بخشی از مقاله
چکیده :
امروزه با افزایش بی سابقه جمعیت شهرها و رشد شهرنشینی، پیشگیری، کاهش مخاطرات و مقابله با سوانح طبیعی و افزایش تاب آوری شهری در مقابل سوانح، به یکی از چالشهای مهم مدیریت شهری بدل شده است .شهرستان بهارستان همانند بسیاری از شهرستانهای کشور و جهان با توجه به قرارگرفتن بر روی گسل فرعی، موقعیت ویژه زمین شناسی، بالا بودن جمعیت از جمله مناطق حساس و در معرض خطرات ناشی از وقوع زلزله است که دیر یا زود چنین چالشی را پیشرو خواهد داشت .تجربیات به دست آمده از وقوع زلزله های اخیر بیانگر آن است که برای کاهش مخاطرات سوانح و کنترل و مهار بحران زلزله در شهرها، لازم است تاب آوری شهری افزایش یابد .این به معنای آن است که در قالب برنامهای مدون، تلاشهای مستمر و مجدانهای قبل از وقوع سانحه صورت پذیرد تا هر نوع سیستم شهری با ایستادگی و مقاومت در سوانح، بازتوانی سریع را تجربه کند.چنین تلاشهایی نیازمند آماده نمودن دستگاههای مسئول و مقاومسازی ساختمانها و تاسیسات زیربنایی از یکسو و توانمندسازی و آماده ساختن مردم به منظور کاهش مخاطرات سوانح، پیشگیری و ارتقای سطح آمادگی از سوی دیگر است.
با توجه به این امر، در پژوهش حاضر با هدف بررسی تاب آوری شهری و چگونگی جلب مشارکت مردم در مواقع بحران در مواقع بحران و با بهر گیری از روشهای مطالعه کتابخانهای و میدانی پرداخته شده است .
کلمات کلیدی : شهروندان ، تاب آوری ، بحران ، جلب مشارکت
مقدمه
امروزه بالغ بر نیمی از جمعیت جهان در مناطق شهری زندگی میکنند و از آن میان تعداد زیادی در مناطقی ساکنند که خطرات بالقوهای از جمله زلزله، ناپایداری زمین، گسلها، آتش فشان و سیل آنها را تهدید میکند .شهرستان بهارستان نیز همانند بسیاری از شهرهای ایران و دنیا با توجه به قرار گرفتن بر روی چندین گسل فعال اصلی و فرعی، با پدیده های اقلیمی و زمین شناسی - سیل و زلزله - مواجه است که فعالیت طبیعی آنها میتواند زندگی شهروندان را تحت تأثیر قرار دهد. علاوه بر وجود گسل ها، برخورداری از ویژگیهای خاصی از جمله بالا بودن جمعیت، وجود بافت های فرسوده و پرتراکم و موقعیت ویژه زمین شناسی، این شهر را در زمره مراکز حساسی قرار میدهد که در معرض خطرات ناشی از وقوع رخداد زلزله قرار دارد .در حال حاضر این مجموعه عوامل مختلف باعث شده تا سطح آسیب پذیری شهروندان بهارستانی در برابر مخاطرات سوانح بالا باشد .برخی از این عوامل مربوط به ساختار و کالبد شهرستان است از جمله وجود بافت های فرسوده؛ آسیب پذیری لرزه ای زیرساخت های شهری و .. اما برخی از علل آسیب پذیری شهروندان، پایین بودن سطح آگاهی آنان برای مقابله با مخاطرات و سوانح است .
از اینرو شهروندان از طریق آگاهی بخشی، فرهنگ سازی و آموزش های مهارتی به منظور کاهش آسیب پذیری آنها در هنگام وقوع حوادث و سوانحی نظیر زمین لرزه مطرح می گردد .به عبارت دیگر در صورتی که افراد از آگاهی و مهارت کافی برخوردار و توانمند شده باشند میتوان امیدوار بود که هنگام وقوع زلزله خواهند توانست با واکنش و رفتار مناسب، جان خود و نزدیکانشان را حفظ کرده و دچار آسیب جانی، مالی و روحی کمتری شوند .بدین ترتیب توانایی سیستم های شهری برای مقاومت و بازتوانی سریع در حوادث فاجعه آمیز ارتقا یافته و تاب آوری شهری ایجاد خواهد شد .اما با توجه به عدم امکان پیش بینی وفوع زلزله، توانمندسازی شهروندان و تمایل به افزایش مشارکت آنها پیش از وقوع بحران و سوانح طبیعی امری نیست که به سهولت به انجام رسد.
