بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به کمبود شدید آب در جهان و افزایش روز افزون مصرف آب متأثر از عوامل متعددی همچون افزایش جمعیت ، افزایش درآمد سرانه ، بالا رفتن سطح بهداشت عمومی ، رشد فعالیت کشاورزی و توسعه اقتصادی– اجتماعی لزوم توجه به مدیریت تقاضای آب در سطح جهان به ویژه در کشور امری اجتناب ناپذیر است. بنابراین با توجه به اهمیت این موضوع در این پژوهش با استفاده از روش تاپسیس فازی و معیارهای تقاضای آب از جمله: اقتصادی بودن ، مقبولیت و مشارکت اجتماعی- فرهنگی ذینفعان، حفاظت از منابع طبیعی و تعادل زیستمحیطی، اثرگذاری، امکانپذیری و انعطافپذیری اقدام به اولویت بندی گزینههای استراتژیک مدیریت تقاضای آب در بخش کشاورزی شده است.
نتایج تحقیق نشان می-دهد که مولفه استراتژیک آموزش کشاورزان بهترین مولفه در میان مولفههای ارائه شده جهت مدیریت تقاضای آب کشاورزی میباشد. در رتبههای بعدی به روز رسانی سامانه های آبیاری، تغییر الگوی کشت و تسطیح اراضی، و استفاده از آب های بازیافتی قرار گرفتند. کمترین رتبهها نیز به مولفه های واردات آب مجازی و داد و ستد آب تعلق گرفت . بر اساس نتایج این تحقیق پیشنهاد میشود سیاست گذاران و مسئولین در این حوزه سرمایه گذاری بیشتری در زمینهی آموزش کشاورزان، به روز رسانی سامانه های آبیاری و تغییر الگوی کشت و تسطیح اراضی اختصاص دهند.
-1مقدمه
کمبود آب در ایران یکی از عوامل محدودکننده اصلی توسعه فعالیتهای اقتصادی در دهههای آینده به شمار میرود. متأسفانه در کشور ما هنوز استفاده مطلوب از آب به شکل یک فرهنگ جایگاه خاص خود را پیدا نکرده است، به همین جهت دستیابی به تعادل نسبی در زمینه عرضه و مصرف آب یک اصل اساسی و ضروری است که این مهم جز با ایجاد یک نظام جامع مدیریت آب میسر نیست. مجموعه اقداماتی که تاکنون در کشور در ارتباط با تأمین آب کشاورزی، شهری و صنعتی انجام شده عمدتاً در زمینه مدیریت تولید و عرضه آب بوده است و کمتر توجهی به مدیریت مصرف گردیده است
با توجه به اینکه بخش کشاورزی در کشور ایران مصرف کننده بیش از 90 درصدکل مصارف میباشد و با اختلاف
بسیار زیاد نسبت به شرب و صنعت قرار دارد. بنابراین، مدیریت آب در این بخش، بزرگترین و اساسیترین نقش را در مدیریت منابع آب کشور، بخصوص در مناطق خشک، خواهد داشت.
