادی صنعت نساجی در کشور
صنایع نساجی اساس و پایه تولید را در کشور ایران گذاشته اند و بیشتر واحدهای قدیمی تولیدی کشور مربوط به این صنعت است. عملکرد صادرات کالاهای زیرمجموعه نساجی کشور در پایان سال 95 معادل 1134,6 میلیون دلار بوده است که 1,7 درصد نسبت به سال 94 کاهش داشته است. با توجه به تاثیر چشمگیر این صنعت در اقتصاد کشور باید به بررسی هر زیرمجموعه در این صنعت پرداخت و با تعیین یک مدل کسب و کار مناسب به تقویت آن پرداخت. در شکل 2، میزان واردات و صادرات صنعت نساجی کشور آورده شده است.[5]
-4 چالش های صنعت نساجی در کشور و ارائه راه حل بر اساس بوم کسب و کار با توجه به بررسی و تحلیل های انجام شده بر روی چالش های صنعت نساجی در سال های اخیر، نیاز به تجهیزات و ماشین آلات مرغوب برای به حداکثر رساندن بازده تولید از نظر کمی و کیفی در صنعت نساجی به اثبات رسیده است. اقتصاد بانک محور، قاچاق، تعرفه های بالا، غیرواقعی بودن نرخ ارز، بی توجهی به صنعت مد وبرند سازی، بالا بودن قیمت تمام شده کالا در داخل و استفاده از روش های سنتی در بازاریابی و تبلیغات، عدم تمایل کارخانجات به تولید پارچه پوشاک به دلیل در اختیار نداشتن بازار مطلوب از جمله چالش های شناخته شده در صنعت نساجی است.
