بخشی از مقاله
پتانسیل معدنی سازند تیزآوه در محور عرشه آوه- شوئیل- آاآرود-درفکآوه جهت آربنات آلسیم (البرزمرآزي و باختري)
چکیده :
منطقه مورد مطالعه در بخش باختري زون البرز مرآزي واقع شده و دربرگیرنده سنگهاي آهکی سازند تیزآوه به سن آرتاسه بالایی میباشد. واحد آهکی یاد شده، در محور عرشهآوه- آوه اشکسرا-درفکآوه با روند خاوري- باختري رخنمون یافته است. سازند تیزآوه در این منطقه شامل سنگ آهکهاي خاآستري تا خاآستري روشن رنگ با لایهبندي متوسط تا ضخیم و گاهی تودهاي است آه اغلب سیماي برجسته و خشن دارند.
بخشهاي داراي رنگ خاآستري روشن این سازند، داراي عیار بالاي CaO میباشند. متوسط عیار CaO در آل نمونههاي برداشته شده، ۵۴٫۴۵ درصد و بیشترین عیار بدست آمده براي CaO در محور یادشده، ۵۴٫۵۵ درصد بوده است. از نظر آانیشناسی، آلسیت آانی اصلی تشکیل دهنده این واحد آهکی میباشد.
نتایج مطالعات آزمایشگاهی حاآی از اینست آه سازند آهکی تیزآوه در محور یاد شده براي موارد مختلفی همچون آارخانه قند، صنایع سیمان، صنایع فولاد، صنایع لاستیک و ... میتواند آاربرد داشته باشد. با توجه به گسترش بالاي این سازند در محور مزبور، میتوان این منطقه را براي مطالعات دقیقتر مدنظر قرار داد.
آلید واژه ها: البرز مرآزي، سازند تیز آوه، آربنات آلسیم، درفکآوه، عرشهآوه، آارخانه سیمان
مقدمه:
سنگ آهک احتمالاً مهمترین سنگ صنعتی میباشد که توسط بشر مورد استفاده قرار گرفته است (شهاب پور،۴١٣٨). سنگ آهک عبارت از کربنات کلسیم است که ممکن است به دو صورت آراگونیت یا کلسیت متبلور شود. از انواع محصولات اصلی حاصل از سنگ آهک و موارد مصرف آنها میتوان به موارد زیر اشاره آرد: پودر سنگ آهک براي استفاده در صنایع کود، حشرهکش، آفتکش، همراه با سودا و ماسه در شیشهگری، پرکننده آسفالت و لاستیک، سنگ آهک کلوخه ای براي استفاده در تخلیص آهن در صنایع فولاد، همراه با رس و ماسه در صنایع سیمان، جهت تهیه خاکستر سودا و کاستیک سودا و خرده سنگ جهت تهیه بتون، آهک زنده یا آب ندیده و بصورت خشک و پودر همراه با سودا و فلوریت جهت مصرف در صنایع فولاد، تصفیه چغندر قند، تهیه کود، آبزدایی از گازها و روغن و تهیه کاربیدکلسیم، آهک آبدیده بصورت پودر و خشک براي تهیه کلرور کلسیم، ضد آفت گیاهی، پرکننده در صنایع لاستیک، جذب گاز دی اکسیدکربن، تهیه آجر و بلوکهای سبک، شیر آهک بصورت معلق در آب بعنوان ضدعفونیکننده، صنایع پلاستیکسازی، خالص سازی سنگ معدن، پوشش کاغذ، گندزدایی فاضلاب، تهیه خمیردندان، سفالگری و سرامیکسازی، تهیه منگنز از آب دریا، تهیه آسپرین و پنیسیلین، تهیه چسب و ژلاتین، تخلیص نمک طعام، تهیه لاستیک و تخلیصشکر (براون و همکاران،۶١٩٨؛ شهابپور، ۴١٣٨).
منطقه مورد مطالعه آه بین عرض جغرافیایی '٣٠ ْ۶٣ الی ْ ٣٧ شمالی و طول جغرافیایی '٣٠ ْ٩۴ الی '٣٠ ْ ٠۵ خاوري جای گرفته است، دربرگیرنده سازند آهکی تیزآوه به سن آرتاسه پایینی میباشد. سازند یاد شده از گسترش بالایی در این منطقه برخوردار بوده و در ارتفاعات اشکورات، دیلمان، الموت و عمارلو رخنمون یافته است. خلوص سازند یاد شده براي استفاده بعنوان آربنات آلسیم مناسب میباشد.
