بخشی از مقاله
اکتشاف ماده معدنی ید در شورابه سازند های آپشرون، آگچاگیل و چلکن در شمال گرگان
چکیده
کانی ید برنگ آبی تیره و در سیستم ارومبیک تلور شود. پیکاربن خلد ہیں رسوبات دریایی قرار ;.مقدار کل فراوانی این عنصر در پوسته زمین تن برآورد شده که تقریبا ۷۰ درصد آن در رسوبات دریایی جای گرفته است
در اغلب مناطق دنیا ید را از شورابهای رسوبات دریایی استخراج می کنند در طی یک طرح اکتشافی پس از انجام مطالعات پی جویی و انتخاب محدوده عملیات و حفر سه گمانه اکتشافی به عمقهای 910و 1000 و 1150 متر وجود ید در شورابه های سازند آپشرون ، آگچاگیل و چلکن در شمال گرگان با عیار حداقل 65ppm به اثبات رسید.
این مقدار حدود ۱۱۲۰ برابر غنی تر از آب دریاست. ید موجود در سازند سازند باکو با لیتولوژی راس چسبنده و کمی سیلت بصورت هم شیب بر روی سازندهای فوق الذکر نقش یک سنگ پوشش را برای حفظ شورابه های ید دار ایفا کرده است. به طوری که شورابه های فوق به صورت یک فسفره تحت فشار است. با توجه به غنی شدگی یون های
در آب های درون حفره ای و وجود مقدار کمی گاز مجلول متان در شورابه نشان از تشکیل این ماده معدنی تحت شرایط محیط رسوبی احیایی دارد. به عبارت دیگر شورابه آز آب های درون حفره ای غنی از مواد آلی که در معرضش تجزیه باکتریایی در شرایط احیایی تشکیل شده است.
مقدمه
ید. عنصری غیر فلزی جامد. و برنگ آبی تیره ایست که در سیستم ارتورومبیک متبلور می شود. ید در کانی اولیه خاصیبی متمرکز نمی شود. با آین حال می تو آن گفت در اکثر کانی های کلر دار مانند سودالیت و آئودالیت به دلیل * پاتي دي. د ترکيهانگیالنهرين پيد گونی در تمرکز های کمتر وجود دارد در حالیکه غلظت آن در سنگ های رسوبي متغیر پوده و عیار آن در کانی های ریی به حداکثر می رسید. به طور کلی تمرکز ید در های رسوبی غنی از مواد الی بیشتر است ( غضربان، ۱۳۸۱). بید بر خلاف هالوژن های دیگر بوسیله اکسیژن جو به یون یدات اکسید می شود این کانی را از شوراب ها و گیاهان دریایی تولید می کنند ( کاکس، به ترجمه مری و زائری ۱۳۸۲) مقدار فراوانی این عنصر در پوسته زمین تن برآورد شده گه تقریبا ۷۰ درصد آن در رسوبات دریایی جای گرفته است ( ماراماتسو و همکاران ، ۲۰۰۱ ) به عنصرید شدیدا بیوفیلیک است به عبارت دیگر تمایل زیادی دارد تا به مواد آلی متصل شود. مواد آلی می توانند با حالت های مختلف ید مثل یدات واکنش داده و کامپاندهای ید را تشکیل دهند (پران و همکاران ، ه ه ه ۲ ) حتی ذرات ید موجود در اب های شیرین درد اخل خرده های مواد عالی محدود می شوند.
پران و همکاران ، 000 ۲ ) به ید در برخی موجودات دریایی مانند جلبک و اسفنج غلظت بیشتری دارد. رسوبات دانهٔ ریز و غنی آزار مواد آلی و دارای ید در کف دریا پس از حمل ته نشین می شوند. تحت تأثیر فرایند فشردگی در مراحل اولیه دیاژنز بخشی از ترکیبات ید دار به آب های زیر زمینی و فضاهای بین دانه ای می پیوندد . در چنین حالتی شورابه های غنی از ید و برم شکل می گیرد که می تواند برای تولید ید مصرف شود. منشاء ید در این اب ها افزایشی موجودات غنی از ید با رسوبات سرشار از مواد آلی است. اکتشاف و استخراج ید در حاشیه دریای خزر از اواخر دهه ۶۰ میلادی در جمهوری ترکمنستان، آذربایجان و روسیه آغاز شده است. اید در این کشورها از شورابه های سازندهای پلیوسن و حتی قدیمی تر استخراج مي شود. از انجا که وضعیت زمین شناسی این نواحی شباهت قابل توجه ای به بخشی ایرانی دارد. لذا احتمال وجود ید اقتصادی در بخشی 1. .ایرانی نیز وجود دارد ماده معدنی ید فقط در مناطق خاصی از جهان کشف و استخراج می شود که یکی از مناطق مهم آن قسمت هایی از سواحل اقیانوس آرام و دریای خزر میباشد. ۹۰ درصد ید مورد نیاز جهان بوسیله کشورهای شیلی و ژاپن تولید می شود. ۱۰ درصد باقی مانده نیز توسط کشورهای روسیه، آمریکا، چین، ترکمنستان، آذربایجان و اندونزی تولید می گردد.
