بخشی از مقاله
چکیده
توسعه منابع انسانی عامل کلیدی و پیششرط ضروری برای دستیابی به توسعه پایدار روستایی به شمار میرود و این مهم بدون استفاده از ذخیره عظیم زنان، امری غیر ممکن خواهد بود. امروزه میزان حضور زنان روستایی در بازار کار و مشارکت آنها در فعالیتهای اقتصادی، اجتماعی، یکی از مهمترین معیارها جهت سنجش درجهی توسعهیافتگی یک کشور است. یکی از زمینههایی که زنان روستایی میتوانند از ظرفیتهای فکری و تواناییهای بالقوه خود استفاده کنند و جامعه روستایی را از نتایج تلاش های خود بهرهمند سازند، کارآفرینی است.
لذا مطالعه حاضر که با هدف بررسی مفاهیم کارآفرینی زنان روستایی، ضرورت آن، چالشها و موانع پیشروی آن با استفاده از روش تحقیق مروری و با استناد به منابع معتبر علمی تدوین شده است، در تلاش است تا بتواند راهکارهایی عملیاتی جهت بسط و توسعهی کارآفرینی زنان روستایی و خروج این بخش عظیم از جامعه از انزوا ارائه نماید.
مقدمه
پدیدهی بیکاری یکی از معضلات مهم اجتماعی و اقتصادی محسوب میشود که موجب بروز ناهنجاریهای متعددی درون جامعه میشود. یکی از چالشهای مهم جوامع انسانی به ویژه در عصر جهانیشدن و ماشینیتر شدن فعالیتها، تأمین اشتغال است. علاوه بر آن، موضوع ایجاد و تنوع اشتغال، جایگاه مهمی در سیاستگذاریها و تحکیم اقتدار ملی کشورها دارد، چرا که رشد بیکاری، ضمن کاهش بازدهی منابع اقتصادی- انسانی، موجب تشدید مسائل و شکافهای اجتماعی و فرهنگی در جامعه میشود
جامعه ما نیز با مسئلهی افزایش تعداد بیکاران مواجه است و اگر با این پدیده از ابتدا و به صورت ریشهای مقابله نشود، بحرانهای بزرگ و جبران ناپذیری را در پی خواهد داشت، که رویارویی با آنها نیازمند صرف وقت و انرژی بسیار است و توان بالایی را میطلبد. به طوری که در دههی اخیر یکی از اساسیترین دغدغههای مسئولان و متولیان امور، یافتن راه حلی برای مسئلهی بیکاری بوده است. بهویژه در بخش کشاورزی و روستایی که حجم و گستردگی آن در کشورهای در حال توسعه یک معضل به شمار میرود
در نظریههای جدید توسعه روستایی از کارآفرینی روستایی به عنوان راهکاری مناسب برای توانمندسازی و ظرفیت سازی در مناطق روستایی در جهت تغییر الگوی زندگی کنونی، کاهش شکاف شهر و روستا، ایجاد برابری اقتصادی، اجتماعی، محیطی و نهادی یاد میشود
در این رابطه، مداخله برنامهریزی شده میتواند تأثیر بسزایی بر توسعه اقتصادی کشورها و حل مسئله بیکاری جامعه داشته باشد، به نحوی که امروزه صحبت از الگوی توسعه مبتنی بر کارآفرینی است. کارآفرینی عبارت است از فرآیند نوآوری و بهرهگیری از فرصتها، با تلاش و پشتکار بسیار و همراه با پذیرش ریسکهای مالی، روانی و اجتماعی که با انگیزه کسب سود مالی، توفیقطلبی، رضایت شخصی و استقلال صورت پذیرد
کارآفرینی فرآیند ایجاد و دستیابی به فرصتها و دنبالکردن آنها بدون توجه به منابعی است که در حال حاضر موجود است. این باور وجود دارد که کارآفرینی - Entrepreneurship - موتور محرکهی توسعهی اقتصادی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه است. کارآفرینان روستایی به دنبال شناسایی فرصتهای جدید، نوآوری وخلّاقیت در فعالیتهای کشاورزی و غیرکشاورزی، کاربری اراضی و استفادهی بهینه، متنوع و نوآورانه از منابع روستایی در جهت کسب سود بیشتر هستند