در مطالعات انجام شده قبلی در قالب تهیه نقشههای زمینشناسی ١٠٠٠٠٠:١ جواهرده و جیرنده (بهار فیروزي، ١٣٨٠؛ قلمقاش، ١٣٨٠)، سازند تیزآوه در این منطقه معرفی شده است لیکن، اطلاعات جامع و دقیقی از گسترش و آیفیت ماده معدنی آربنات آلسیم ارائه نشده است.
در تحقیق حاضر آه برگرفته شده از پروژه آنترل نواحی امیدبخش معدنی در ورقه هاي ١٠٠٠٠٠:١ زمینشناسی جواهرده و جیرنده می باشد (امیدوار، زیر چاپ)، توان معدنی منطقه از نظر ماده آربناتآلسیم مورد بررسی قرار گرفته است آه نتیجه آن منجر به معرفی محور عرشهآوه- آوه اشکسرا-درفک آوه با روند تقریباً خاوري- باختري براي این ماده معدنی شده است. در این نوشتار، ویژگیهاي زمینشناسی ماده معدنی موجود در سازند تیزآوه همراه با آانی شناسی و ژئوشیمی آنها مورد بررسی قرار گرفته است.
در طی مطالعات صحرایی، تعداد ١٢ نمونه براي مطالعات آزمایشگاهی انتخاب شد. در طی مطالعات آزمایشگاهی، نمونههاي برداشته شده جهت تعیین درصد اآسیدهاي اصلی و نیز شناسایی آانیهاي تشکیل دهنده به روشهاي XRF (١٢ نمونه) و XRD (۶ نمونه) در آزمایشگاههاي سازمان زمینشناسی و اآتشافات معدنی آشور آنالیز شدند.
بحث :
منطقه مورد مطالعه دربرگیرنده ارتفاعات درفک آوه – اشکسرا – عرشهآوه می باشد، در بخش شـمالی چهــارگوش زمــینشناســی ٠٠٠٠۵٢:١ قــزوین- رشــت واقــع شــده اســت. بطــور آلــی، بــر اســاس تقسیم بندي هاي مختلف زون هاي ساختاري ایران، منطقه مورد مطالعه بخشی از البرز مرآزي و باختری را شامل میشود آه در شمال شهر قزوین و جنوب شهرستان لنگرود قرار گرفته است (شکل ١).
شکل ١- موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه و راه هاي دسترسی.
در منطقه مورد مطالعه، سازند آهکی تیزآوه Ktl در بخشهاي میانی و جنوبی ورقه ١٠٠٠٠٠:١ جواهرده و شمال باختري ورقه ١٠٠٠٠٠:١ جیرنده رخنمون یافته است. لیتولوژي این سازند شامل سنگهاي آهکی خاآستري تا خاآستري روشن رنگ با لایه بندي متوسط تا ضخیم و گاهی تودهاي است آه اغلب سیماي برجسته و خشن دارند. سنگ آهک سازند تیزآوه داراي رخساره بیواسپارایت و در برخی نقاط گلوآونیتدار است و درون آنها سنگوارههاي ذرّهبینی زیر به سن آپتین- آلبین دیده میشود(بهار فیروزي،
١٣٨٠؛ قلمقاش، ١٣٨٠).
Orbitolina discoidea, orb.kurdica, orb. Concavata, orbitolinidae Dictyoconus arabicus, pseudo
cyclammina lituus, Lithocodium aggregatum, Nautiloculina oolithica, Iragia simplex, orb.sp.
در منطقه مورد مطالعه، سازند آهکی تیزآوه، از شمال به جنوب در پنج محور با روند تقریباًخاوري-باختري، با را دسترسی تقریباً آسان قابل پیگیري است آه به ترتیب عبارتند از:
١- محور عرشه کوه به طول رخنمون حدود ٨ آیلومتر. ٢- محور هیر و ویار به طول رخنمون حدود ١١ آیلومتر. ٣- محور سپارده به طول رخنمون حدود ٣٠ آیلومتر.
