مقاله مدیریت آبرسانی شهری در مواقع بحرانی

بخشی از مقاله

مدیریت آبرسانی شهري در مواقع بحرانی

خلاصه

تعیین اولویت در رسیدگی به معضلها و به حداقل رساندن آسیب از مهمترین دغدغه هاي مدیریت بحران در کلانشهرها میباشد. در این میان مدیریت آبرسانی شهري در مواجهه با بحران داراي اهمیت فراوانیست. با تقسیم مدیریت آبرسانی به اقدامات قبل و بعد از بحران به بررسی پارامترهاي تعیین کننده پرداخته شده که منتج به تفکیک جبهه هاي کاري، ابزارها و موانع گردیده است. در این راستا با امکان سنجی ظرفیت اجرایی کشور و مطالعه عملکرد سازمان هاي جهانی مرتبط در برخورد با بحرانهاي چند سال اخیر، به شرح موضوع پرداخته و در هر بخش دستورکار عملیاتی ارائه گردیده است.

واژه هاي کلیدي: شریانهاي حیاتی، آبرسانی،مدیریتخطوط لوله، منابع آبی، فاضلاب

.1 مقدمه:

مدیریت عبارتست از فرایند به کارگیري موثر و کارآمد منابع مادي و انسانی در برنامه ریزي و سازماندهی، بسیج منابع و امکانات، و هدایت و کنترل

آنها که براي دستیابی به اهداف سازمانی و بر اساس نظام ارزشی مورد قبول صورت می گیرد. از مهمترین و ابتدایی ترین نیازها در جوامع بشري، نیاز به آب و منابع آبی میباشد. از طرفی 61 درصد مساحت کشور ما نیز در اقلیم خشک و فراخشک قرار دارد.(شکل (Badripour,2006)(1

شکل -1 نمایش رنگی مناطق خشک و فرا خشک ایران

با درك مطالب فوق مدیریت منابع آبی خود یکی از مهمترین پارامترهاي امروز در جوامع بشري میباشد. از اصلی ترین ابزار در مدیریت آب شهري می توان به خطوط توزیع و جمع آوري آب و فاضلاب اشاره نمود که در سطوح مدیریتی عالی، میانی، و عملیاتی قابل بررسی می باشد. در این

راستا یکی از مهمترین اشکال مدیریتی، مدیریت تامین آب به هنگام بروز حوادث طبیعی مانند زلزله و سیل، و یا غیر طبیعی مانند جنگ می باشد. شبکه هاي توزیع آب شهري و مجراهاي تصفیه پساب مدفون، از شریانهاي حیاتی جامعه شهري می باشندکه بروز آسیب در آنها از یک سو لطمه اقتصادي قابل توجهی در بر دارد و از سوي دیگر میتواند منجر به بروز صدمات و خسارات جانی گسترده شود. در این مقاله پارامترهاي مدیریتی قبل از بروز حادثه، اندکی بعد از حادثه، و اقدامات بلند مدت بعد از حادثه مورد بررسی قرار میگیرند.

-2 اهمیت شریانهاي حیاتی آب:

در یک شهر بزرگ مانند تهران با وسعتی بیش از 1000 کیلومتر مربع و جمعیتی بالاي 10 میلیون نفر، بدلیل قرار گرفتن این شهر روي گسل هاي متعدد وبا توجه به موقعیت سیاسی آن، زمینه براي حوادث مختلف فراهم می باشد. براي نمونه به هنگام زلزله، بارگذاري ناشی از وقوع زمین لرزه وتغییر مکان گسل به لوله هاي خطوط انتقال آب اعمال می گردد که در نتیجه باعث ایجاد نیرو و تنش در خطوط لوله مدفون می شود. بررسی ها حاکی از آنست که با افزایش تغییر مکان گسل، افزایش قطر لوله ها، افزایش عمق دفن آنها،و افزایش زاویه اصطکاك بین خاك و لوله ها،این خطوط به ناحیه شکست خود نزدیکتر می گردند.

از آنجاییکه خطوط لوله در سطح وسیعی گسترش یافته اند و در برخی مناطقالزاماً از نواحی داراي گسل عبور می کنند، لذا مطالعه بهسازي خطوط لوله در نواحی داراي گسل از اهمیت خاصی برخوردار است.

آسیب پذیري لوله کشی ها به هنگام زلزله از چند جنبه حائز اهمیت است. اول آنکه قطع جریان در لوله هاي اصلی آب میتواند موجب کمبود منابع آبی شود و جان بازماندگان زلزله را به خطر بیاندازد. دوم آنکه آسیب دیدن لوله ها وشبکه هاي جمع آوري فاضلاب باعث شیوع انواع بیماریهاي عفونی در منطقه آسیب دیده میشود. (آشفته،)(1385آل رسول،(1385 جدول زیر میزان مورد نیاز آب را بیان میدارد که از این میزان نزدیک 80 درصد مربوط به مسائل فاضلاب می باشد(جدول .(1

جدول-1 متوسط مصرف سرانه خانگی (بدون فضاي سبز)

از مقادیر فوق به میزان 70 تا 80 درصد را به عنوان دفع فاضلاب در نظر می گیریم. (نشریه فنی 117،(1371

حال اگر ما این مطالب را براي کلانشهري مانند تهران با مصرف 980/73 میلیون متر مکعب براي جمعیتی 7711230 نفري در نظر بگیریم، اهمیت این شریان حیاتی را می توان بخوبی درك کرد. (آبفاي تهران،(1387