به طور کلی ید در علم پزشکی، صنایع شیمیایی، هوا و فضا ، الکترونیک کاربرد زیادی دارد. همچنین این ماده معدنی در ساخت ضد عفونی کننده ها، آسید استیک، کائوچو، رنگدانه، مواد آلی، تولید فلزات با خلوص بالا مورد مصرف قرار می گیرد. ید به عنوان کاتالیزور، مکمل غذایی و تهیه کودهای ید دار استفاده می شود. لازم به ذکر است بر اساس آمارهای موجود نیاز کشور به ید سالیانه حدود ۷۰ تن می باشد. تا به امروز ید مورد نیاز شور وارداتی است. امید است با راه اندازی واحد فرآوری معدن ید اینچه در استان گلستان تولید این ماده معدنی برای اولین بار در کشور آغاز گردد. تا علاوه بر تامین نیازهای داخلی نقش موثری نیز در صادرات این محصول کمیاب ایفا کند.
روش تحقیق
ابتدا پس از جمع آوری اطلاعات موجود ، محدوده وسیعی از دشت های سواحل شرقی خزر جهت مطالعات یی جوی انتخاب گردید.در این محدوده از اب های زیر زمینی شامب اب های چاههای عمیق ،گل فشان ها،و چشمه ها در سطح نسبتا وسیعی نمونه برداری گردید. سپس با توجه به انو مالی های مثبت محدوده اکتشاف فعلی با وسعت ۴۰ کیلومتر مربع در نزدیکی دریاچه شور اینچه انتخاب گردید و اولین گمانه در نزدیکی دریاچه فوق تا عمق ۱۰۰۰ متر حفر گردید. از آب های درون حفزه ای سازندهای مختلف در اعماق متفاوت نمونه برداری گردید. تجزیه کامل نمونه های آب ذر آزمایشگاه جهت شناخت بیشتر نوع و منشاء انجام شد. میز آن ید موجود در هر نمونه بوسییله انحلال ید در محلول
کلروفرم و تیتراسیون ان توسط محلول 001/ ( یک هزار نرمال) تی سولفات سدیم انجام گردید. تعیین سایر عناصر نیز بوسیله دستگاه انالیزور کامل اب انجام گردید.از انجا که در این طرح 3 گمانه با ویژگی های ساختمانی متفاوت حفر گردید.لذا پس از تجزیه نمونه های اب هر سه چاه با تقریب قابل قبول عیار متوسط اب های درون حفره ای برای هر سازنده مشخص گردید.
جهت برآورد بده. آب در چاههای مختلف بوسیله پمپ های شناور در عمق های متفاوت آزمایشی پمپاژ انجام شد: زون های فاقد ید بوسیله سیمان تجت فشار مسدود گردید. محاسبه میزان ذخیره نیز با در نظر گرفتن ضخامت زون های اب
دار ، براورد میزان نفوذپذیری بر اساس خردههای های حفاری chtting ، نرخ عيار متوسط و محدوده حريم بصورت تقریبی محاسبه گردید. در این طرح اکتشافی عمق گمانه های حفر شده بترتیب 000 ۱ ، ۰ ۹۱ و ۵۰ ۱۱ متر می باشد.
نتایج
پا توجه به مطالعات محدود پی جویی میزان عیار ید در چاه تخریب شده اینچه بیش از سایر نواحی است. میزان ید در گلفشان گمیشان نیز حدود28ppm می رسد که در نوع خود غنی شدگی زیادی را نشان می دهد .بر اثاث مطالعات پی جویی محدوده مجاوردریاچه شور اینچه جهت مطالعات اکتشافی تفضیلی در نظر گرفته شد.
بر اثاث انالیز های انجام شده ماده معدنی ید در سازنده های بخش تحتانی اپشرون بالایی ،اپ شرون پایینی و سازنده های اگچاگیل و چل کن در حد اقتصادی موجود است.لگر چه عیار ماده معدنی در این سازنده ها به دلیل تفاوت های رسوب شناسی،کانی شناسی ،و میزان ابدهی لایه متفاوت است مع الوصف بیشینه ید در سازنده های اپ شرون پایینی و اگچاگیل مشاهده می شود.بر اساس نتایج ازمایش های انجام شده توسط عیار ید در اب های درون سازندی باکوکمتر از 40 گرم بر تن ،اپشرون بالایی 55 گر م بر تن ،اپ شرون پایینی 76 گرم بر تن ،اگچاگیل 75 گرم بر تن ،و سازند چلگان 65 گرم بر تن می باشد.شکل 2 روند تغییرات کیفیت ماده معدنی عیار ید در هر یک از سازنده های میزبان را نشان می دهد.بر اثاث نتایج انالیز های انجام شده به طور متوسط اب های ید دار سازنده های میزبان دارای یون هایی مختلف می باشد.جدول 1 و 2 نوع و میزان توسط برخی یون های موجود در اب های ید دار را نشان می دهد.
