بخشی از مقاله
چکیده :
در سالهای اخیر برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی و عملیات گسترده آبخوان داری و آبخیزداری در بعضی از حوزه های آبریز تغییر ات عمده ای در حقابه ها و وضعیت اکوسیستم های پائین دست بوجود آورده است. برای معرفی یکی از این تغییرات و نتایج آن در 4 حوزه آبریز از کفه های استان یزد رابطه بین کاهش حقابه ها و کاهش تولید علوفه در نیزارها مورد بررسی قرار گرفت و از طریق نمونه گیری تغییرات سطح ایستابی بعنوان متغیر مستقل و تغییرات مقدار تولید نیزارها بعنوان متغیر وابسته اندازه گیری و رابطه عددی بین آنها در 4 منطقه محاسبه شد.
این بررسی نشان داد در منطقه شاهد که دخل و تصرف انسانی حقابه های دشت را تغییر نداده است وضعیت پوشش گیاهی ثابت مانده و در 3 منطقه دیگر که عملیات آبی و خاکی فاکتور مذکور را تغییر داده است بسرعت تغییراتی در اکوسیستم رخ داده بطوریکه نیزارهای این مناطق خشکیده و نظام دامداری در حاشیه کفه ها را مختل نموده است. و لذا ضرورت جامع نگری در اکوسیستم های اینگونه مناطق و رعایت حقابه های پائین دست از موارد ضروری و جدی است که باید در مدیریت آب و خاک به آن توجه گردد.
مقدمه:
ایران با داشتن 31/6 درصد بارش متوسط جهانی یکی از مناطق خشک قاره آسیا را تشکیل داده است - 1 - و بدلیل کمبود بارندگی و شدت تبخیر و تعرق در اکثر مناطق ایران اکوسیستم ها از نظر تولید فقیر، حساس و شکننده هستند و رویش گیاهان وتکثیر جانوران در این مناطق با دشواریها و محدودیت ها مواجه است و چنانچه انسان در بهره برداری از منابع طبیعی موجود شکل علمی و متعادل عمل نکند, دشواریهای زیست محیطی در این مناطق تشدید می گردد و بسرعت اکوسیستم ها ناپایدار می شوند.
یکی از این نمونه دخل و تصرفات برخورد نامناسب با منابع آبی مناطق خشک و بیابانی اعم از منابع آب سطحی یا زیرزمینی است, در سالهای اخیر دشت ها و آبخوانهای مناطق خشک ایران بطور متوسط , با حدود 6 میلیارد متر مکعب بیلان منفی در سال مواجه شده است. - 2 - و رﮊیم جریانهای سطحی در مسیل ها و رودخانه ها بسرعت دچار تغییر و تحول گردیده است , عملیات آبخوان داری و آبخیزداری و بهره برداری از سفره های آب زیرزمینی همراه با پروﮊه های سدسازی برای تنظیم و تامین آب از رودخانه ها مجموعا تغییرات مهمی را در وضعیت پایداری و گردش آب در طبیعت ایران باعث گردیده که در مواردی جای نگرانی است .
اگر بپذیریم که هر حوزه آبخیز یک سیستم منظم زیست محیطی است نتیجه می گیریم که هر دخل و تصرف در آن باید با نگرش جامع و سیستمیک منطبق باشد و در غیر اینصورت پروﮊه ها نه تنها موجب توسعه نیست بلکه موجب ناپایداری و بهم ریختن نظم حوزه ها می گردد. در این رابطه تاکنون مطالعات متعددی انجام شده است. دانائیان - 3 - تغییرات پوشش گیاهی قسمتی از دشت یزد اردکان در اثر برداشت بی رویه آبهای زیرزمینی را بررسی و تاثیر افت منابع مذکور در پژمردگی و خسارت به تاغزارهای دشت کاشت را تایید نموده است.
اختصاصی - 4 - بهم خوردن تراز آبی دشت یزد اردکان در اثر برداشت بی رویه را با نشست سالیانه 10-30 میلی متر لایه های زمین اندازه گیری و گزارش کرده است و در تکمیل این گزارشات و به منظور بررسی تغییرات پوشش گیاهی از نظر مقدار تولید و تاج پوشش مرتعی در حاشیه کویر های تاغستان , شهراسب ابرکوه, حسن آباد بافق , چاه افضل اردکان اندازه گیری و با وضعیت گذشته که قطعات شاهدی از آنها باقی مانده است مقایسه گردید. همزمان با اندازه گیری تغییرات پوشش گیاهی میزان افت سطح آب زیرزمینی در محدوده های مذکور اندازه گیری و داده ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
مواد و روشها:
در این بررسی ابتدا با استفاده از نقشه های توپوگرافی 250000 استان عرصه های مناسب در این مطالعه شناسایی شد . سپس با مراجعه به اطلاعات ماهواره ای مربوط به آنان در مقاطع زمانی شهریور سالهای 1370 و 1381 و نیز عکس های هوایی سالهای 1334 و 45 و 70 که در دست بودند نقاطی که از نظر تغییرات پوشش گیاهی در این مطالعه شاخص بودند انتخاب شد این مناطق عبارت از کفه های چاه افضل در شهرستان اردکان و حسن آباد بافق و تاغستان و ابرکوه بودند.