-3 اقدامات مدیریتی:

اقدامات مدیریتی را میتوان در سه مرحله توصیف کرد:
 قبل حادثه
 بروز حادثه
 بعد از بروز حادثه

-1-3 اقدامات مدیریتی قبل حادثه:

-1-1-3 مطالعات بهسازي و مقاوم سازي خطوط لوله: این اقدامات می تواند شامل شناسایی نقاط بحرانی و عوامل موثر بر مقاومت لوله هاي مدفون باشد. از جمله راهکارهاي پیشنهادي براي شناسایی نقاط بحرانی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آزمایشات آلتراسونیک براي ضخامت سنجی جداره لوله هاي مدفون به علت خوردگی.
- بررسی و آزمایش کیفیت و سلامت جوش ها در نقاط اتصال.
- بررسی دوره اي وضعیت دستگاهها و تجهیزات انتقال سیالات مانند پمپها.
- بررسی مواد و مصالح بکار رفته مانند بتن.
- بررسی اتصالات و انشعابات.
-2-1-3 ارتقأ مراکز موجود شهري و آماده سازي نیروي انسانی و عملیاتی قبل از وقوع حادثه:
- ارتقأ مراکز درمانی و آتش نشانی براي تامین آب براي بعد از زلزله با تجهیز این مراکز به تاسیسات ذخیره و نگهداري و تصفیه موضعی آبهاي نشتی و سطحی.

- تقسیم بندي مناطق شهري بین مراکز استان ها بترتیب اولویت عملیاتی جهت جایگزینی استانهاي مد نظر با متولیان مناطق آسیب دیده و بدست گرفتن مدیریت شریان آبی منطقه توسط اکیپ آن استان، که البته اجراي مانور هاي قبل از وقوع حادثه احتمالی ضروري می باشد. به عنوان نمونه مناطق 22گانه تهران بزرگ را می توان بین استان هاي کشور تقسیم نمود و سرپرستی چند استان را به استان هاي همجوار واگذار نمود و یک استان را به عنوان سرپرستی کل در نظر گرفت. در زیر یک طبقه بندي فرضی ارائه گردیده است(شکل .(2

اکیپ اول: سرپرست اکیپ استان البرز- منطقه 22 استان اردبیل، منطقه 5 استان همدان، منطقه 21 استان قزوین. به همین ترتیب می توان کل مناطق کشور را براي جایگزینی سازمان آب مربوطه و اکیپ هاي آبرسانی با استان هاي جایگزین از قبل تعیین نمود.(آبفاي تهران،(1387

شکل -2 تقسیم بندي مناطق شهري بین مراکز استان ها

- آموزش همگانی مردم جهت چگونگی مواجه شدن با بحران هاي کم آبی از طریق رسانه هاي صوتی و تصویري و حتی در صورت لزوم
آموزش منزل به منزل(در مناطق دور افتاده)، تهیه و پخش دستگاههاي تصفیه موقت آب به همراه دستورالعمل کارکرد بصورت بسته هاي حمایت دولتی بین مردم، اجراي مانورها و کارگاههاي آموزش در محل براي آشنایی مردم در برخورد با وضعیت هاي بحرانی. (W.H.O,2011)

.نمونه بروشور آماده شده توسط سازمان بهداشت جهانی1 براي مواقع بحرانی در رابطه با برخورداري از آب آشامیدنی سالم در مواقع بحرانی(شکل :(3

شکل-3 بروشور سازمان بهداشت جهانی در خصوص

نحوه کلرزدایی آب با استفاده از قرص مخصوص

-2-3 اقدامات مدیریتی به هنگام بروز حادثه:

شاید با جرأت بتوان گفت از مهمترین و اساسی ترین نیازهاي آسیب دیدگان تامین آب شرب و بهداشتی می باشد و در همان ساعات اولیه بعد از حادثه خود را نشان می دهد. در یک طبقه بندي کلی مراحل مدیریت آبرسانی شرایط بحرانی شامل ذیل می شود:
 تامین آب
 توزیع آب
 دفع فاضلاب

-1-2-3 تامین آب: از جمله منابع موجود براي تامین آب کمپ هاي آسیب دیدگان می توان رود خانه ها ، چاهها، خطوط لوله و آوردن آب با کامیون را نام برد. بعد از مشخص شدن عمق فاجعه (ابعاد، میزان خسارات و نیاز ها) نحوه کمک رسانی مشخص می شود که بایستی با در نظر گرفتن فاکتور هایی نظیر کیفیت، تناسب با شرایط، سرعت، و هزینه اقدام به تامین آن نمود. برآورد اولیه خسارات وارده به سیستم هاي آبرسانی و شناسایی نقاط آسیب دیده و اقدامات اولیه براي بهره برداري موقت از آن تا بازسازي کامل، شناسایی منابع سطحی آب نظیر رودخانه ها و یا تالاب هاي آب شیرین، استخراج لیستی شامل آمار چاهها و تعیین اولویت بهره برداري بر اساس میزان آسیب دیدگی و آلودگی آب و در صورت امکان استحصال آب نسبت به تامین

آب از یک یا چند منبع صورت می گردد. در زیر این اقدامات به صورت جداگانه براي منابع مرحله به مرحله تفکیک گردیده و به صورت نموداري نشان داده شده است(شکل (W.H.O,2011) .(4