۴- محور اشکسرا- شوئیل- آاآرود به طول رخنمون حدود ٠۵ آیلومتر. ۵- محور درفکآوه به طول رخنمون حدود ۵١ آیلومتر.
محورهاي یاد شده، بصورت متوالی و موازی هم میباشند که در چین خوردگیهای مختلف از شمال منطقه به سمت جنوب منطقه با روند خاوري- باختري رخنمون دارند. محورهاي یاد شده، از حاشیه خاوري نقشه جواهرده شروع شده و تا حاشیه باختري آن ادامه دارند و فقط محور درفک آوه در شمال باختري ورقه جیرنده رخنمون دارد (شکل٢).
در محورهاي زمینشناسی یاد شده، حدود ٢ آیلومتر از محور عرشهکوه، ١٠ کیلومتر از محور هیر و ویار، ۵ کیلومتر از محور سپارده، ۶ کیلومتر از محور اشکسرا- شوئیل- آاآرود و ۶ کیلومتر از محور درفکآوه کنترل شده و بقیه بخشها بخاطر صعبالعبور بودن منطقه، آنترل نشده است. در بخش عمده مسیرهاي پیمایش شده، ماده معدنی مورد نظر در رخنمونهاي مختلف قابل مشاهده است (شکل٢).
شکل ٢- نقشههاي زمین شناسی ١٠٠٠٠٠:١ جواهرده و جیرنده (بهار فیروزي، ١٣٨٠؛ قلمقاش، ١٣٨٠) آه موقعیت منطقه مورد مطالعه و محورهاي مورد نظر براي سازند تیزآوه بر روي آنها مشخص شده است.
همبري زیرین سازند تیزآوه در بخشهاي مختلف منطقه مورد مطالعه، متفاوت است. در شمال باختري ورقه جواهرده و شمال باختري ورقه جیرنده، در شمال روستاي مربو و درفک آوه، این سنگ آهکها به
گونهاي ناپیوسته امّا همشیب برروي سنگ آهکهاي واحد JKl جاي میگیرند (شکل (3a,c در حالیکه،
در بخشهاي جنوبیتر ورقه جواهرده، این سنگ بر روي واحد آواري Kls و در پارهاي نقاط بر روي ردیف آواري تریاس بالایی- ژوراسیک میانی(شمشک) قرار میگیرند (شکل d٣) . در بخشهاي جنوبی ورقه جواهرده نیز سازند تیزآوه به گونه ناپیوسته و همشیب بر روي سازند لار قرار گرفته است.
بر روي سازند تیزآوه نیز واحدهایی گوناگون جاي گرفتهاند. در شمال روستاي دیارجان واقع در بخش شمال باختري ورقه جواهرده، سنگ آهکهاي آرتاسه بالایی به گونهاي ناپیوسته و همشیب بر روي این سازند دیده میشوند. در بخشهاي جنوبیتر در قسمتهاي میانی ورقه جواهرده، سنگهاي
آتشفشانی و توفی آرتاسه بالایی بر روي آن قرار گرفتهاند (شکل c,d٣). در حالیکه در دامنه جنوبی، آنگلومراي سازند فجن به گونه دگرشیب بر روي آن مینشیند.
شلمقاق( سپارده :d شوئیل :c دریاسر :b آوه درفک :a در آوه تیز سازند زیرین سنگی واحدهاي از شناسیزمین مقطع -٣ شکل
.)١٣٨٠ ،بهارفیروزي و
ژئوشیمیشناسی و آانی سنگ آهک منطقه
سنگ آهک سازند تیزآوه در منطقه مورد مطالعه، به رنگ خاآستري تا خاآستري روشن با لایه بندي متوسط تا ضخیم و گاهی تودهاي است آه اغلب سیماي برجسته و خشن دارند. رخنمونهاي شاخص آن در درفکآوه، دریاسرا ، سپارده و شوئیل به وضوح دیده میشود (شکل ٣).
در محدوده هیر و ویار، رخنمونهاي مختلف واحد آهکی و نمایی از سطح روشن رنگ سنگ آهک سازند تیزآوه در معدن سنگ ساختمانی و معدن متروآه روستاي ناوه در درفکآوه قابل مشاهده است (شکلهاي ۴ و ۵).