در این زمینه با توجه به ماهیت و مشخصههای جوامع روستایی، تجربیات توسعه روستایی در کشورهای مختلف جهان طی چند دهه گذشته نشان میدهد که مشکلات کمبود درآمد روستاییان - ضعف اقتصادی - و به دنبال آن عواقب و پیامدهای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی ناشی از آن را نمی توان تنها با انتقال دانش فنی و فناوریها و نیز انتقال سرمایههای مادی به مناطق روستایی، حل شده پنداشت، بلکه عنصر مهمتری که بایستی مورد توجه سیاستگذاران و کارشناسان توسعه روستایی قرار گیرد، تأکید بر توسعه کسب و کارهای کوچک روستایی به ویژه کسب و کارهای خانگی و فراهم ساختن بسترهای ضروری برای رشد و توسعه آنها میباشد
امروزه حضور زنان در تمامی ابعاد به عنوان نیمی از نیروی انسانی بالقوه فعال در روستاها مطرح میباشد و امکان توسعه پایدار روستایی را بدون مشارکت این نیمه فراموش شده عملی نمیبینند. در واقع مشارکت زنان همراه مردان در تمامی مسایل نشان از پذیرش برابری ارزش انسانی همه آحاد جامعه میباشد که با همدیگر در امور مختلف همکاری نموده و از طریق آن دست به تحول میزنند و تغییراتی مثبت را بوجود میآورند که برای آینده کل جامعه میتواند مفید و موثر افتد
به عبارت دیگر مشارکت زنان در تمامی زمینههای زندگی اقتصادی و اجتماعی یکی از مهمترین عوامل دست یابی به توسعه پایدار روستایی بوده و ضرورتی بنیادین دارد. از طرف دیگر زنان نسبت به مردان به دلایل خاص روانشناختی و الگوهای رفتاری، نابودی محیطزیست را زودتر درک کرده و نسبت به آن واکنش نشان میدهند. از این رو برنامهریزان توسعه در سالهای اخیر به نقش زنان در توسعه و به خصوص توسعه پایدار روستایی توجهی فراوان مبذول داشته اند - همان - . لذا مطالعه حاضر در تلاش است تا ضمن بررسی مفاهیم مرتبط با کارآفرینی زنان روستایی، بتواند راهکارهای کاربردی در جهت تسهیل فرایند کارآفرینی زنان روستایی ارائه نماید.
مفهوم کارآفرینی
کارآفرینی یکی از ضروریترین مسائلی است که جوامع امروزی در هزاره سوم با آن روبهرو هستند . - 3 - اهمیت توجه به کارآفرینی به حدی است که در سال 2000 اتحادیه اروپا آن را به عنوان یکی از جنبههای مهم اقتصادی زندگی مورد توجه قرار داده است . - 19 - بایستی به این نکته توجه داشت که تعاریف کارآفرینی در جوامع مختلف با توجه به تنوع فرهنگی متنوع است
پارسا و همکاران - 4 - کار آفرینی را به عنوان یک انتخاب برانگیزانندهی شغلی در نظر گرفتند، که فرصتی را به منظور شرکت در یک نظام اجتماعی با تولید محصولات، خدمات و فرایندهای فناورانهی جدید به وجود میآورد. تامسون - 2000 - کارآفرینی را فرآیندی میداند که در آن بتوان با استفاده از خلاقیت، عضو جدید را همراه با ارزش جدید با استفاده از زمان، منابع، ریسک و به کارگیری دیگر عوامل به وجود آورد
تعریف واژه کارآفرینی، کار بسیار دشواری است، تقریباً به اندازه کتب دانشگاهی موجود در این زمینه تعاریفی از این واژه وجود دارد. برای برخی کارآفرینی به معنای یک نوآوری، برای برخی به معنای مخاطره کردن، از نقطه نظر جمعی دیگر به معنای یک نیروی ثبات دهنده بازار و برای شمار دیگری از افراد به معنای مالکیت و مدیریت یک فعالیت کوچک اقتصادی است.