تجربیات اخیر بر این نکته تأکید می نماید که از مهمترین عوامل در مدیریت بحران، افزایش سطح پیشگیری و آمادگی جامعه و شهروندان و توانمندی آنها در مواجهه با سوانح است اما ایجاد فرهنگ پیشگیری کار سادهای نیست چرا که هزینه پیشگیری باید در زمان حال پرداخته شود در صورتی که منافع آن در آینده دور قابل دستیابی است .مضافأ اینکه منافع حاصل از این سرمایه گذاری قابل لمس و ملموس نیز نیستند چون سوانحی هستند که به وقوع نپیوسته اند . با توجه به افزایش روند شهرنشینی در جهان، راهکارهای متفاوتی در طی چند دهه اخیر در رابطه با کاهش مخاطرات سوانح در شهرها به کار گرفته شده است که رهیافت توانمندسازی و مشارکت شهروندی در مدیریت بحران یا به عبارت دیگر مدیریت بحران جامعه محور از کارآمدترین آنها در تاب آوری شهری به شمار می آید.
اطلاعات کلی شهرستان بهارستان :
در اسفند سال 1389 با تصویب هیأت دولت، بخش های گلستان و بوستان از شهرستان رباط کریم به منظور افزایش اختیارات و ارائه خدمات بیشتر انتزاع پیدا کرد و با نام شهرستان بهارستان به شهرستان مستقل تبدیل شد ، ارتفاع از
سطح دریا 1047متر ، جغرافیای طبیعی ، شهرها شامل - گلستان، نسیم شهر، صالحیه - روستاها شامل - همدانک، اورین، خیرآباد پایین،امامزاده باقر - ع - ، ریه -
مفهوم تاب آوری شهری مشارکت شهروندان در موقع بحران
واژه تاب آوری در فرهنگ لغات بازگشت به گذشته به کار می رود که از ریشه اغلب به مفهوم برگشت به عقب گرفته شده است. همچنین به معنای خاصیت فنری ،توانایی بازیابی یا بهبود سریع، تغییر؛ شناوری و کشسانی و ارتجاعی ترجمه شده است اما این واژه در علوم مختلف دارای تعابیر گوناگونی است .با این توصیف ریشه تاب آوری می توان آنرا واژه پذیرفته شده ای در توسعه پایدار و مدیریت بحران دانست .ماهیت اصلی تاب آوری بر مبنای تطبیق با تغییرات است .این تعاریف طیف وسیعی از مقاومت مثلا میزان تخریب و زیانی که یک سیستم قادر است جذب کند بدون آنکه از حالت تعادل خارج شود تا انعطاف پذیری یعنی میزان توانایی یک سیستم برای جذب فشار و شوک بدون تغییر ویژگی های معرف و هویت آن را در بر می گیرد .
مخاطرات شهری و وضعیت خطرپذیری در تهران
امروزه با افزایش بی سابقه جمعیت شهرها و رشد شهرنشینی در جهان، پیشگیری و مقابله با سوانح طبیعی یکی از چالشهای مهم مدیریت شهری به شمار می رود که تا به حال نیز راهبردهای مختلفی حول محورهای پیشگیری و پیش بینی، آمادگی و مقابله برای ساماندهی عملیات و توانمندسازی شهروندان به منظوره ارتقای تاب آوری شهری اتخاذ شده است - پایگاه استراتژی بین المللی کاهش علاوه بر وجود رخدادهای طبیعی همچون زلزله، . - UNISDR, مخاطرات سوانح سازمان ملل- 2011 سیل، رانش زمین و طوفان از یک سو، از دیگر عوامل افزایش خطرپذیری شهری می توان به جمعیت شهری در حال رشد و افزایش تراکم، تمرکز منابع و ظرفیت های مالی و انسانی در شهرها، مشارکت ناکافی و نبود هماهنگی مناسب در بین ذینفعان و سازمان های مسئول در مدیریت بحران های شهری و عدم شفافیت شرح وظایف و اختیارات این سازمان ها، بی کفایتی در مدیریت منابع و عدم توجه کافی به حفاظت از محیط زیست و تخریب آن، فرسودگی زیرساخت ها و وجود بافت فرسوده و ساختمان های ناایمن اشاره نمود.
چرا تاب آوری شهری؟
هزینه وقوع سوانح شهری تنها در سال 2011 با بیشترین تأثیر در شهرهای کرایس چرچ نیوزلند، سندای در ژاپن و بانکوک، بالغ بر 380 میلیارد دلار محاسبه شد .اثرات اجتماعی و اقتصادی این سوانح در شهرهای فوق، نه تنها بلافاصله در محدوده این شهرها احساس شد بلکه سطوح ملی و جهانی را نیز تحت تأثیر قرار داد .
با سکونت 50 درصد جمعیت جهان در شهرها و افزایش قابل توجه پیش بینی شده جمعیت شهری در دهه های آتی، ارائه ابزارها و راهبردهای جدیدی که بتواند دولت های محلی و شهروندان را برای حمایت و پشتیبانی بهتر از انسان ها، اقتصاد و دارایی های طبیعی تقویت کند، توجیه پذیر می نماید.