ایران با متوسط نزولات جوی 260 میلی متر در سال از کشورهای خشک جهان و دارای منابع آب محدود است. عواملی همچون رشد جمعیت، نیاز به غذای بیشتر، ضرورت ارتقای سطح بهداشت و رفاه اجتماعی، توسعه صنعتی و حفاظت اکوسیستمها، تقاضای آب را روز به روز بیشتر می کند. با توجه به رشد جمعیت در ایران، سرانه منابع آب تجدید شونده سالانه که در سال 1335، 7000 مترمکعب بوده، در سال 1375 به 2000 مترمکعب کاهش یافته و پیش بینی می شود که تا سال1400 به حدود 800 مترمکعب کاهش یابد که پایینتر از مرز کم آبی - 1000 مترمکعب - است . با توجه به تقسیم بندی سازمان ملل متحد، در سال مزبور ایران نه تنها شرایط تنش و فشار ناشی از کمبود آب را تجربه خواهدکرد، بلکه وارد شرایط کمیابی شدید آب می گردد
عوامل متعددی به تنهایی یا توأمان میزان دسترسی به آب با کیفیت را تحت تأثیر قرار میدهند. برخی از این عوامل عبارتند از کمبود بارش باران در بعضی از مناطق جغرافیایی، استفاده از آبهای زیرزمینی به دلیل وجود عوامل اقتصادی-سیاسی و فنی، محدودیتهای اقتصادی گزینههای تصفیه آب، عدم امکان حمل و نقل آب با کیفیت از مناطق دیگر، همچنین افزایش شدت کشت زمینهای کشاورزی که منجر به افزایش مصرف آب به ازا واحد سطح کشت میشود
به عبارتی گسترش عمودی کشاورزی آبی به طور همزمان باعث تخریب زمین و منابع آبی در این مناطق میگردد از سوی دیگر کشت محصولات زراعی در زمینهای جدید نیازمند مقدار اضافی آب، به منظور تأمین گسترش افقی کشت آبی میباشد که چنین توسعه سطح کشاورزی در اراضی حاشیهای بدون شیوههای مدیریت مناسب منجر به آسیب رساندن به سطح و کیفیت آب-های زیر زمینی میگردد. از آنجا که آب شیرین همواره جزیی جدایی ناپذیر از تولید مواد غذایی بوده است .
این امر آشکار است که تأمین آب مورد نیاز تولید مواد غذایی جعیت جهان در آینده بسیار با اهمیت است. بنابراین مدیریت استراتژیک آب کلید رشد کشاورزی- اقتصادی و ثروت اجتماعی در کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته خواهد بود .[7] بنابراین این مقاله به بررسی گزینههای ممکن در مورد مدیریت پایدار آب کشاورزی به منظور پاسخگویی به نیازهای آتی تأمین مواد غذایی در مناطق خشک ایران که کمبود آب دارند، میپردازد.
-2پیشینه تحقیق
در زمینه مدیریت تقاضای آب مطالعاتی در داخل و خارج با استفاده از روشهای مختلف صورت گرفته است، که از جمله میتوان به مطالعات زیر اشاره نمود: ترکمانی و شجری - 1386 - به بررسی تأثیر سیاست قیمت گذاری آب کشاورزی بر میزان تقاضای بهره برداران آبهای سطحی پرداختند. بدین منظور، آنها از روش برنامهریزی ریاضی مطلوبیت چند معیاری و هم چنین تکنیک شبیه سازی استفاده نمودند و آمار و اطلاعات لازم به دو صورت اسنادی و پیمایشی در استان فارس جمع آوری شد.
نتایج حاصل نشان میدهد که گروههای همگن کشاورزان الگوی رفتاری متفاوتی نسبت به آبیاری نشان میدهند و در این رابطه، مصرف آب کشاورزان ریسک گریزتر به طور قابل ملاحظهای کمتر از میزان آبی است که به آن دسترسی دارند. همچنین، این کشاورزان در نرخ های بالاتر آببها با تغییر الگوی کشت و گرایش به سمت تولید محصولات با روشهای کم آبیاری و محصولات دیم، میزان کل تقاضای آب را به طور قابل ملاحظه ای کاهش می دهند. لذا، کشش قیمتی تقاضای آب در سطوح بالای آب بها برای این کشاورزان، نسبت به دیگر کشاورزان، بیشتر می باشد
خداشناس و همکاران - - 1386 به برنامهریزی و مدیریت عرضه و تقاضا آبهای زیرزمینی در حوضه آبریز ازغند واقع در استان خراسان رضوی پرداختند. در این مقاله که در جهت برنامهریزی و مدیریت منطقه مورد بررسی در محیط مدلسازی WEAP صورت گرفت، سناریوهای مختلفی تا سال1400 اعمال شد و تأثیر آن بر وضعیت عرضه و تقاضا در منطقه، مورد بررسی قرار گرفت.
