بخشی از مقاله
چکیده
حل مسائل حمل و نقل یکی از اولین و مهمترین کاربردهای شیوه برنامه ریزی خطی است.اولین کاربردهای این شیوه در حین جنگ جهانی دوم دیده شده است.به همین دلیل است که اکثر کتابها و نشریه هایی که در مورد برنامه ریزی خطی کاربردی نوشته شده اند اشاره ایی نیز به الگوه های شبکه در مسائل حمل و نقل کرده اند.
این مقاله نیز با استفاده از روشهای برنامه ریزی خطی روش توزیعی ارائه کرده است که در آن منافع هر دو طرف عرضه کننده خدمات حمل و نقل - شرکتهای حمل و نقل کالا و رانندکان - ومتقاضی خدمات حمل و نقل - صاحب گندم،دولت - در نظر گرفته میشود.
در ادامه با مقایسه این روش با روش توزیعی که در سال ۹۷۳۱ برای گندم وارداتی صورت گرفته به محاسبه صرفه جویی که می توانست از این طریق عاید کشور شود می پردازد.لازم به ذکر است که در محاسبات فرض شده است که اولا کیفیت گندم وارداتی ثابت می باشد و ثانیا در مراکز استانها - که بعنوان مقاصد حمل در نظر گرفته شدهاند - امکانات ذخیره کردن گندم مورد نیاز هر استان به اندازه کافی وجود دارد.
۱-مقدمه
از لحاظ میزان کالای جا بجا شده در کشور گندم رتبهی دوم را به خود اختصاص داده است.به عبارت دیگر گندم سالیانه بین ۶ تا ۷ درصد از کل کالای جابجا شده را به خود اختصاص داده است. ]١[ازطرف دیگر گندم جزﺀکالاها ی اساسی است که تهیه وتوزیع آن در انحصار دولت است.
گفتنی است سالیانه حمل بخش اندکی از گندمهایی که در شبکه عملیاتی حمل و نقل واقع می شوند توسط راه آهن و بخش اعظم آن از طریق کامیونهای جادهایی صورت میگیرد
طبق بررسی های بعمل آمده حمل و نقل گندم در کشوربا اشکالاتی مواجه میباشدکه همین موضوع باعث کاهش بهره وری در زمینه حمل گندم شده است.بدین صورت که مثلاگندم وارداتی به کشور از مبادی ورودی تخلیه میشوند که ملاحظات فاصله با مراکز مصرف و موضوع اقتصادی بودن حمل در آن دیده نمیشود. بعبارت دیگر عدم رعایت مسئله فوق باعث بالا رفتن قیمت تمام شده گندم میشود و از آنجائیکه گندم جزﺀ کالاهایی که دولت برای آن یارانه پرداخت میکند، این موضوع موجب هدررفتن رمایههای ملی میشود.
و یا اینکه در طول یکسال بدلیل ضرورتهای گندمرسانی به کلیه نقاط کشور و نیز یکسانسازی کیفیت گندم مصرفی، اقدام به پر و خالی نمودن چندین بار سیلو و یا سیلوهای یک استان میشود، که این امر موجب پیدایش حمل و نقل مضاعف میشود. اما مسئله اقتصادی بودن حمل برای طرف عرضه کننده حملنیز مسئلهای است که نباید از دید سیاستگذاران بخش حمل و نقل کشور پنهان بماند، یعنی برنامهریزی باید طوری صورت بگیرد که حالت تعادل بین طرفین یعنی متقاضی خدمات حمل و نقل و عرضهکننده خدمات حمل و نقل برقرار شود.
بنابراین صورت مسئله را میتوان بصورت زیر بیان کرد:چه میزان گندم از هر یک از مراکز توزیع گندم - مبادی ورودی کشور و مراکز داخلی - به هر یک از مراکز مصرف - مراکز مصرف داخل کشور - باید حمل شود تا در طرف متقاضی حمل ضمن برآورده شدن تمامی تقاضا هزینه کل حمل و نقل حداقل شود و همزمان برای عرضهکننده حمل، ضمن ملاحظه هزینهها، بهترین و پرسودترین مسیرها برای عرضهکنندگان حمل بدست آید.
۲-روش حل مسئله
به منظور بررسی و مقایسه امر توزیع گندم در کشور در سه حالت مطالعه میشود تا بتوان با مقایسه آنها با هم و نیز با آنچه بر وقوع پیوسته به یک نتیجهگیری مطلوب رسید.
حالت اول: حالتی است که در آن هدف حداقل کردن هزینه متقاضی خدمات حمل و نقل است.
حالت دوم: حالتی است که در آن هدف حداکثر کردن سود عرضه کننده خدمات حمل و نقل است.