کارآفرینی روستایی
کارآفرینی روستایی عبارت است از شناسایی فرصتهای جدید، نوآوری و خلاقیت در فعالیتهای کشاورزی و غیرکشاورزی، نوآوری و خلاقیت در کاربری زمین و در واقع، استفادهی بهینه و نوآورانه از منابع روستا در راستای توسعه پایدار روستایی است
امروزه کارآفرینی بهعنوان یک استراتژی و راهبرد در توسعه و شکوفایی و رشد جوامع انسانی روستاها به جایگزین بیبدیلی تبدیل گشته است که از طریق آن همهی عوامل و منابع و امکانات یک جامعه بصورت خودجوش و از راه قرارگرفتن در یک روند تکاملی در جهت نیل به آرمانهای بلند اجتماعی بسیج گردیده تا منشاء بسیاری از آثار و پیامدهای مثبت اقتصادی -اجتماعی گردند
در این راستا میتوان توسعه پایدار را، رویکردی جامع به بهبود بخشی کیفیت زندگی انسانها در جهت رفاه اقتصادی، اجتماعی و محیطی سکونتگاههای انسانی تعریف کرد . - 16 - در رابطه با نقش کارآفرینی در توسعه مناطق روستایی، میتوان بیان داشت که توسعه و گسترش کارآفرینی در مناطق روستایی مشروط به توسعه فرهنگ کارآفرینی، بسترسازی جهت تربیت و پرورش کارآفرینان افراد روستایی، ترغیب افراد روستایی جهت مشارکت آنها در برنامههای کارآفرینی روستایی، تشویق سازمانهای دولتی و غیردولتی در پشتیبانی از برنامههای کارآفرینی در مناطق روستایی - آموزش کارآفرینی - ، توانمندسازی روستاییان، برگزاری دورههای آموزشی کارآفرینی و مشاوره در این زمینه - توسعه زیرساختهای کارآفرینی - فراهم آوردن اعطای دسترسی به سرمایه، اعطای وام به کارآفرینان، توسعه امکانات و تجهیزات حمل و نقل و گسترش سیستمهای اطلاعاتی و ارتباطی، اتصال به منابع اطلاعاتی و دانش همگانی، گسترش امکانات زندگی در روستاها و مواردی از این قبیل است
جایگاه زنان روستایی و لزوم توانمندسازی زنان روستایی
بنابر تحقیقات انجام شده در فائو بیش از 75 درصد از جمعیت فقیرترین کشورهای جهان در مناطق روستایی زندگی میکنند و این در حالی است که 70 درصد از جمعیت فقیر جهان را زنان تشکیل میدهند و در مجموع سه چهارم مرگ و میرهای ناشی از فقر اقتصادی و غذایی متوجه زنان و دختران است. به بیانی، چهره فقر بیش از آنکه روستایی باشد، زنانه است. دلیل فقر اقتصادی و اجتماعی بانوان روستایی دسترسی به مدرسه، شغل، درآمد مناسب و نیز برخوردار نبودن از جایگاه اقتصادی و اجتماعی شایسته است. از طرفی بهرهورترین و کارآمدترین عناصر کلیدی در هر روستا، زنان روستایی هستند که عهدهدار امر تولید در روستا میباشند و نقش حیاتی را در تغییرات اجتماعی و اقتصادی ایفا میکنند
زنان در کشورهای رو به توسعه، امید اول برای ارتقای خانوادهها و رشد و توسعهی کشورهای خود محسوب میشوند. موفقیت زنان کارآفرین در جوامع نه تنها سبب سودهای اقتصادی میشود، بلکه منافع اجتماعی و فرهنگی نیز ایجاد مینمایند. زنان به دلایل متعدد از جمله بیکاری و کاهش دستمزدها و نارضایتی از شغل قبلی، وارد کارآفرینی میشوند، چون کارآفرینی راهی برای برونرفت از بیکاری معمول است
ویژگیهای یک بانوی کارآفرین
بسیاری از صاحبنظران بر این باورند که توسعه واحدهای کوچک اقتصادی، به ویژه صنایع کوچک، بهترین و بارزترین حالت ممکن برای ایجاد اشتغال در کشور است