حالت سوم: حالتی است تعادلی، بطوریکه در این حالت بطور همزمان موضوع حداقل کردن هزینه برای طرف متقاضی و همچنین حداکثر کردن سود برای طرف عرضهکننده بعنوان هدف مطرح میباشد.
اماابتدا موضوع توزیع گندم وارداتی درسال ۹۷۳۱ بر اساس آمار حاصله ازسازمان حمل و نقل و پایانههای کشور که برطبق بارنامههای صادر شده تهیه شده است، مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار میگیرد.
براین اساس در سال ۹۷۳۱ طبق آمار موجود گندم خریداری شده از خارج از کشور از مبادی بندر امام، بندر عباس، بندر چابهار، بندر انزلی، بندر نوشهر و سرخس تخلیه و بارگیری شده است. نحوه توزیع این گندم - حدود ۵/۵ میلیون تن گندم - بین ۸۲ استان در کشور مطابق با جدول۱ میباشد.
در حالت اول باید دید برای اینکه هزینه متقاضی خدمات حمل و نقل حداقل بشود، توزیع گندم به چه صورتی باشد، برای این منظور یک عبارت ریاضی تشکیل میشود که در آن متغیرها مبین میزان حمل گندم از مبادی ذکر شده به مراکز استانهای کشور میباشد و ضرایب این متغیرها معرف کرایه حمل هرتن گندم از مبدأ مورد نظر به مقصد هدف میباشد، که این عبارت با در نظر گرفتن محدودیتهای زیر باید حداقل بشود. این محدودیتها عبارتند از:
میزان ظرفیت تخلیه و بارگیری هر یک از مبادی ورودی که دراینجا این مقدار معادل مجموع گندم حمل شده از هر یک از مبادی ورودی به مراکز استانها برای هر مبدأ در سال ۹۷۳۱ گرفته شده است. بعبارت دیگر اولین محدودیت یا قید این است که مجموع گندم توزیع شده از هر یک از مبادی ورودی نباید از ظرفیت تخلیه و بارگیری مبدأ ورودی بیشتر باشد.
دومین محدودیت مربوط به میزان نیاز هر استان از گندم وارداتی میباشد. این مقدار نیز معادل با گندم وارداتی به هر استان در سال ۹۷۳۱ در نظر گرفته شده است.
به این ترتیب با داشتن عبارت اصلی و اعمال محدودیتهای فوق و با استفاده از نرمافزار LINDO و پس از ۰۴ تکرار، یکروشتوزیع حاصل میشود. یعنی اگر گندم وارداتی در سال ۹۷۳۱ مطابق با اینروش توزیع میشد، در اینصورت حداقل هزینه برای طرف متقاضی حمل صرف میشد.
در حالت دوم هدف حداکثر کردن سود طرف عرضه کننده حمل میباشد. به این ترتیب که توزیع گندم از مبادی مذکور به استانها به چه صورت باشد تا حداکثر سود برای عرضهکنندگان خدمات حمل و نقل حاصل شود. دراین حالت ضرایب متغیرها عبارتست از تفاضل کرایه حمل یک تن گندم از مبدأ مشخص از هزینه حمل یک تن گندم از همان مبدأ به همان مقصد برای حمل کننده.
محدودیتها دقیقاﹰ همان محدودیتهای حالت اول هستند. با تکمیل شدن صورت مسئله و با استفاده از نرمافزار LINDO و پس از ۴۴ تکرار یکروشتوزیعدیگرحاصل میشود. بعبارت دیگر در صورتیکه گندم وارداتی در سال ۹۷۳۱ مطابق با اینروش توزیع میشد، عرضهکنندگان خدمات حمل و نقل به حداکثر سود میرسیدند.
در حالت سوم هدف ایجاد تعادل بین طرفین متقاضی حمل و عرضه کننده حمل میباشد، یعنی توزیع گندم وارداتی طوری انجام شود که همزمان و بطور نسبی حداقل هزینه برای طرف متقاضی حمل و حداکثر سود عاید طرف عرضهکننده حمل بشود. در این قسمت از شکل دوگان - DUALL - استفاده میشود. در شکل دوگان حداکثر هر تابع برابر حداقل منفی آن و حداقل هر تابع برابر حداکثر منفی آن میباشد. بنابراین عبارت موردنظر بصورت زیر تنظیم میشود:
- تابع عرضه تابع تقاضا - MIN
عبارت فوق را با همان محدودیتهای قبلی و با استفاده از نرمافزار LINDO حل کرده و پس از ۷۳ تکرار مقادیر مندرج در جدول ۲ بدست آمد. بعبارت دیگر، اگر توزیع گندم وارداتی در سال ۹۷۳۱ مطابق این جدول صورت میگرفت، در حقیقت همزمان حداکثر سود عاید عرضهکننده خدمات حمل و نقل و نیز حداقل هزینه برای طرف متقاضی حمل صرف میشد.
